زيرا ناۋرىزبايەۆا: «باتۋدىڭ» جولىن «تالتۇس» اشىپ بەردى

ا ق ش- تاعى اmazon Publishing باسپاسى زيرا ناۋرىزبايەۆا مەن ليليا كالاۋستىڭ بىرلەسىپ جازعان بالا باتۋ تۋرالى فەنتەزي كىتابىن اعىلشىن تىلىندە باسىپ شىعارماقشى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات ءتىلشىسى.

بەلگىلى مادەنيەتتانۋشى، ميفولوگ زيرا ناۋرىزبايەۆا مەن جازۋشى ليليا كالاۋستىڭ باتۋ مەن ونىڭ دوستارى تۋرالى فەنتەزي جانرىنداعى بىرنەشە تسيكلدى تۋىندىسى كوزى قاراقتى وقىرمانعا جاقسى تانىس. قاراپايىم مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ قازاقي ميفتەر الەمىنە جاساعان ساياحاتى ايگىلى amazon-نىڭ بالالار ادەبيەتى ءبولىمىن باسقاراتىن رەداكتورلارعا دا تارتىمدى كورىنگەنگە ۇقسايدى. بۇعان دەيىن اتالعان شىعارمانىڭ ءۇش كىتابى ورىس تىلىندە، ءبىرىنشى كىتابى قازاق تىلىندە جارىق كورگەن بولاتىن. ەندى Amazon Publishing پەن شىعارماشىل جۇپ 2022 -جىلى سيكلدىڭ ءبىرىنشى كىتابىن اعىلشىن تىلىندە باسىپ شىعارۋ تۋرالى كەلىسىمشارتقا قول قويىپ وتىر.

قازاقپارات ءتىلشىسى وسى يدەيانىڭ اۆتورى زيرا ناۋرىزبايەۆادان ا ق ش- تىڭ ادەبي نارىعىنا قالاي جول اشقاندارىن سۇراپ كوردى.

- زيرا حانىم، قازاق بالالارىنىڭ سۇيىكتى كەيىپكەرىنە اينالا باستاعان بالا باتۋدى ەندى اعىلشىن تىلىندە كىتاپ وقيتىن الەم بالالارىنىڭ ءبارى تانيتىن مۇمكىندىك تۋىپ وتىر ەكەن، قۇتتى بولسىن! امەريكالىقتارعا قالاي شىعىپ ءجۇرسىز؟

- بۇل نارىققا جول اشىپ بەرگەن جولداسىم تالاسبەك مارقۇمنىڭ «تالتۇسى» دەسەم دۇرىس بولاتىن شىعار. تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن ارىدەن باستايىن. شەتەلدە ادەبي رەداكتوردىڭ بەدەلى بيىك بەلگيادا تۇراتىن زاۋرە باتايەۆا دەيتىن قازاقتىڭ قايسار قىزى بار. قازاق جازۋشىلارىنىڭ، اسىرەسە جاڭا شىققان ەسىمدەردىڭ قىسقا اڭگىمەلەرىن كەيدە ءوزى، كەيدە شەللي فايرۋازەر- ۆەگا دەگەن مامانعا اۋدارتىپ، جۋرنالدارعا، باسپالارعا ۇسىنىپ، شىعارىپ وتىرادى. مەنىڭ 2-3 اڭگىمەمدى سول شەللي اۋدارىپ، امەريكادا جاريالانعان ەكەن. «تالتۇستىڭ» ينديانا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ باسپاسىنان شىققان اعىلشىنشا نۇسقاسىن دا شەللي حانىم اۋدارعان.

