شەرحاننىڭ شامىرقانىسى

سونداي زاڭعارلاردىڭ قاتارىندا ءبىز البەتتە، شەرحان مۇرتازانى ايتار ەدىك. شەرحان مۇرتازا دەگەندە ءبىزدىڭ كوز الدىمىزعا ايبارىنان الىپ تاۋلار ىعاتىن، تەگەۋرىنى قارا تاستى قامىرشا يلەپ جىبەرەردەي نايزاعاي مىنەز تۇلعا كەلە قالادى. الاشتىڭ ارىستان تۇلعاسى ءاليحان بوكەيحاننىڭ «ۇلتقا قىزمەت ەتۋ بىلىمنەن ەمەس، مىنەزدەن» دەگەن ءسوزىن بۇگىندە ەرسىلى- قارسىلى قولدانا بەرەتىن بولدىق قوي. اسىلىندا، مۇنداي كەسەك ءسوزدى كەز كەلگەن جەرگە جويداسىز جۇمساماساق كەرەك ەدى.

مۇرتازا مىنەزى - ۇلت مىنەزى. شەرحان بيىك مىنبەردەن اقيىق قىرانداي ساڭق ەتە قالعاندا، ونىڭ داۋسىنان مۇقىم قازاقتىڭ كەۋدەسىندە مىڭداعان جىل بويى ايتىلماي كەلگەن ارزۋ ەستىلگەندەي ەل ەلەڭ ەتە قالاتىن. ول تۋرالى ەستەلىكتەرگە دەن قويعاندا، تاريح تاسپاسىنا ۇڭىلگەندە شەرحان- بولمىس ۇنەمى شيرىعىپ سويلەيتىنىن، جازعاندا دا جەرىنە جەتكىزىپ، شەگەلەپ جازاتىنىن اڭعارار ەدىك. ونىڭ نامىس نايزاعايىنداي شارت كەتەتىن «شاتاق» مىنەزى ودان كەيىنگى ۇستالاتىن ءار قالامعا، سويلەنەتىن ءار سوزگە، مىنىلەتىن ءار مىنبەرگە ايبار، سەس، ۇلگى بولۋى كەرەك. شەرحاننىڭ شامىرقانىسىن بىلاي قويعاندا، شەرحان ۇنسىزدىگىنىڭ ءوزى ءماسليحات ءتورىن جەپ قويا جازدار ەدى. كەيدە ادامعا جەكىپ ۇرىسقاننان دا اۋىر جازا، ۇندەمەي قويۋ عوي.

«ارانى اشىلعان قىران نە اڭدى الادى، نە اڭشىنىڭ ءوزىن الادى» دەگەن جالعىز اۋىز سوزدەن كەيىنگى ۇزاق كىدىرىس كوبىمىزدىڭ ەسىمىزدە بولۋى كەرەك. ول كىدىرىس جاي كىدىرىس ەمەس، سول كىدىرىسكە دەيىنگى ايتىلعان سوزدەن دە سالماقتى، سول كىدىرىستەن كەيىن دە ايتىلاتىن بارلىق ءسوزدىڭ جۇگىن ارقالاپ تۇراتىن، كەز كەلگەن ادامنىڭ يىعى كوتەرە المايتىن، جۇيكەسى شىداس بەرمەيتىن كىدىرىس بولاتىن. ودان ءارى قاراي «وسىعان قاتتى ءمان بەرسەڭىز» دەلىندى.

ءيا، مۇنداي كىدىرىستى تابانى نىق تۇرعان تۇلعا عانا ۇزاق ۇستاي الادى. سونداي- اق شەرحاننىڭ شامىرقانىسى وسىنداي كىدىرىستەرىمەن دە ءوتىمدى بولدى.

ءبىز تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ ەن تەگىن بايلىعىنىڭ ەش قاداعالاۋسىز، ۇستاعاننىڭ قولىندا، تىستەگەننىڭ اۋزىندا سۇراۋسىز كەتىپ جاتقانىن قانشا جەردە ايتتىق ەكەن؟ ءالى دە ايتا بەرۋىمىز مۇمكىن؟ ءبىراق شەرحاننىڭ شيرىعىپ كەلىپ، شاربولاتتاي شوق شاشىپ تۇرىپ ايتقان ءبىر اۋىز سوزىنە كوبىسىنىڭ كوپىرىك ءسوزى استار بولا الماي قالدى.

«قازاننان قاقپاق كەتسە، يتتەن ۇيات كەتەدى» دەگەن ءسوز ساڭق ەتە قالدى!.. زال سىلتىدەي تىنعان. «ءبىزدىڭ جاس مەملەكەتىمىزدىڭ قازىنا- قاقپاعى اشىلعان ەكەن، سونى ۇياتى كەتكەندەر تالان- تاراجعا سالىپ جاتىر»، دەپ تاعى دا كىدىردى. جاي كىدىرگەن جوق، جان- جاعىن وتتى كوزدەرىمەن ءبىر شولىپ الىپ ءارى قاراي نەگىزگى ويلارىن ساباقتادى.

بىلاي قاراساڭىز، باعاناعى ايتقان ماتەلىمىز دە، مىناۋ دا ءاربىرىمىز ايتقان، ءار كىتاپتا جۇرگەن، ارنايى قولدانباساڭ ءتىپتى ماڭىزى جوقتاي ءسوز بولۋى دا عاجاپ ەمەس. الايدا ول شەرحان شامىرقانىسىنان ەستىلگەندە، باسقالاردى بىلمەيمىز، پارلامەنت ءتورىنىڭ ءتۇس- ءوڭىن ايتىپ جەتكىزۋ قيىن.

حان ايتقان ءسوزدى قارا دا ايتادى، اۋزىنىڭ دۋاسى جوق دەيمىز بە؟ ءيا، شەر- حان ايتقاندا ءار سوزگە جان، ءار ۇنسىزدىككە ءتىل بىتەر ەدى.

شەراعاڭ شامىرقانىسى ۇلتتى ۇيقىسىنان قۇرالايدىڭ سالقىنىنداي وياتىپ تۇردى.

ءسوزىمىزدى اقاڭشا، اقسەلەۋ سەيدىمبەكشە تۇيىندەسەك، ءار سوزىنە قاراۋىل قويىپ سويلەيتىن قازاقتىڭ العاداي ارىسى شەرحان مۇرتازا - قازاقتىڭ بەتتى دە بەرىك مىنەزى ەدى- اۋ!..

ميراس اسان

egemen.kz