مۇرىن تامشىسى تۇرىندەگى ۆاكسينا وكپەنى زاقىمدانۋدان قورعايتىنىنا كوز جەتكىزدىك - قايسار تابىنوۆ

ۆاكسيناتسيا ماسەلەسىنە ارنالعان بريفينگتەردىڭ بىرىندە وسى ۆاكسينانى پروفيلاكتيكالىق مەديتسينا اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى، امەريكا دەنساۋلىق ساقتاۋ قاۋىمداستىعىنىڭ مۇشەسى الماز شارمان ءتيىمدى پرەپارات رەتىندە باعالاعان بولاتىن. اتالمىش جوبانىڭ جەتەكشىسى، حالىقارالىق ۆاكسينولوگيا ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى قايسار تابىنوۆ قازاقپارات تىلشىسىنە وسى نانوۆاكسينانىڭ ەرەكشەلىكتەرى مەن ارتىقشىلىقتارى، كلينيكالىق زەرتتەۋگە شىعارۋ مۇمكىندىگى تۋرالى ايتىپ بەردى.

- كوروناۆيرۋسقا قارسى مۇرىن تامشىسى تۇرىندە جاڭا ۆاكسينا جاساعان ەكەنسىز. قازىر ول قاي ساتىدا تۇر؟ يدەيا قالاي كەلدى؟

- بۇل ۆاكسينانى جاساۋمەن ءبىز بىلتىردان بەرى اينالىسا باستاعانبىز. سول كەزدە ۇسىنىلىپ جاتقان ۆاكسينالاردىڭ ءبارى اعزاعا ەگۋ ارقىلى ەنگىزىلەتىن ەدى. ءبىر جاعىنان ءوز تاجىريبەمىزگە سۇيەندىك، ەكىنشى جاعىنان قازىرگى زەرتتەۋلەر دە كورسەتىپ وتىر. كوروناۆيرۋسقا قارسى تولىق يممۋندىق جاۋاپ بەرە الاتىن ۆاكسينا كەرەك بولىپ تۇر. بۇلشىق ەتكە ەگۋ ارقىلى ۆاكينا ەنگىزگەندە وتە ماڭىزدى بولىك يممۋندىق قورعانىسقا قاتىسپاي قالادى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا شىرىشتى قاباتتاردىڭ يممۋنيتەتى ۆاكسيانادان تىس قالادى. بۇعان «ا» كلاستى يممۋنوگلوبۋليندەر جاۋاپ بەرەدى.

ونى سەكرەتورلىق انتيدەنە دەپ تە اتايدى. بۇل انتيدەنەلەر نەسىمەن ءتيىمدى؟ كوروناۆيرۋستىڭ قوزدىرعىشى رەسپيراتورلىق ورگانداردىڭ شىرىشتى قاباتى ارقىلى ءتۇستى دەيىك. سول كەزدە- اق اتالعان انتيدەنەلەر قوزدىرعىشتى بۇعاتتاپ تاستاي الادى. وسىنىڭ ارقاسىندا ينفەكسيانىڭ الدى الىنادى. ءبىراق بۇل انتيدەنەلەردىڭ وتە قىسقا ءومىر سۇرەتىنىن ايتۋ كەرەك. 1-1,5 ايدىڭ ىشىندە شىرىشتى قاباتتاردا ول جويىلىپ كەتۋى مۇمكىن.

ءبىز سوعان قاراماستان ۆاكسينانىڭ وسى ءتۇرىن دايىنداۋدى توقتاتقان جوقپىز. ويتكەنى قازىر انتيۆاكسەرلەردىڭ قوزعالىسى بەلسەندى دامي باستادى. ءبىزدىڭ ەلدە عانا ەمەس، شەتەلدە دە ۆاكسينا تۋرالى بولماعان وقيعالاردى ويلاپ تاۋىپ جاتىر. پسيحولوگيالىق تۇرعىدان قاراپ كورەيىكشى، وسىنىڭ ءبارى نەگە نەگىزدەلۋى مۇمكىن. سەبەپتەردى ءبىرى ەكپە الدىنداعى قورقىنىش بولۋى مۇمكىن.