ۋنيۆەرسيتەت جانىندا پوستسوتسياليستىك ەلدەردىڭ مادەنيەتىن زەرتتەيتىن ينستيتۋت بار. سونىڭ قازاق تانۋ ورتالىعى ارقىلى باسپاعا دايىندالدى. اۋدارما شىعىنى «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسى ارقىلى وتەلدى. قالعان باسپا شىعىندارىن ينديانا ۋنيۆەرسيتەتى كوتەرىپ، وزدەرى تاراتتى. بىزگە قۇقىق يەسى رەتىندە ساتىلىمنان تۇسكەن پايىزىن تولەدى. امەريكالىقتاردىڭ ءبىر جاقسى جەرى الەۋمەتتىك جەلى مەن كىتاپ ساتىلاتىن سايتتاردا وقىعان دۇنيەلەرى تۋرالى ويىن ورتاعا سالىپ وتىرادى. تيماتي ۋولچ دەگەن اقىن «قازاق ادەبيەتىن ءسۇيىپ كەتكىلەرىڭىز كەلسە، «تالتۇستەن» باستاڭىز» دەگەن ماعىنادا پىكىر قالدىردى. كەيبىر ورىس ءتىلدى جازۋشىلار تەزىرەك تانىلىپ، تابىسقا جەتۋ ءۇشىن شىعارمالارىن باتىس اۋديتورياسىنا باعىتتاپ جازادى. ول ءوزىن اقتايتىن ءتاسىل دەۋگە بولادى. ال ءبىزدىڭ «باتۋ» تازا قازاق بالالارعا ارنالعان دۇنيە. سوعان قاراماستان، ءبىر كۇنى شەلليدەن كەڭەس سۇراپ ەدىك، «ابدەن وتكىزۋگە بولادى، كىرىسۋ كەرەك» دەپ كەڭەس بەردى. ءسويتىپ ءبىر تاراۋى مەن ءسينوپسيسىن اۋدارتىپ، اقشاسىن ءوز قالتامىزدان تولەدىك. شارت بۇرىنعىشا بولدى. باسپالار ۇسىنىستى قابىلداپ جاتسا، شەللي دە تۇسكەن تابىستان اگەنت رەتىندە پايىزىن الىپ وتىرادى. ارادا 2-3 -جىل ءوتتى. شەللي ءتۇرلى اگەنتتىكتەرگە، باسپالارعا جىبەرىپ وتىردى. بىرەۋلەر ەكىنشى تاراۋىن سۇراعان ەكەن، ونى ءوز ەركىمەن تەگىن اۋدارىپ، جىبەردى. بيىل جازدا شەللي ەكىنشى، ءۇشىن كىتاپتىڭ ءسينوپسيسىن سۇراتتى. سەڭ قوزعالعانىن سەزدىك. كۇزدە حابارلاسىپ: «جاقسى حابار بار. قۇداي قالاسا، جاقىندا ناقتى مالىمەت بەرەمىز» دەپ قۋانتتى. ءبىر كۇنى ەلەكتروندى پوشتاما Amazon Publishing دەگەن باسپادان حات كەلىپ تۇر. ولار ەپيستوليارلىق جانرعا ەرەكشە ءمان بەرەدى عوي. جازعانىن وقىساڭ، كوڭىلىڭدى ءوسىرىپ تاستايدى. «ءسىزدىڭ تاڭعاجايىپ كىتابىڭىزدا اسقان قىزىعۋشىلىقپەن وقىپ جاتىرمىز. العان اسەرىمىزدى ايتىپ جەتكىزە المايمىز. مۇنداي شىعارمانى امەريكانىڭ جانە بۇكىل الەمنىڭ وقىرماندارىنا ۇسىنۋ ءبىز ءۇشىن ۇلكەن مارتەبە» دەپ تۇرىپ جازعان. قۋانىشتان توبەمىز كوككە جەتكەندەي بولدىق. Amazon Publishing باسپاسىنىڭ بالالارعا ارنالعان ءبولىمىن باسقاراتىن مەريلين بريگحەم دەيتىن رەداكتورىنا ۇناعان ەكەن. بۇعان دەيىن امەريكا كولەمىندە بەستسەللەرگە اينالعان بىرنەشە كىتاپقا، جالپى سانى 150 كىتاپقا رەداكتورلىق ەتكەن، ءوزى دە كىتاپ جازاتىن مىقتى مامان كورىنەدى. جالپى الەمدىك نارىقتا ادەبي رەداكتوردىڭ ماڭىزى زور. بىزدە رەداكتور تەحنيكالىق مامان سياقتى عوي. ولار ءۇشىن قولجازبا شيكىزات. ودان قانداي ءونىم شىعاتىنى رەداكتورعا بايلانىستى. سول مەريلين بريگحەم شىعارمانىڭ قازاقستانداعى اۋديتورياعا ارناپ جازىلعانىن بايقاپتى.

«ءسال- ءپال اداپتاتسيا جاساساق، قارسى ەمەسسىزدەر مە» دەپ سۇرادى. ءبىز كەلىسىم بەردىك. ەكى ايداي مەريلينمەن حات جازىسىپ جۇردىك. زاڭگەرلىك ماسەلەلەرى، قاراجات دۇنيەسى بار دەگەندەي. سونىڭ ءبارىن ابدەن ءپىسىرىپ، وتكەن سارسەنبىنىڭ ءساتتى كۇنىندە ءبىز amazon Publishing ءتىڭ پورتالىندا قول قويدىق. جۇما كۇنى ولار قول قويدى. ءبىرىنشى كىتاپ - «التىن توستاعان» 2022 -جىلدىڭ اياعىنا دەيىن اعىلشىن تىلىندە باسىلىپ شىعادى دەگەن ءسوز. ولار ونى amazon پلاتفورماسىندا، باسقا دا دۇكەندەردە ساتىلىمعا شىعارادى. ونىڭ وزىندە قاتتى مۇقابامەن، جۇمساق مۇقابامەن، ەلەكتروندى تۇردە، اۋديوكىتاپ فورماتىندا بىرنەشە نۇسقامەن بىردەن شىعارادى. بۇل جەردە مىنانى ءتۇسىنىپ الۋىڭىز كەرەك دەپ ويلايمىن. amazon ساۋدا پلاتفورماسىندا بەلگىلى ءبىر تىركەلۋ راسىمدەرىنەن وتسەڭىز، ءسىز دە ەلەكتروندى كىتابىڭىزدى نەمەسە كوميكستەرىڭىزدى ساتىلىمعا شىعارا الاسىز. ال ءبىزدىڭ دۇنيەنى سول amazon-نىڭ باسپاسى وزدەرى شىعارماقشى.

amazon Publishing دەيتىن بالالارعا ارنالعان ءبولىمى بار. سولار وزدەرى اعىلشىن تىلىنە شەلليگە اۋدارتىپ، وزدەرى ساتادى. كەلىسىمشارتتا باسقا تىلدەردە قىزىعۋشىلىق بولسا، ول بويىنشا دا وزدەرى كەلىسسوز جۇرگىزىپ، اۋدارۋعا رۇقسات بەرەتىنى كورسەتىلگەن. ياعني ول جاعىنا اۆتورلار باس قاتىرمايدى. بىزگە تۇسكەن تابىستان پايىزىن بەرىپ وتىرادى.

