ءارى اقىن، ءارى باتىر تۇلعالار

باتىرى ەلدىڭ شەتىن قورعاسا، اقىنى ەلدىڭ مۇددەسىن قورعادى. اتا-بابامىز دانا، سوزگە شەشەن ەدى. باتىرى اقىندىعىمەن، اقىندىعى باتىرلىعىمەن كوزگە ءتۇستى.

ەندەشە ءارى اقىن، ءارى باتىر بولعان، تاريحتا جاۋعا شاپقان ەرلىگىمەن، شارشى توپتا ءسوز باستاپ اقىن-شەشەندىگىمەن جول باستاعان تۇلعالار جايلى ءسوز قوزعايىق. بۇل قاتارعا قانداي تۇلعالار جاتادى ەكەن، سوعان كوز جۇگىرتەيىك.

ماحامبات باتىر

ءارى اقىن، ءارى باتىر تۇلعاعا ايقىن مىسال - ماحامبەت وتەمىس ۇلى (804-1846). ماحامبەتتىڭ پوەزياسى قازاق ادەبيەتىندە «ازاتتىق جىرى»، «جورىق جىرلارى»، «ازاتتىق يدەياسى» دەگەن اتپەن قالدى. ال ونىڭ تاريحتاعى اتى يساتاي باتىرمەن قول باستاعان جاۋىنگەر، 1836-1838-جىلدارى شارۋالاردىڭ ازاتتىق كوتەرىلىسىن ۇيىمداستىرعان تۇلعا رەتىندە قالدى.

ماحامبەت وتەمىس ۇلى - يساتاي تايمان ۇلى باستاعان كوتەرىلىستىڭ كوسەمى ءارى جالىندى جىرشىسى، حالقىنىڭ ازاتتىعىن كوكسەگەن كۇرەسكەر، ەل باستاعان باتىر، قازاقتىڭ ءور رۋحتى اقىنى. جاستايىنان اقىندىق ونەرگە قۇمارتىپ وسكەن نامىسشىل تۇلعا ەلدە بولىپ جاتقان كەلەڭسىز قۇبىلىستارعا بەي-جاي قارامادى. سەزىمتال بولدى. حالىقتى قاناۋ مەن ادىلەتسىزدىكتى كوزبەن كورگەن اقىن جاندى ماحامبەت بۇعان توزبەدى. حالقىنا ادىلدىك الىپ بەرىپ، حان مەن باي-شونجارلاردىڭ، وتارشىل ۇكىمەتتىڭ بۇعاۋىنان بوساتقىسى كەلدى.

وسىناۋ اقىندىق ارمانى ونى باتىرلىققا اكەلدى. بوستاندىقتى، كۇرەسكەرلىكتى جىرلاپ ءجۇرىپ، يساتاي باتىرمەن جولىقتى. سونىڭ قالىڭ قولىندا سارباز باستاپ، شايقاستارعا قاتىستى.

ماحامبەت - حالىقتى پاتشالىق، حاندىق وكىمەتكە قارسى قارۋلى كەتەرىلىسكە شاقىرعان العاشقى قازاق اقىنى. ازاتتىق يدەياسىن ماحامبەتشە جىرلاعان اقىن قازاق دالاسىندا كەمدە-كەم. نامىسشىل، تەگەۋرىندى جىر لەگى ماحامبەت تالانتىنىڭ قاينار كوزى، تىڭ ءۇردىسى.

اقىن ءوزىنىڭ جىر الەمىندە حاس باتىردىڭ، ءور مىنەزدى اقىننىڭ ولمەس بەينەسىن دۇنيەگە اكەلدى. قورعاسىنداي سالماقتى، سىناپتاي جۇيرىك، گاۋھارداي اسىل، سارقىراما سۋداي ارىندى ءسوز بايلىعىنا، قۋاتتى سەزىمىنە تاڭدانباۋ مۇمكىن ەمەس.

اقىننىڭ تارتىس پەن ەگەسكە تولى، نايزا مەن قىلىشتىڭ قۇدىرەتى ءجۇرىپ تۇرعان زاماندا تۋۋى - بۇل دۇنيەگە ەرلىك پەن نامىستى جىر جولدارىمەن ماڭگىلىككە ەسكەرتكىش ەتىپ قالدىرۋعا كەلگەندەي.

ماحامبەت اقىننىڭ باتىرلىق تۇلعاسىنا 1846-جىلى ءولتىرىلۋى دە بەينە ءبىر كەلبەت بەرگەندەي. وسى جىلى 20- قازاندا اقجايىق بويىندا قاندى وقيعا بولىپ، ماحامبەت باتىر جانتۇرشىگەرلىكپەن ولتىرىلەدى.