ينەدەن قورقاتىن ادامدار وتە كوپ. سول قورقىنىشىتىڭ جەتەگىندە كەز كەلگەن ۆاكسينادان باس تارتۋعا دايىن تۇرادى. حالىقتى يممۋنداۋدىڭ بازاسىن كەڭەيتۋ كەزىندە ءبىز مەيلىنشە قورقىنىش تۋعىزبايتىن ءتاسىل ۇسىنۋىمىز كەرەك. مۇرىن قۋىسى ارقىلى ەنگىزىلەتىن ۆاكسينانى وسى تۇرعىدان العاندا الدەقايدا قاۋىپسىز ۆاكسينا دەپ قاراستىرىپ وتىرمىز. ونىڭ ۇستىنە قولدانۋعا دا قولايلى. ونى قابىلداۋ ءۇشىن ۆاكسينالاۋ كابينەتىنە بارىپ، دارىگەردىڭ كومەگىنە جۇگىنبەسەڭىز دە بولادى. ۇيىڭىزدە، تۇرمىستىق جاعدايدا دا قولدانا الاسىز. مۇرىنعا بۇركەتىن سپرەيلەر بار عوي. بۇل دا سول سياقتى.

- قازىر يدەيالارىڭىز قانداي ساتىدا؟

- وسىنداي يدەيا پايدا بولدى دا، العاشقى پروتوتيپىن بىلتىر الىپ ۇلگەردىك. ال زەرتحانا جانۋارلارىنا سىناقتى قىركۇيەكتە جۇرگىزىپ باستاعان بولاتىنبىز. ءبىز بۇل ۆاكسينانى وگايو ۋنيۆەرسيتەتىمەن بىرگە جاساپ جاتىرمىز. ولاردىڭ بۇل ىستە جەتكىلىكتى تاجىريبەلەرى بار. ءبىز جۇمىس ىستەپ جۇرگەن ماماندار توبى اۋىلشارۋاشىلىعى جانۋارالارىنىڭ جۇقپالى اۋرۋلارىنا قارسى نانوبولشەكتەر نەگىزىندە بىرنەشە ۆاكسينا جاساپ شىعارعان. وسى تەحنولوگيانى نەگە كوروناۆيرۋس ۆاكسيناسىنا پايدالانىپ كورمەسكە دەپ ۇسىندىق. وسى ماقساتتا ءبىز بىرنەشە فورمۋلا دايىنداپ، سىناپ كوردىك. ۆاكسينا ديزاينىن زەرتتەپ، شىنىمەن قاۋىپسىز ەكەنىنە، يممۋندىق جاۋاپ قالىپتاستىرا الاتىنىنا كوز جەتكىزدىك. اتجالمانعا سىناق جۇرگىزگەندە كوروناۆيرۋس ينفەكسياسىنان قورعاي الاتىنىن كوردىك.

ناقتى ايتساق، ۆيرۋس جۇقتىرىلعان اتجالمانداردىڭ وكپەسىن قابىنۋ پروتسەستەرىنەن قورعاپ قالدى. مۇرىن قۋىسى ارقىلى ۆاكسينا العان اتجالمانداردا وكپەسىنىڭ زاقىمدانۋ دەڭگەيى ۆاكسينا الماعان اتجالمانداردىڭ وكپەسىنە قاراعاندا الدەقايدا ساۋ بولىپ شىقتى. ادامداردى مىسالعا الىپ كورەيىك. ۆاكسينا العانداردىڭ وكپەسىنىڭ زاقىمدانۋى 10 پايىز عانا بولادى. ال ۆاكسينا الماعان ادامنىڭ وكپەسى 70-80 پايىزعا دەيىن زاقىمدانۋى مۇمكىن. ايىرماشىلىق بار ما؟ بار.

- دەمەك جانۋارلارعا جاسالعان سىناق ءساتتى ءوتىپ، ءوزىنىڭ تيىمدىلىگى العاشقى كەزەڭدە دالەلدەپ وتىر عوي؟

- ءبىز بۇل جەتىستىكپەن شەكتەلىپ قالعان جوقپىز. ۆاكسينانىڭ تيىمدىلىگىن ءالى كوتەرۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيمىز. وسىعان بايلانىستى 2-3 اي بۇرىن ۆاكسينانىڭ جەتىلدىرىلگەن فورمۋلاسىن الدىق. ءبىز ونىڭ اقۋىزدارىن الماستىرىپ، يممۋنيتەتتى ىنتالاندىرۋشىلار قوستىق. وسى فورمۋلانىڭ سىناقتارى اياقتالۋ ساتىسىندا تۇر قازىر. ءبىر ايدان كەيىن الدىن الا قورىتىندىسى دايىن بولۋى كەرەك. مۇنىڭ ءبارى كلينيكاعا دەيىنگى زەرتتەۋلەر. كلينيكاعا ءالى جەتكەن جوقپىز.