- كەلىسىمشارتتا تارالىم سانى كورسەتىلگەن بە؟

- ولار نارىققا قاراپ باعدار ۇستايدى عوي. جوسپارلى ەكونوميكاداعىداي ەمەس. اۋەلى بىرنەشە داناسىن شىعارادى. سۇرانىس كوبەيگەن كەزدە تاعى شىعارىپ وتىرادى. قاتىپ قالعان تارالىم دەگەن تۇسىنىك جوق. كەلىسىمشارتتا ءتىپتى اراداعى ارىپتەستىك مەرزىمىن ءومىر بويى دەپ كورسەتۋگە بولادى ەكەن. ءبىراق زاڭگەر تىم بولماسا 10 جىل دەپ شەكتەۋ قويعان دۇرىس دەدى. ەرتەڭ سۇرانىس قاتتى ءوسىپ جاتسا، پايىزدىق شارتتاردى وزگەرتۋدى تالاپ ەتە الاسىز دەپ ءتۇسىندىردى.

- سوندا «باتۋدى» تاراتۋ قۇقىعى قازىر Amazon Publishing- ءتىڭ قۇزىرىنا ءوتتى مە؟

- ورىسشا جانە قازاقشاسىنان باسقا تىلدەرگە اۋدارۋشى، تاراتۋشى ديستريبيۋتەرى ءبىز بولايىق دەدى. ياعني ورىسشاسى مەن قازاقشاسىن ءوزىمىز تاراتامىز.

- قازاقشاسى تۇسىنىكتى، ورىسشاسىنان نەگە باس تارتىپ وتىر؟

- بىزدە دە سونداي سۇراق بولعان. ليليا كالاۋس رەسەيدىڭ نارىعىن ىشىنەن بىلەدى. ورىس ءتىلىنىڭ تارالۋ ايماعىنىڭ دا وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى بار، ۇڭعىل- شۇڭعىلى كوپ. سول نارىقتاعى باسپالار كەيدە ءتىپتى اتاقتى اۆتورلاردىڭ ءوزىن الداپ، ەڭبەگىن قاناپ جاتاتىن كورىنەدى. قىسقاسى، كولەڭكەلى تۇسى ءالى دەپ كوپ. سوندىقتان رەسەيدە تاراتۋ قۇقىعىن دا amazon-عا بەرگىمىز كەلگەن. ولار دا باس تارتتى. «ەگەر ورىس تىلىندە شىعارۋ قۇقىعىن ءبىز الساق، قازاقستاندا دا ءبىز شىعاراتىن بولامىز. سىزگە قازاق تىلىندە تاراتۋ قۇقىعى عانا قالادى. بۇل سىزگە ءتيىمسىز»، - دەپ ءتۇسىندىردى.

- اmazon Publishing بۇعان دەيىن سىزدەردەن باسقا قازاق اۆتورلارىمەن جۇمىس ىستەپ كورىپ پە؟ ونى بىلە الدىڭىزدار ما؟

- جالپى قازاق جازۋشىلارىنىڭ باتىستىڭ قارجىسىنا كىتابى شىققان العاشقى ادام تالاسبەك (تالاسبەك اسەمقۇلوۆ- ا ۆ ت. ) قوي. ال ءبىزدىڭ كىتاپ Amazon Publishing- ءتىن قاراجاتىندا شىعارىلىپ وتىرعان ءبىرىنشى تۋىندى بولماق. بىلايشا ايتقاندا ءبىز ولارعا اقشا تولەپ جاتقان جوقپىز، ولار بىزگە اقشا تولەپ جاتىر. «تالتۇستىڭ» اعىلشىنشاسى شىققاندا دا ينديانا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ باسپاسى اۆانس تولەگەن بولاتىن. كوپ ەمەس، دەگەنمەن ىرىمعا جاقسى. بۇل جەردە قازاق تاقىرىبىنا جازاتىن جازۋشىلاردى ايتىپ وتىرمىن. ويتكەنى قازاق مادەنيەتىنە بايلانىسى جوق، بىردەن رەسەيگە ءيا باتىسقا ارناپ جازاتىن جاستار بار. العاشقى دەمەۋشىمىز ەربولات دوسايەۆتىڭ ايەلى بولدى.

