ارمان شارمان: COVID-19 ەرلەردە بەلسىزدىك تۋعىزۋى مۇمكىن
قازاقپارات ەلگە تانىمال مەديتسينا پروفەسسورى الماز شارماننىڭ وسى ماسەلە تۋرالى ماقالاسىن وقىرمان نازارىنا ۇسىنىپ وتىر.
بۇل مالىمەتتەر جاقىندا «اندرولوگيا» مەديتسينالىق جۋرنالىندا جاريالاندى. ونىڭ اۆتورلارى - ريم ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى ەممانۋەل دجانيني باستاعان يتاليالىق ەندوكرينولوگتار. زەرتتەۋشىلەر يمپوتەنتسيامەن اۋىراتىنداردىڭ كوروناۆيرۋسقا شالدىعۋعا كوبىرەك بەيىم ەكەنىن اڭعارعان. دالىرەك ايتقاندا، ولاردىڭ اعزاسىندا COVID-19 ۆيرۋسى قالىپتى ادامعا قاراعاندا 5 ەسە جىلدام داميدى. يمپوتەنتسيانىڭ دامۋى COVID-19-دىڭ قىسقا مەرزىمدى سالدارى بولۋى مۇمكىن. دەر كەزىندە ەمدىك شارا قولدانباسا، ۇزاققا سوزىلۋى دا ىقتيمال. بۇعان جول بەرمەۋدىڭ جالعىز جولى - ماسكا تاعىپ، الەۋمەتتىك اراقاشىقتىقتى ساقتاپ، ينفەكتسيادان قورعانۋ. سونىمەن قاتار، ۆاكسيناتسيا كوروناۆيرۋستىق ينفەكتسيادان تۋىنداعان يمپوتەنتسيانىڭ الدىن الۋعا كومەكتەسەدى.
يتاليالىق پروفەسسور ارتىق سالماق پەن تەمەكى شەگۋ COVID-19 سالدارىنان تۋىندايتىن يمپوتەنتسيانىڭ دامۋىن جىلدامداتاتىنىن ايتادى. جالپى زەرتتەۋ كوروناۆيرۋستىڭ اسەرىنەن تۋىنداعان ەرلەردەگى يمپوتەنتسيانىڭ دامۋىنا اكەلەتىن ءۇش نەگىزگى فاكتوردى قاراستىرعان. ءبىرىنشى فاكتور تامىر قىزمەتىنىڭ بۇزىلۋىمەن بايلانىستى. ەرەكتيلدى فۋنكسيا كوبىنەسە جۇرەك- قانتامىر جۇيەسىنىڭ بەلسەندىلىگىنە بايلانىستى. ءبىز تامىرلار مەن رەپرودۋكتيۆتى جۇيەلەر ءبىر- بىرىمەن تىعىز بايلانىستى ەكەنىن بىلەمىز. سونداي- اق، COVID-19 كەزىندە جۇرەك پەن جىنىس مۇشەلەرىن قانمەن قامتاماسىز ەتەتىن قانتامىرلاردا قابىنۋ پروتسەستەرى داميتىنى بەلگىلى. كوروناۆيرۋس ينفەكتسياسى سالدارىنان قانتامىرلار قابىنىپ، ارتىنشا تارىلىپ، جىنىس مۇشەلەرىنە باراتىن قان اعىنىن تەجەيدى.
ەكىنشى فاكتور پسيحولوگيامەن بايلانىستى. جىنىستىق بەلسەندىلىك كوبىنەسە پسيحولوگيالىق جاعدايعا بايلانىستى. COVID-19 جانە جالپى پاندەميا وزىمەن بىرگە كۇيزەلىس، مازاسىزدىق، دەپرەسسيا سياقتى جايسىزدىقتاردى الا كەلدى. بۇل قۇبىلىستار دا جىنىستىق دەنساۋلىققا جاعىمسىز اسەر ەتەدى، ەر ادامداردا يمپوتەنتسيا تۋدىرادى.