ويتكەنى ءبىز ايرىقشا جاڭا پلاتفورما ۇسىنىپ وتىرمىز. ازىرگە بىزدىكى سياقتى پلاتفورمانى باسقا ەشكىم ۇسىنعان جوق. قازىرگى 300 گە جۋىق كانديدات ۆاكسينانىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ پلاتفورما سۋبۋنيتتىك ەكپە نەگىزىندەگى نانوبولشەكتەر ارقىلى جاسالعان جالعىز ۆاكسينا. زەرتتەۋ ءجۇرىپ جاتىر. ەندى ءبىز كلينيكاعا دەيىنگى قاۋىپسىزدىك جاعىن ەگجەي-تەگجەيلى زەرتتەپ جاتىرمىز. ءجىتى ۋىتتىلىعىن، وتكىر ۋىتتىلىعىن، تەرىگە اسەرىن، اللەرگيا تۋعىزۋ مۇمكىندىگىن زەرتتەۋ كەرەك. مۇنىڭ ءبارىن رەتتەۋشى ورگان - ءدارى-دارمەكتەر مەن مەديتسينالىق بۇيىمداردى ساراپتاۋ ۇلتتىق ورتالىعىنىڭ سىناق ورتالىعى بازاسىندا جۇرگىزەمىز. قازىر بۇل ۆاكسينا وسىنداي ساتىدا تۇر. جىل اياعىنا دەيىن جاڭاعى ايتقان زەرتتەۋلەردى اياقتاۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. سونىڭ قورىتىندىسى بويىنشا «كلينيكالىق زەرتتەۋگە شىعۋ كەرەك پە» دەگەن سۇراققا جاۋاپ الامىز.

ياعني «ادامدارعا قولدانىپ كورەمىز بە، جوق پا» دەگەن ماسەلەنى قارايمىز.

- ا ق ش عالىمدارىمەن بىرلەسىپ ۆاكسينا جاساۋ مۇمكىندىگىنە قالاي قول جەتكىزدىڭىزدەر؟

- مەنىڭ وگايو ۋنيۆەسيتەتىندە ەسكى تانىسىم بار. ەكەۋمىز بىرلەسىپ باسقا ماسەلەلەر بويىنشا 10 عا جۋىق ماقالا جاريالاعانبىز. سوندىقتان ا ق ش عالىمدارىمەن بايلانىس ورناتۋ وڭاي بولدى. ول ۋنيۆەرسيتەتپەن ارىپتەستىك جونىندە مەموراندۋم جاساسقانبىز. ال بۇل جوبا بويىنشا ناقتى كەلىسىمشارت بار. بۇل ءىستى باستاعاندا ەشقانداي قارجىلاندىرۋ بولعان جوق. ءبارى جوباعا قاتىسۋشىلاردىڭ ءوز قاراجاتى ەسەبىنەن ىستەلدى.

- جوباعا نەشە ادام اتسالىسىپ جاتىر؟

- اكسينانى دايىنداۋعا قاتىسىپ جۇرگەن نەگىزگى مامانداردىڭ سانى 5-6 عانا. قوسىمشا كومەكتەسىپ جۇرگەن ادامداردى قوسساق، ءبارى بىرىگىپ 17 ادام بولاتىن شىعار.

- ۆاكسينا قاي تيپتەگى ۆاكسينا بولادى؟

- بۇل - نانوۆاكسينا. رەسمي اتاۋى - NARUVAX C-19/nano.

- ۆاكسينالاۋ تۋرالى بريفينگىلەردىڭ بىرىندە الماس شارمان ءسىزدىڭ ۆاكسيناڭىزدى اتاپ ءوتىپ، مۇرىن مەن اۋىز قۋىستارىنىڭ شىرىشتى قاباتىندا يممۋنيتەت قالىپتاستىرۋعا وتە ءتيىمدى دەپ باعا بەرگەن بولاتىن. قىسقارتىپ ايتساق، ۆاكسينانىڭ ارتىقشىلىعى وسىندا بولىپ تۇر عوي؟

- ءيا. بۇل ۆاكسينا قالىپتاستىراتىن يممۋنيتەتتى سۋپتنيك-ۆ، QazVac ،Sinovac ،Sinopharm سياقتى ۆاكسينالاردىڭ ەشبىرى قالىپتاستىرا المايدى.