- كەيىپكەردىڭ اتى نەگە باتۋ دەپ سۇرايتىندار كوپ شىعار؟

- 16 جىل بۇرىن ۇلىمىز جانسۇگىر دۇنيەگە كەلەتىن كەزدە گارري پوتتەر قاتتى ءدۇمپۋ تۋعىزىپ جاتقان بولاتىن. ۇيدە سونىڭ كىتابى، ديسكىسى تولىپ تۇراتىن. جانسۇگىردىڭ ءوزى ەس بىلمەسە دە، كينوسىنان باس المايتىن. قايدا بارسا، سونىڭ ديسكىسىن قۇشاقتاپ جۇرەدى. ەلدىڭ بالاسى ويىنشىقپەن ويناسا، بۇل ويىنشىقتى تاستاي سالىپ گارري پوتتەردىڭ ديسكىسىمەن وينايدى. كورشىنىڭ ءبارى ونى گارري پوتتەر دەپ اتاپ كەتكەن. شىنى كەرەك، ءوزىمىز دە جاتا- جاستانىپ وقىدىق. ويتكەنى جوان ءروۋليڭنىڭ ميفولوگيانى قالاي پايدالانعانى قىزىق بولدى. كونە ميفتەر مەن الحيميانى شەبەر پايدالانعان عوي. ءدال سونداي قىزىقتى قازاق ميفولوگياسىن وزگەنى قويىپ، ءوز بالالارىما تىڭداتا الماي قويدىم.

باتۋدىڭ حيكايالارى وسىنداي قاجەتتىلىكتەن تۋىنداعان بولاتىن. ليليا قۇربىما حابارلاسىپ، ۇسىنىس ايتتىم. وعان دەيىن ەرەسەك اداملارعا ارناپ ءازىل- سىقاق تۇرىندەگى شىعارمالار، پوستمودەرنيستىك روماندار جازىپ جۇرگەن. ونىڭ جازۋشىلىق شەبەرلىگى مەن مەنىڭ ميفولوگياداعى ءبىلىمىمدى بىرىكتىردىك. 3-4 ايدىڭ ىشىندە ءبىرىنشى كىتاپتى جازىپ، «جالعاسى بار» دەپ اياقتادىق. كوپ قينالعان جوقپىز. ويتكەنى تالاي جىلدان بەرى ءپىسىپ تۇرعان يدەيالار بار ەدى. ال ەكىنشى، ءۇشىنشى كىتاپقا كەلگەندە قينالدىق. الدىڭعى كىتاپپەن بايلانىسىن ءبۇلدىرىپ الماۋ كەرەك ەدى. ءبىرىنشى كىتاپتا كومەسكى قالعان تۇستارىنا ساۋلە ءتۇسىرىپ، ءار ەپيزودتى دامىتىپ وتىرۋ قاجەت دەگەندەي. باتۋ دەپ قويعانىمىزدىڭ باستى سەبەبى دىبىستالىپ، جازىلۋىندا. ترانسكريپتسياسى قاراپايىم. ءتورت قارىپتىك ءسوز عوي. «تالتۇستى» شەت تىلدەرگە اۋدارعان كەزدە شەتەلدىكتەر ءجيى حابارلاساتىن. «ايعىز» بەن «اياگوزدى» «بايبۋرا» مەن «بايبورىنى» ءبىر ءسوز بە دەپ سۇراعان بولاتىن. ترانسكريپتسيا جاعىنا سول ءۇشىن قاتتى ءمان بەردىك. ەكىنشى جاعىنان كەيىپكەر ەسىمىنىڭ تاريحي تامىرى بولعانىن قالادىق. بۇل بالالاردىڭ قابىلداۋىنا دا وتە قولايلى بولدى. ءوزىڭ ايتقانداي، نەگە باتۋ دەپ سۇراپ جاتقاندار بار. تالاسبەكتىڭ شاكىرتى ەربول الشىنبايمەن اقىلداسقان بولاتىنمىن. ول قۇپتاعان سوڭ بۇل ماسەلەگە قايتا ورالعان جوقپىز.

- «باتۋدىڭ» قازاق تىلىندە نەشە كىتابى شىقتى؟

- قازىر ورىس تىلىندە ءۇش كىتابى، قازاق تىلىندە ءبىر كىتابى بار. ورىسشادان قازاقشاعا تالاسبەكتىڭ ەڭ تالانتتى شاكىرتەرىنىڭ ءبىرى ايناش سادىق اۋداردى. 2017 -جىل بولۋى كەرەك، جەلتوقسان ايىندا «قازاق ەنتسيكلوپەدياسى» حابارلاسا قالدى. ءبىر اپتانىڭ ىشىندە دايىنداپ وتكىزىڭىزدەر دەدى. قازاقشاسى دايىن تۇرعان قايتا. اۋدارما اقىسىن تولەمەسە دە، ليليا ەكەۋىمىزگە 100 مىڭ تەڭگەدەن قالاماقى بەرگەن بولدى. ال ورىسشا ءبىرىنشى كىتاپتىڭ دەمەۋشىسى مەنى ءوزى Facebook-تەن تاۋىپ الدى. ءبىر كۇنى مەسسەندجەرگە ءبىر كەلىنشەك جازدى. سايتتاعى ەلەكتروندى نۇسقاسىن ۇناتىپتى. سول شىعارىپ بەرگىسى كەلىتىنىن ايتتى.