دوسپامبەت جىراۋ

قازاق ادەبيەتىندە جىراۋلار پوەزياسى اتتى ارنايى ارنا بار. قازاق دالاسىندا ەرەكشە جانر - جىراۋلار مەكتەبى قالىپتاسقان. جاۋىنگەرشىلىك داۋىرلەردە پايدا بولعان مۇنداي بارد ونەر ماحامبەت اقىنعا دەيىن جالعاستى. جىراۋلاردىڭ ەرەكشەلىگى دە سول - ءارى اقىن، ءارى باتىر-تۇعىن. تورە- سۇلتاندارمەن بىرگە قول باستاپ، باتىرلارمەن بىرگە شايقاسقان، تۇمەن اسكەردى ەرتىپ جۇرگەن قولباسشى دا بولدى.

سونىڭ تاعى ءبىر ايقىن مىسالى - دوسپامبەت جىراۋ. XVI عاسىردا ازاۋ قالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن. ىستامبۇل مەن باقشاساراي قالالارىنا دەيىن بارعان. دەشتى قىپشاقتى تۇگەلدەي ارالاعان.

جىراۋدىڭ ءومىرتاريحىنا قاراساق، جورىق جىرشىسى بولا ءجۇرىپ، اسكەري جورىقتارعا قاتىسقانىن بايقايمىز. سونداي جورىقتاردىڭ بىرىندە قازا تابادى. وسمان يمپەرياسىنىڭ جەرىنە دەيىن بارۋىنا دا وسى سوعىسقا قاتىسۋى سەبەپ.

ونىڭ شىعارمالارىنان ەرلىك كەلبەت، اسقاق رۋح پەن ومىرلىك مۇرات بايقالادى.

ازاۋلىدا اعا بولعان ەرلەر كوپ ەدى،

ايتسە دە الماعا ات بايلاعانى جوق ەدى. - دەيدى جىراۋ.

فيلوسوف عاريفوللا ەسىم «الماعا ات بايلاعان» ءسوز تىركەسىنىڭ ءمانىن بىلاي تۇسىندىرەدى.

«ءسىرا، جىراۋ بۇل جەردە ءوزىنىڭ الىسقا ساپار شەگىپ، ەل كورگەنىن، جەر كورگەنىن مەتافورالىق ماندە بايانداسا كەرەك. دەمەك، دوسپامبەت جىراۋ عۇمىر كەشكەن داۋىردە «الماعا ات بايلاۋ» دەگەن ۇعىم بولعان» دەيدى عالىم.

ياعني، دوسپامبەت جىراۋ ەلدى، جەردى كوپ ارالاعان، كوپ كورگەن. سوندىقتان ازاۋلىدا اعا بولعان ەرلەر كوپ بولعانىمەن، دوسپامبەت ەردەي الماعا ات بايلاعان ەشكىمى بولماعان. وسىدان-اق جىراۋدىڭ شوقتىعى بيىك تۇلعا بولعانىن اڭعارامىز.

جيەمبەت جىراۋ

جيەمبەت جىراۋ - XVII عاسىردا ءومىر سۇرگەن تۇلعا. جيەمبەت بارتوعاش ۇلى ءوزى ءبي، ءوزى باتىر ادام بولعان. مەملەكەتتىك ىستەرگە ارالاسقان. قازاق-جوڭعار سوعىسىنا قاتىسقان. 1620-جىلى قازاق پەن جوڭعاردىڭ اراسىندا بولعان قاندى شايقاستا، تاشكەنت بيلەۋشىسى قاتاعان تۇرسىننىڭ بۇلىگىن باسۋدا ايرىقشا كوزگە تۇسكەن.

ءسوز ونەرىن جەتىك مەڭگەرگەن ارقالى جىراۋ اتانعان. 16 جاسىنان باستاپ حان مەن ءبي، باتىرلاردىڭ جانىندا ءجۇرىپ، ەل بيلىگىنە ارالاسا باستايدى. كەيىن ەسىم حاننىڭ باتىرى ءارى بەدەلدى ءبيى اتانادى. حاننىڭ جاۋىنگەر جاساعىن باسقارىپ، جەڭىمپاز قولباسشى بولادى. 1620-جىلعى شايقاستا جوڭعارلارعا قارسى ايقاسقا قولباسشى بوپ اتتانعان.

شالكيىز جىراۋ

جاۋىنگەر ءارى قازاق پوەزياسىنىڭ كورنەكى وكىلى. شالكيىز جىراۋدىڭ ءوزى اسكەري اقسۇيەك اۋلەتىنەن شىققان. ءومىرىنىڭ جارقىن جىلدارى تەمىر ءبيدىڭ سارايىندا وتكەن. ونىڭ كەڭەسشىسى بولا ءجۇرىپ، ءوز حالقىنا ءبيدىڭ ادىلدىگى مەن اقىلگويلىگىن كورسەتە بىلگەن. جىراۋ كوپ ەل ارالاپ، قىرىم، سولتۇستىك كاۆكاز، دون وزەنى بويىندا بولعان.

