رەسەيلىك ءتولقۇجاتىما قازاقى شاپانمەن سۋرەتكە ءتۇستىم - شەرحان ءابىلوۆ

«لەنفيلم» كينوستۋدياسىنىڭ اكتەرى، رەسەي كينو اكتەرلەر گيلدياسىنىڭ مۇشەسى، رەسەي فەدەراتسياسى كينەماتوگرافيستەر وداعىنىڭ مۇشەسى ش. ابىلوۆپەن كەزدەسىپ، سۇحباتتاسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى.

- شەرحان ءابدى ۇلى، ماسكەۋ تورىندە تۇسىرىلگەن فيلمدەردە ءسىز جىرشى- جىراۋ، حالىق اقىنى جامبىل جابايەۆتىڭ، ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ءرولىن سومداعانسىز. تانىمال تۇلعالاردىڭ وبرازىنا ەنۋ قيىندىق تۋدىرمادى ما؟

- مەنى جىر الىبى جامبىلدىڭ ءرولىن سومداۋعا شاقىرعاندا بىردەن كەلىسىم بەردىم. فيلمدە قازىرگى زامانعا تاپ بولعان جامبىل اتامىزدىڭ ءرولىن سومداپ، «لەنينگرادتىق ورەندەرىم» ولەڭىن وقىدىم. ال، 2001 -جىلى «ەلتسين. تري دنيا ۆ اۆگۋستە» دەگەن فيلم تۇسىرىلەتىن بولدى. ۇيگە ماسكەۋدەن قوڭىراۋ سوعىپ، ەلباسىمىز ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ بەينەسىن سومداۋىمدى ءوتىندى. مەن كەلىستىم. ءتۇسىرىلىم جاقسى ءوتتى. فيلم كوپشىلىكتىڭ كوڭىلىنەن شىقتى.

ەپيزودتا ب. ەلتسين، م. گورباچەۆ، ن. نازاربايەۆتىڭ كەزدەسۋىن كورسەتتىك. ءبىراز جاقسى تۇسىرىلىمدەر بولدى. ماعان قيىندىق تۋدىرعان ماسەلەلەر بولعان جوق. تەك قىزىقتى وقيعالار كوپ ورىن الدى. جامبىل اتامىزدىڭ ءرولىن سومداۋ ءۇشىن ءتۇسىرىلىم الاڭىنان قازاقى كيىمدەر تاپپادىم. رەجيسسەردان ساقال، قازاقى كيىمدەر سۇراسام، ولار تابا المادى. «ەندى قايدان الامىز دەسەم؟»، «سىزدە بار عوي» دەيدى. سودان ۇيدەن ەكى ءتۇرلى شاپان الىپ باردىم. ونىڭ بىرەۋىن ءتۇسىرىلىم الاڭىندا، ەكىنشىسىن ءۇيدىڭ ىشىندە جۇرگەندە كيدىم. سونداي-اق ۇيدەگى كورپەلەردى، قورجىنداردى، ساماۋرىن، قامشى، شاينەك، كەسە سەكىلدى قازاقى زاتتاردىڭ بارلىعىن ءتۇسىرىلىم الاڭىنا الىپ بارۋعا تۋرا كەلدى. سەبەبى، وندا قازاقتىڭ ءومىرىن كورسەتەتىن ەشقانداي ۇلتتىق زاتتار جوق ەدى. ءتۇسىرىلىم تاماشا ءوتتى. فيلمدەر كوپشىلىكتىڭ كوڭىلىنەن شىقتى.