- ونىڭ اتى- ءجونىن بىلە الامىز با؟ قازاقستان ازاماتى ما؟

- ءيا. گۇلنار دوسايەۆا دەگەن ورىس ءتىلدى قازاق ەكەن. قازىرگى ۇلتتىق بانك ءتوراعاسىنىڭ ايەلى. ءبىرىنشى كىتابىنان كەيىن جالعاسىن سۇرايتىندار كوبەيدى. ءتىپتى ءبىر كۇنى ستاموتولوگىم نەمەرەسى جالعاسىن كۇتىپ جۇرگەنىن ايتتى. سودان ەكىنشىسىن جازا باستادىق. ءماتىن دايىن بولعانىمەن، شىعارۋعا كەلگەندە تاعى توقتاپ قالدىق. اقىرى Facebook-تە جالعاسى دايىن بولىپ قالعانىن، ءبىراق كىتاپ شىعۋ ءۇشىن اۋەلى دەمەۋشى تابۋ كەرەكتىگىن ءتۇسىندىرىپ، جازبا قالدىردىم. ERG دەيدى عوي، «ەۋرازيالىق توپتىڭ» فاتيما قوسايەۆا دەگەن مەنەدجەرى بار. سول حابارلاسىپ، قارجىلاندىرۋ تۋرالى ۇسىنىس ايتتى. ەكىنشى كىتاپ سولاردىڭ قارجىسىنا شىقتى. ءۇشىنشى كىتاپتىڭ سيۋجەتىن زاۋىتتاعى ساياحاتقا قۇردىق. كەيىپكەرلەر دەمەۋشىلەردىڭ يەلىگىندەگى ءبىر زاۋىتتا ءجۇرىپ شىتىرمان وقيعاعا تاپ بولادى. ەسەسىنە ولارعا PR، بىزگە قاراجات كەلدى. جالپى وسى تۋىندى ارقىلى بالالار قازاقستاننىڭ بىرنەشە وڭىرىنە ويشا ساياحات جاسايدى. ءبىرىنشى كىتاپتا يادرولىق پوليگون بولعان دەگەلەڭ جاققا بارسا، ەكىنشى كىتاپتا قىزىلوردا وبلىسىنداعى بارساكەلمەس ارقىلى جەراستى الەمىنە ساپار شەگەدى. ءۇشىنشى كىتاپتا نەگىزگى وقيعا ايدالا جۇلدىزدار ەلىندە بولسا، ءبىراز وقيعا قوستاناي وڭىرىندەگى سارىباي كارەرىندە ءوربيدى. ءۇشىنشى كىتاپتى جازعان كەزدە دەمەۋشىمىز جەتى اي قالاماقى تولەپ وتىردى. بۇل دا كىتاپتى ۋاقىتىندا اياقتاۋعا ۇلكەن كومەك بولدى. جالپى جوبامىز ورتا جولدا قالايىن دەپ تۇرعاندا دەمەۋ بولعان، ويىمىزدى ىسكە اسىرۋعا كومەكتەسكەن ERG ۇجىمىنا ەرەكشە العىس ايتامىز.

- قازاقشاسىنا دەمەۋشى تابىلماي تۇر ما سوندا؟

- بەلگىسىز. ءبىر قىزىعى، قىرعىزستاندا جاسى 70-تەن اسقان ارداگەر اۋدارماشى قىرعىز تىلىندە ازعانتاي تيراجبەن شىعاردى. نەمەرەسىنىڭ اتى باتۋ ەكەن. سوعان ارناپ ءوزى اۋدارىپ، ءوزى باسىپ شىعارىپ ءجۇر. ەندى ەكىنشىسىن شىعارماقشى. ول كىسى ءتىپتى بىزدەن اۆتور رەتىندە رۇقسات تا سۇراعان جوق. وعان بولا رەنجىگەن ءبىز جوق. ال قازاقشا قالعان ەكى كىتابى قاشان شىعاتىنى بەلگىسىز. ءبىز اۋەلى شەتەلدە مويىندالعان دۇنيەنى عانا باعالايتىن بولىپ الدىق قوي. قازاقشاسىنىڭ باعى ەندى جانسا دا كەش ەمەس.. .

- قازاق ءتىلدى وقىرماندارعا ليليا كالاۋستىڭ اتى بەلگىسىز بولۋى مۇمكىن. ەكىنشى اۆتور تۋرالى از- كەم ايتا كەتسەڭىز.. .

- ليليا كالاۋس تا قازاقستاننىڭ ازاماتى. وسىندا تۋعان. اتالارى كەزىندە ەستونيادان جەر اۋدارىلعان ەكەن. ال شەشەسى كامپەسكەلەنىپ، اۋەلدە وزبەكستانعا جەر اۋدارىلعان قىرىم تاتارلارىنىڭ بالاسى، بىزگە جيەن. كەيىن زامان تىنىشتالعان كەزدە قازاقستانعا كوشىپ كەلگەن ەكەن. جولداسى دا وسىندا جەر اۋدارىلعان، كامپەسكەلەنگەن ورىستىڭ تۇقىمى.

- باتۋدىڭ حيكاليالارى وسى ءۇش كىتاپپەن بىتە مە؟

- دەمەۋشى تابىلسا، قولداۋ بولسا، جالعاسىن شىعارۋعا دايىنبىز. وقىرماندار تاراپىنان دا سۇرانىس بار. قىزىل دومبىرانىڭ قاسيەتى.