كەيىن حاقنازار حاننىڭ كەڭەسشىسى دە بولعان. شالكيىز شىعارمالارىندا ەرلىك رۋحقا، اسقاق رومانتيكاعا تولى جىرلار دا جەتكىلىكتى. «الاشتان بايتاق وزباسى…»، «جاپىراعى جاسىل جاۋتەرەك…»، «ەر شوبان» داستانى دا وسىعان ايقىن. شالكيىزدىڭ حالىق اراسىنا ەڭ كوپ تاراعان شىعارمالارى - «ءبي تەمىرگە ايتقانى»، «ءبي تەمىردى قاجى ساپارىنان توقتاتۋعا ايتقان» تولعاۋلارى.

باۋبەك بۇلقىشيەۆ

ءيا، بۇل تۇلعا جىراۋلار سياقتى ورتاعاسىردىڭ، كوشپەندى جاۋىنگەرلىك ءومىردىڭ كۋاگەرى ەمەس. ءبىراق ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ وتىندە بولعان، جاستاي قازا تاپقان جازۋشى ءارى اقىن. تۇسىنگەنىڭىزدەي، ءارى باتىر.

1916-جىلى قاراعاندى وبلىسىندا دۇنيەگە كەلدى. 1944-جىلى 28 جاسىندا قان مايداندا ءجۇرىپ قاھارماندىقپەن قازا تاپقان.

1940-جىلى اسكەر قاتارىنا شاقىرىلدى دا، ماسكەۋدە ساپەر ۋچيليشەسىندە وقيدى. جالىندى پۋبليتسيست، ەرجۇرەك جاۋىنگەر ماسكەۋدى قورعادى. ۋكراينانى ازات ەتىستى.

باۋبەك كوپتەگەن ولەڭدەر جازىپ، رەسپۋبليكالىق باسپا ءسوز بەتتەرىندە جاريالادى. «الماتى - مەنىڭ تۋعان قالام» اتتى بىتپەي قالعان رومانى جانە «ايسۇلۋ» دەگەن پوەماسى بار.

بۇل قاتارعا جازۋشى ءارى قاھارمان باتىر، كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى باۋىرجان مومىش ۇلى مەن ءىزعۇتتى ايتىقوۆ، قاسىم قايسەنوۆ سىندى تۇلعالاردى دا قوسۋعا بولادى.

باۋىرجان مومىش ۇلى

باۋىرجان مومىش ۇلى - قازاقتىڭ ناعىز قاھارمان باتىرى، قازىرگى زاماننىڭ قولباسشىسى. ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستا ديۆيزيا باسقارعان ەكى-اق قازاق بولعان ەكەن. ءبىرىنشىسى - باۋىرجان مومىش ۇلى، ەكىنشىسى - ءابىلقايىر بايمولدين.

سوعىستىڭ ايبىندى قاھارمانى باۋىرجان ەرلىك داڭقىمەن بىرگە «ماسكەۋ ءۇشىن شايقاس» اتتى كەلەلى رومان جازعان ءسوز شەبەرى ەكەنى بارشاعا ءمالىم. تابيعاتىندا، ەرەۋىلدى تۇلعاسىندا، مىنەزىندە ءور اقىنعا بىتەر قاسيەت بار. باۋكەڭ مايدان تۇسىندا كەيبىر بۇرقانعان شاقتارىندا ولەڭ دە تولعاتقان ەكەن.

حالىق جازۋشىسى قاليجان بەكحوجيننىڭ ايتۋىنشا، 1961-جىلى 17- جەلتوقساندا باۋىرجاننىڭ ۇيىندە سۇقباتتاسىپ وتىرىپ، ورىس تىلىندە ءوزى جازعان ەكى ولەڭىن وقىپ بەرگەن ەكەن. ونى بەكحوجين قازاقشاعا اۋدارىپ، ونىسى باتىرعا ۇناعان كورىنەدى. ولەڭدەرىنىڭ اتى - «سوعىستا» جانە «وسىلاي بولعىم كەلەدى».

باۋىرجان مومىش ۇلى ادەبي تالانتىن ايرىقشا قاسيەتى جاتىق جازا بىلۋدە عانا ەمەس، ەرەكشە وقيعالاردى بايقاپ، ءماندى ساتتەردى كورىپ، تانىپ دۇرىس باعالاعان.

massaget.kz