- ۇيىڭىزدە قازاقى زاتتاردى كوپ ۇستايتىن كورىنەسىز؟ ولاردى قايدان الاسىز؟

- ۇيدەگى ءبىر بولمەمدە ج. جابايەۆتىڭ، ش. ۋاليحانوۆتىڭ، ا. قۇنانبايەۆتىڭ جانە التىن ادامنىڭ سۋرەتى بەينەلەنگەن كىلەمدەر ءىلىنىپ تۇر. قازاق قىزدارىنىڭ بيلەپ جۇرگەن سۋرەتى سالىنعان الاشالار بار. ولاردى الماتىداعى كىلەم زاۋىتىنان ارنايى ساتىپ العانمىن. سونداي-اق سورەلەرگە ويۋ ورنەكتەرى بار ىدىس- اياقتار، قورجىن، شاينەك، ساماۋرىن، قۇمانداردى قويىپ قويدىم. ەلدەن تانىستار قوناق بولىپ كەلگەندە ناماز وقيمىن دەپ ۇلكەن ماتا سۇرايدى. مەن قويا تۇر دەپ جايناماز بەرەمىن. رەسەيدە تۇرىپ، جايناماز ۇستاعانىما بارلىعى «قايدان العانسىڭ؟» دەپ تاڭعالادى. ەلگە كەلگەندە تۇركىستاننان جايناماز بەن قۇماننىڭ ارتۇرىنەن مول ەتىپ الىپ كەتەمىن. دۋبايدان ساتىپ العان جاينامازىم دا بار. قايدا جۇرسەم دە ۇلتتىق كيىمىمىزدى ۇلىقتاپ، ۇيالماي كيىپ جۇرەمىن. ءتىپتى، رەسەيلىك ءتولقۇجاتىما سۋرەتكە تۇسكەندە دە ءبىراز قيىندىقتار بولعان.

ءتولقۇجات دايىندايتىن جەرگە ەكى سۋرەت الىپ باردىم. ماماندارعا شاپان كيىپ تۇسكەن سۋرەتىمدى بەرسەم، «المايمىز، جارامايدى» دەيدى. «نەمەنە، تىرجالاڭاش تۇرمىن با؟» - دەپ سۇراسام، ۇلتتىق كيىمدى اۋىستىرىپ كەلۋىمدى تالاپ ەتتى. سودان باسشىسىن شاقىردىم. كەلدى. ءمان جايدى ءتۇسىندىرىپ ايتسام، ولدا «كوستيۋم كيىپ تۇسكەن باسقا سۋرەت الىپ كەلىڭىز» دەپ تۇر. «باسقا كوستيۋمىم جوق» دەپ قاسارىستىم. «نە سەبەپتى قابىلداي المايتىندارىڭىزدى قاعاز جۇزىندە جازىپ بەرىڭىزدەر. مەن سوتقا شاعىم تۇسىرەمىن. سوت قالاي شەشەدى سولاي ىستەيمىز. ەگەر سوت سىزدەر جاقتى قولداپ شەشىم شىعارسا، بىرەۋدىڭ كوستيۋمىن سۇراپ الىپ، سۋرەتكە ءتۇسىپ بەرەمىن» دەدىم. باسشى سۋرەتتى قابىلدادى، «ءتولقۇجات جاساپ بەرىڭدەر» دەپ قىزمەتكەرلەرىنە تاپسىرما بەردى. وسىلايشا 2004 -جىلى رەسەي فەدەراتسياسىنان العان ءتولقۇجاتىما ۇلتتىق شاپانىمىزدى كيىپ تۇسكەن سۋرەتىمدى ورنالاستىردىم.

- شەت ەلدە ءجۇرسىز. جالپى ۇلتتىق قۇندىلىقتارعا اسا ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكپەن كوڭىل بولەتىنىڭىز كورىنىپ تۇر. ال، ۇلتتىق تاعامداردى ءجيى تۇتىناسىز با؟