- العاشقى كىتاپتى 3 ايدا جازىپ تاستادىق دەپ وتىرسىز. باتۋدىڭ ءۇش كىتابىنا قانشا ۋاقىت ارنادىڭىزدار جالپى؟

- بالالار ادەبيەتىنە ارناپ جازعان دۇنيەلەرىمىزدى جۇرتقا جەتكىزۋ قامىمەن 8 جىلداي جۇگىردىك. قولجازبا كۇيىندە دە، كوميكستىڭ ستسەناريى تۇرىندە دە باسپالارعا ۇسىنىپ كوردىك. ايتقاندارىن بۇلجىتپاي ورىندايمىز. ودان دا تۇك شىقپادى. «سامۇرىق قازىنادا» جۇمىس ىستەيتىن جاردەم قۇرمانعازيەۆ دەگەن ازامات كومەككە كەلىپ، 8 جىلدا مادەنيەت سالاسىندا نەشە مينيستر اۋىسسا، سولاردىڭ ءبارىنىڭ الدىنا اپارىپ كوردى. سونداعى جاۋاپتارىنىڭ ىشىندە ەسىمدە قالعانى «ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتىنە ءوزىڭىزدى جۇمىسقا ورنالاستىرايىق» دەگەن ۇسىنىستارى قالىپتى. مەن جۇمىس سۇراپ ەمەس، جوباعا قولداۋ سۇراپ كەلگەنىمدى ايتىپ كۇلدىم. اراسىندا Nur Otan، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى، جازۋشىلار وداعى وتكىزگەن ادەبي بايقاۋلارعا دا قاتىسىپ كوردىك. جەكە دەمەۋشىلەردىڭ قولداۋىمەن وتكىزىلەتىن «دارابوز» بالالار ادەبيەتىنىڭ بايقاۋىنا دا قاتىستىق. ليليا ەكەۋىمىز «باتۋدى»، تالاسبەك «بەكتورىنىڭ قازىناسىن» جىبەرگەن. ودان دا ۇشىپ كەتتىك. 3-4 جىل بۇرىن «رۋح» دەگەن بايقاۋ شىقتى. سونىڭ باسى- قاسىندا جۇرگەن جاستار حابارلاستى. الدىڭعىلاردان كوڭىلىمىزدىڭ قالعانى بار، باس تارتتىم. ءبىراق كونكۋرستىڭ ءادىل وتەتىنىنە كەپىلدىك بەرىپ، انت- سۋ ىشكەن سوڭ «كۇندەس» دەگەن شىعارمامدى «پوۆەست» اتالىمى بويىنشا جىبەردىم. سونىڭ نەگىزىندە كينورومان دا جازعانمىن. اعاڭنىڭ «تالتۇس» رومانىنداعى وقيعالاردىڭ جالعاسى دەپ تۇسىنسەڭ بولادى. تالاستىڭ ءوزى شاپقان قىزىل دومبىراسى بولدى. سول دومبىرانىڭ ميستيكاعا جاقىن وقيعاسى وسى اڭگىمەگە ارقاۋ بولعان.

- ول قانداي وقيعا ەدى؟

- ءبىز ۇيلەنەردىڭ الدىندا تالاسبەك ءوز قولىمەن ءبىر قىزىل دومبىرا شاپتى. باسىندا كەرەمەت سويلەپ ءجۇردى. بىتپەي جاتىپ بەكبولات تىلەۋحاننان باستاپ قۇدا تۇسۋشىلەر كوپ بولدى. 1000 دوللارعا دەيىن اقشا ۇسىندى. ول كەزدە الماتىدا 3-5 مىڭ دوللارعا پاتەر الۋعا بولاتىن. باسپانا ازابى ارقاسىنا باتىپ كەتكەن تالاسبەك ساتقىسى كەلدى. ءبىراق مەن قارسى بولدىم. ميفولوگيا بويىنشا ساز ونەرى دارىعان ادامنىڭ ءتول اسپابى رۋح الەمىندەگى جارى دەن ەسەپتەلەدى. ول كەزدە جاتاقحانانىڭ تار بولمەسىندە تۇرامىز. ءبىر كۇنى جۇمىستان كەلىپ، كيىم اۋىستىرايىن دەسەم، بىرەۋ تەسىلىپ قاراپ تۇرعانداي كۇيگە تاپ بولدىم. ارى قاراپ، بەرى قاراپ، كۇدىكتى ەشتەڭە تاپپادىم. اقىرى كوزىم دومبىراعا ءتۇسىپ، جۋىناتىن بولمەگە بارىپ كيىم اۋىستىرۋعا تۋرا كەلدى. ودان كەيىن دە سول كۇيدەن ارىلا المادىم. ۇنەمى تۋ سىرتىمنان بىرەۋ قاراپ تۇرعانداي سەزىم كەتپەي قويدى. «جىندانىپ بارا جاتقان جوقپىن با» دەپ ءوز- وزىمە اشۋلانىپ قويام. بار تاپقان امالىم قابىرعادا ءىلۋلى تۇرعان دومبىرانىڭ بەتىن قابىرعاعا قاراتىپ قويدىم. تالاسبەك ۇيگە كەلگەندە الگىنى بىردەن بايقاپ، قاتتى رەنجىدى. سويتسەم، كۇيشى قايتىس بولعاندا عانا دومبىراسىن تەرىس قاراتىپ ىلەدى ەكەن.