ءۇشىنشى فاكتور - جالپى دەنساۋلىقتىڭ ناشارلاۋى. جىنىستىق السىزدىك كوبىنەسە جالپى دەنساۋلىقتىڭ ناشارلاۋىنان تۋىندايدى. سوزىلمالى اۋرۋلارمەن اۋىراتىن ەر ادامدار COVID-19 ىندەتىن جۇقتىرۋعا كوبىرەك بەيىم. سالدارىنان كوروناۆيرۋس ينفەكسياسى سوزىلمالى اۋرۋلاردى كۇشەيتە وتىرىپ، جىنىستىق فۋنكتسياعا جاعىمسىز اسەر ەتەدى. زەرتتەۋشىلەر جىنىستىق فۋنكتسيالاردىڭ بۇزىلۋى جالپى دەنساۋلىقتىڭ ناشارلاۋى دەپ ءتۇسىنۋ كەرەكتىگىن ەسكەرتەدى. ياعني COVID-19-بەن اۋىرعان ادامدا يمپوتەنتسيا دامىسا، بۇل ۆيرۋستىڭ ول ادام اعزاسىنا ۇلكەن زاقىم كەلتىرگەنىن كورسەتەدى دەگەن ءسوز.
جىنىستىق فۋنكتسيالاردىڭ بۇزىلۋى ۋاقىتشا بولۋى دا، اۋىر ءارى ۇزاق ءجۇرۋى دە مۇمكىن. ەگەر اسقىنىپ، ۇزاققا سوزىلسا، سوڭى بەلسىزدىككە اپارادى. كوروناۆيرۋس اسەرىنەن تۋىندايتىن بەلسىزدىككە شالدىعۋ ىقتيمالدىعى جاسقا بايلانىستى. ەر ادامنىڭ جاسى نەعۇرلىم ۇلكەن بولسا، بەلسىزدىككە شالدىعۋ تاۋەكەلى دە سوعىرلىم كوپ. زەرتتەۋ اۆتورلارى COVID-19 تۋىنداتقان ەرەكتيلدى ديسفۋنكسيانىڭ نەگىزگى سەبەبى جالپى جۇرەك- قان تامىرلارىندا پايدا بولعان اقاۋلارعا بايلانىستى ەكەنىن جازعان. دەگەنمەن، بۇل گيپوتەزا ءالى دە مۇقيات زەرتتەلۋى كەرەك. ءبىز كوروناۆيرۋستىق ينفەكتسيادان تۋىنداعان اعزاداعى جۇيەلىك بۇزىلۋلاردىڭ تابيعاتىن ەندى عانا تۇسىنە باستادىق.
ولاردىڭ كورىنىستەرى - قاننىڭ قويۋلانۋى، قان ۇيىتاتىن بولشەكتەردىڭ پايدا بولۋى، نيەۆرولوگيالىق اقاۋلار، جۇرەك، وكپە، بۇيرەك جانە باسقا ورگاندارداعى وزگەرىستەر. ەندى COVID-19 ەرلەردىڭ جىنىس مۇشەلەرىنە، ولاردىڭ رەپرودۋكتيۆتى فۋنكتسياسىنا تەرىس اسەر ەتۋى مۇمكىن ەكەندىگى بەلگىلى بولدى. بۇل اۋرۋدىڭ ۇزاققا سوزىلعان اعىمىنىڭ كورىنىسى بولۋى مۇمكىن. دارىگەرلەر مۇنى «كوۆيدتەن كەيىنگى» سيندروم دەپ اتايدى. مۇنىڭ ءبارى كوروناۆيرۋس ينفەكتسياسىنىڭ الدىن- الۋ شارالارىن، مىسالى، ماسكا كيۋ جانە الەۋمەتتىك قاشىقتىقتى ساقتاۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن كورسەتەدى. ۋاقىتىلى ۆاكسينا الۋ تەك COVID-19-بەن كۇرەسۋدىڭ عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ەرلەردىڭ جىنىستىق فۋنكتسيالارى مەن رەپرودۋكتيۆتى دەنساۋلىعىن ساقتاۋدىڭ نەگىزگى امالى بولىپ وتىر.