- مەن ءجيى- ءجيى ەلىمە قوناققا كەلىپ تۇرامىن. ال قايتاردا مىندەتتى تۇردە قازى- قارتا ساتىپ الامىن. رەسەيدەگى ۇيىمىزدە جىل ون ەكى اي بويى قازى ۇزىلمەيدى. اۋەجايدا قازىنى سانيتارلىق انىقتاماسىن سۇراپ وتكىزبەيدى عوي. مەن قۋلىققا سالىپ، قولىما ۇستاپ «پىسكەن قازى» دەپ الىپ وتەم. پىسىرىلمەسە الىپ قويادى. ۇيدە ۇلتتىق تاعام - ەتتى ءجيى اسىپ تۇرامىز. قازىنى قوناقتار كەلگەن كەزدە اسامىز. 2003 -جىلى سانك- پەتەربۋرگتە جامبىل جابايەۆتىڭ ەسكەرتكىشى اشىلعاندا نەمەرەسى ءالىمقۇل ۇيدە قوناقتا بولدى. ەت اسىپ، ۇستەلدىڭ ۇستىنە قويدىق. استىنا قازاقى ويۋلانعان كورپەلەردى توسەدىك. شايدى دا ويۋى بار كەسەمەن بەردىم. قۇران وقىدىق. سويتسەم ءالىمقۇل «بەشبارماق جەپ، ويۋلى كەسەمىن شاي ءىشىپ، ويۋى بار توسەكتە وتىرمىن. ءبىزدى رەسەيدە ءجۇر دەپ كىم ايتادى» دەگەنى بار. جىل سايىن تۋعان جەرىم - كەنتاۋعا كەلىپ تۇرامىن. سول كەزدە ءالىمقۇل كوكەگە سوعىپ، اقساقالمەن امانداسىپ، باتاسىن الىپ كەتەمىن. تۋعان جەرگە دە قۇر قول كەلمەيمىن. وسى سوڭعى ساپارىمدا ءا. مولداعۇلوۆا اتىنداعى مەكتەپكە رەسەيدەن ءارتۇرلى كورنەكىلىكتەر، ءا. مولداعۇلوۆا تۋرالى تىڭ دەرەكتەردى الىپ كەلىپ تابىس ەتتىم. ءاليا تۋرالى ماقالالار جارىق كورگەن كىتاپتار مەن گازەتتەردى سىيلادىم. بولاشاقتا مۇراجاي اشىلسا قاجەت بولادى. تۇركىستان قالاسىنداعى ن. تورەقۇلوۆ اتىنداعى مۇراجايعا دا ن. تورەقۇلوۆ اتىنداعى مەدال بەردىم. ولار دا ماعان ريزا بولىپ، سىي- سياپات كوتسەتتى. مۇنان وزگە دە الىپ كەلگەن زاتتارىم، جەرلەستەرىمە دەگەن ىستىق ىقىلاسىم جەتەرلىك.

- ءوزىڭىز قازاق تىلىندە ەركىن سويلەيسىز. وتباسىڭىزدىڭ مۇشەلەرى قازاق ءتىلىن بىلە مە؟

- كەلىنشەگىم كەنتاۋدا جىلعا جۋىق ۋاقىت تۇردى. قازاقتىڭ سالت- ءداستۇرىن، ادەت- عۇرپىن جاقسى بىلەدى. بالام قازاق تىلىندە جاقسى سويلەيدى. ال جارىم قازاقشا تۇسىنەدى جانە تۇرمىستىق دارەجەدە ءبىرشاما سوزدەردى جاقسى ايتادى. «اكە تۋرالى ءاندى» قازاق تىلىندە ناقىشىنا كەلتىرە وتىرىپ ورىندايدى.

- جالپى «لەنفيلمگە» قالاي ورنالاستىڭىز؟ رەسەيدەگى قانداستارىمىزدىڭ جاعدايى قالاي؟ بايلانىسىپ تۇراسىزدار ما؟

- رەسەيدە وقىپ جۇرگەن كەزىمدە «لەنفيلممەن» بايلانىس ورناتتىم. كەيىننەن وسىندا قالدىم. بۇگىنگى كۇنى ءبارى جاقسى. جالپى 1981 -جىلدان بەرى «لەنفيلمدە» كينوعا ءتۇسىپ جاتىرمىن. قازىرگە دەيىن 100 دەن اسا فيلمگە ءتۇستىم. 21 كىتابىم جارىق كوردى. مۇنداعى قازاقتار ءجيى- ءجيى جينالىپ، باسقوسىپ تۇرامىز. ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى - ناۋرىز مەرەكەسىن، تاۋەلسىزدىك كۇنىن جوعارى دەڭگەيدە اتاپ وتەمىز.

- اڭگىمەڭىزگە راحمەت.

اۆتور: قايرات زاينيشەۆ