كەشىرىم سۇراپ، سەبەبىن ءتۇسىندىرىپ ەدىم، جىميىپ قانا: «تۇندە قويباس انا كەلىپ، قىزىل دومبىراعا جان بىتىرگەن عوي. ناعىز كۇيشىلەردىڭ دومبىراسىندا جان بولادى. قويباس انا باتاسىن بەرىپ كەتتى. ەندى قىزىل دومبىرا ەكەۋىڭ ءبىر- بىرىڭە بىرتىندەپ ۇيرەنىسىپ كەتەسىڭدەر. جاڭاعىداي سەزىمدەرىڭە الاڭداماي- اق قوي» دەدى.

اڭىز بويىنشا قويباس انا - قورقىتتىڭ قارىنداسى. قورقىت اتا - قوبىزدىڭ ءپىرى بولسا، قويباس انا - دومبىرانىڭ كيەسى. ونى العاش رەت تالاسبەكتەن سول كەزدە ەستىدىم. قورقىتتىڭ اتى قالعانىمەن، بۇگىندە قويباس انا ۇمىتىلعان. قويباس دەيتىنى، باسىندا قويدىكىندەي ءمۇيىز بولعان دەسەدى. كەيىن قويباس انا وبرازىن تالاس مارقۇم «ءبىرجان سال» فيلمىنىڭ ستسەناريىنە پايدالاندى. سويتكەن قىزىل دومبىرانىڭ كەيىن ءۇنى وزگەرە باستادى. ول كەزدە تالاسبەك ءۇي الامىز دەپ جانتالاسىپ جۇرگەن. كۇنى- ءتۇنى اۋدارمامەن وتىرادى. ءبىر بەتتى 200 تەڭگەگە اۋدارادى. كوزى ناشار كورەتىندىكتەن، ەڭكەيىپ وتىرىپ ىستەيتىن. تىم كوپ وتىرىپ قالسا، قابىرعام باۋىرىمدى قاجاپ ءجۇر دەيتىن بولدى. دەنساۋلىعىن سول كەزدە قۇرتىڭقىراپ الدى نەگىزى. كۇيشىنىڭ كۇتىمى بولماعانى دومبىراعا دا اسەر ەتسە كەرەك. بىردە كۇمبىرلەپ سويلەپ كەتەدى دە، بىردە شەشىلمەي قويادى. تالاسبەك رەنجىپ ءجۇردى. كۇتىم جاساسا، داۋسى شىعادى، كۇتىمسىز قالسا تاعى قۇمىعىپ قالادى.

- كۇتىم دەپ نەنى ايتىپ وتىرسىز؟

- پەرنەلەرىن اۋىستىرىپ بايلايدى، بويىنا شاڭ قوندىرماي ماپەلەيدى، كوبىرەك تارتىپ، سىرلاسادى دەگەن سياقتى دۇنيەلەر عوي. تالاسبەك دومبىراسىن لاكتامايتىن. سوۆەت زامانىندا اعاش اسپاپتارعا ءۇندىستاننان ارنايى لاك الدىرعان ەكەن. ول اعاشقا ءسىڭىپ، ودان شىققان ۇنمەن بىرگە تەربەلىپ تۇراتىن سوزىلمالى قاسيەتى بار دەيتىن. ال قازىرگى لاكتار تەربەلمەك تۇگىلى، اعاشتى قۇرساپ تاستايدى دەپ وتىراتىن. ءبىر كۇنى تالاسبەكتى كونتسەرتكە شاقىردى. بارماسىنا قويماعان سوڭ كورشىمىز سۇلتان ىبىرايەۆتىڭ دومبىراسىن سۇراپ اكەلىپتى. ءوز دومبىراڭ بار ەمەس پە دەسەم: «وعان سەنىم جوق بوپ تۇر ەمەس پە؟ ساحنادا سويلەمەي قويۋى مۇمكىن» دەپ كادىمگىدەي كەيىدى. ءدال سول كۇنى ءتۇن ورتاسىندا تالاسبەكتىڭ كۇلزيپا دەگەن دارىگەر سىنىپتاسى تەلەفون سوعىپ: «ايتقالي كلاستاسىمىز اۋىلدان كەلىپتى. ءتۇن ورتاسىنان اۋدى دەگەنىمە قاراماي، سەنىڭ مەكەنجايىڭدى سۇراپ الىپ، تاكسيمەن كەتتى» دەگەندى ايتتى. كەنجە ۇلىنىڭ تويىنا دايىندىقپەن كەلگەن ەكەن. قاسىندا ەكى بالاسى بار. ايتقالي مەن تالاس ءبىر- ءبىرىن كورمەگەنىنە 35 جىل بولىپتى. ول اۋىلعا بارعان سايىن ايتقالي جىلقى باعىپ تاۋدا جۇرگەن. سونىمەن باستارى الماتىدا قوسىلىپ وتىر. تالاسقا كۇي تارتقىزىپ، ءان ايتقىزدى. قىزىل دومبىرا دا شەشىلگەندەي بولدى. قولقا سالعان كۇيلەرىنە قاراپ ايتقاليدىڭ ءجون بىلەتىن ادام ەكەنىن اڭعارىپ وتىرمىن. اقىرى سول ايتقالي قىزىل دومبىراعا قۇدا ءتۇستى. قىزى اۋىلدا ايتىسقا قاتىسىپ ءجۇر ەكەن. سوعان «تالاسبەكتىڭ دومبىراسىن اكەپ بەرەم» دەپ ۋادە ەتىپتى. تالاسبەك سوزگە كەلمەستەن ۇستاتىپ قويا بەردى.

كەتكەن سوڭ، ءمانىسىن سۇراسام، ايتقالي مەكتەپ بىتىرمەي جاتىپ بالالى بولعان ەكەن. ستۋدەنت كەزىندە تالاسبەك جاز بويى اۋىلدا قۇرىلىستا جۇمىس ىستەپ، اقشاسىن شەشەسىنە بەرىپ كەتەتىن بولعان. ول كىسى الگى اقشانى اي سايىن ءبولىپ- ءبولىپ، وزىنە جىبەرىپ وتىرادى. ويتكەنى ستيپەنديا دا، جاتاقحانا دا بۇيىرماعان عوي تالاسقا. سول ادەتىمەن جاز بويى تاپقان اقشاسىن شەشەسىنە بەرىپ، اۆتوبۋسپەن الماتىعا قايتىپ بارا جاتقاندا جايلاۋدان تۇسپەيتىن ايتقالي اتىمەن اۆتوبۋستىڭ الدىن بوگەپ قىزىق شىعارىپتى. كىرگەن بويدا تالاسبەكتى قۇشاقتاپ، جاز بويى كورىسۋدىڭ ءساتى تۇسپەگەنىن ايتىپ، قوينىنا تۇيىنشەك سالىپ، اسىعىس شىعىپ كەتەدى. قالاعا كەلگەن سوڭ تۇيىنشەكتى اشىپ قاراسا، ىشىندە 300 سوم اقشا بولعان. ول كوپ اقشا ەدى. بىردەن شەشەسىنە حابارلاسىپ، ۇيدە قالعان اقشادان 300 سوم الىپ ايتقاليدىڭ ۇيىنە اپارىپ بەرۋىن وتىنەدى. ايتقاليدىڭ 4 بالاسى بار ەكەن. سوعان قاراماي، تالاسبەكتىڭ بۇل شەشىمىنە رەنجىپتى.

«ءبىز ەلدىڭ ىشىندە، مالدىڭ ورتاسىندامىز. ول جات قالادا ءجۇر ەمەس پە» دەپ الماي قويىپتى. «ومىرىمدە ءوز اعالارىم ءبىر سوم ۇستاتىپ كورمەگەن مەن ايتقاليدىڭ بۇل ىسىنە قاتتى تاڭعالدىم» دەپ وتىراتىن. سويتكەن كلاستاسىنىڭ قولقاسىن ورىنداماعاندا قايتسىن؟ ! مەنى تاڭعالدىرعانى ول ەمەس. ۇيگە بوتەن دومبىرا كىرگەن كۇنى- اق 35 جىل كەزدەسپەگەن كلاستاسىنىڭ جەتىپ كەلىپ، قىزىل دومبىرانى اۋىلعا الىپ كەتۋى شىنىمەن ميستيكاعا جاقىن ەدى. كەيىن ايتقالي جاسى ۇلعايعان سوڭ بالالارى سەمەيگە كوشىرىپ الادى. ءبىراق وندا كوپ تۇراقتاماي جىلقىلى اۋىلىنا قايتىپ كەتكەن. وسىلاي كوشىپ- قونىپ جۇرگەندە سەمەيدەگى ۇيگە ۇرى ءتۇسىپ، دومبىرا قولدى بولعان. قىزىل دومبىرانى تالاسبەك قايتقان سوڭ الدىرساق دەگەن نيەتىمىز دە وسىلاي اياقسىز قالدى. سوڭعى رەت ءوز قولىمەن شاۋىپ، جانسەرىگى ەتكەن سول قىزىل دومبىرا بولاتىن. شىعارمانىڭ اتىن نەگە «كۇندەس» دەپ قويعانىمدى ەندى تۇسىنگەن شىعارسىڭ.. .

- «كۇندەستىڭ» كينوستسەناريىنە قىزىعۋشىلىق تانىتقان رەجيسەرلەر بولدى ما؟

- مارقۇم باتىرحان شۇكەنوۆتىڭ باۋىرجان شۇكەنوۆ دەيتىن اعاسى بار. الماتىداعى كەڭەس زامانىنان كەلە جاتقان «ارمان» كينوتەاترلارىن باسقارادى. سول كىسى وسى تۋىندىعا قاتتى قىزىعىپ، ماسكەۋدەن وقىعان قىزىنا ۇسىنعان ەكەن. تۇسىنە الماپتى. ءبىراق ول كىسى قىزى تۇبىندە ءبىر سول جوبانى قولعا الاتىنىنا سەنىپ ءجۇر.

- اڭگىمەڭىزگە راحمەت.

سول سەنىمدەرىڭىزدىڭ اقتالۋىنا تىلەكتەسپىز!

اۆتور: ەسىمجان ناقتىباي