- كلينيكاعا دەيىنگى زەرتتەۋلەرگە قاراپ ۆاتسينانىڭ تيىمدىلىگىن نەشە پايىزبەن باعالار ەدىڭىز؟ ۆيرۋستان نەشە پايىزعا قورعاي الادى؟

- كلينيكالىق زەرتەۋلەر جاسامايىنشا ونداي مالىمەت بەرە المايمىز. كوپ ساندى ادامعا جاپپاي ۆاكسينا قولدانعاننان كەيىن عانا سونىڭ قورىتىندىسى بويىنشا تيىمدىلىك پايىزىن اتاي الامىز.

- وسى ۆاكسينانى وزىڭىزگە سىناپ كورگەن ەكەنسىز...

- ءيا، ءبىراق جالعىز ادامعا قاراپ ستاتيستيكا جۇرگىزە المايسىڭ عوي.

- ارينە. ءبىراق ءوز ۆاكسيناڭىزدان قانداي اسەر العانىڭىزدى بىلگىمىز كەلىپ وتىر.

- بۇل ۆاكسينانى قابىلداۋ وتە وڭاي. مەن ونى ءبىر-اق رەت قابىلداپ كوردىم. كەيىن كوروناۆيرۋسپەن اۋىرىپ شىقتىم. باسىندا سىزگە بۇل ۆاكسينانى العان ادامنىڭ وكپەسى از زاقىمدانادى دەپ ايتتىم عوي. ءدال سول تيىمدىلىگىن باسىمنان وتكەردىم. ەندى ءبىز وكپەنى، اعزانى تولىعىمەن ۆيرۋستان قورعايتىن ۆاكسينا قۇرىلىمىن الماقشىمىز. ول ءۇشىن ۋاقىت كەرەك. ءبارىن جوسپارلاپ، كەزەڭ-كەزەڭمەن ىسكە اسىرۋ كەرەك.

- بۇل جۇمىستىڭ ءبارى اگرارلىق ۋنيۆەرسيتەت بازاسىندا جاسالىپ جاتىر ما؟

- بۇل جۇمىستار قازاقستان بويىنشا ەكى ۇيىمنىڭ بازاسىندا ءجۇرىپ جاتىر. ءبىرىنشىسى - ءبىزدىڭ قازاق ۇلتتىق اگرارلىق زەرتتەۋ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جانىنداعى حالىقارالىق ۆاكسينولوگيا ورتالىعى. ەكىنشى بازادا بۇكىل زەرتحانا جانۋارلارى، ۆيرۋستىق زەرتتەۋلەر ساقتالعان. ماسعۇت ايقىمبايەۆ اتىنداعى اسا قاۋىپتى ينفەكسيالار ۇلتتىق عىلىمي ورتالىعىنىڭ بيولوگيالىق قاۋىپسىزدىكتىڭ ءۇشىنشى كلاستى دەڭگەيىندەگى زەرتحانادا ورنالاسقان.

- جاڭا وگايو ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ عالىمدارىمەن بىرگە بىرنەشە عىلىمي ماقالا جاريالادىق دەدىڭىز عوي. قازىر ءبىزدىڭ QazVac تۋرالى نەگە حالىقارالىق عىلىمي ورتادا ماقالا جازىلمادى دەپ سۇراپ جاتقاندار بار. ءسىز بۇعان قالاي قارايسىز؟

- عىلىمي ماقالانىڭ جاريالانۋى ەڭ نەگىزگى دۇنيە ەمەس قوي. ونىڭ ۇستىنە ماماندار قازىر ۆاكسينا ازىرلەۋدەن بوساي الماي جاتىر. ولاردىڭ ناقتى ىستەگى بەلسەندىلىگى ماڭىزدى قازىر. عىلىمي ماقالا جازۋ دا ۋاقىت الادى. جوق دەگەندە 3-4 اپتا وتىرۋ كەرەك.

- بۇل ۆاكسينا كلييكالىق سىناقتاردا ءوزىن دالەلدەپ، قولدانىسقا ەنسە، انتيۆاكسەرلەردىڭ بەتى بەرى قارايدى دەپ ويلايسىز با؟

- نانوۆاكسينانى قولعا العان كەزدە ونداي ماقسات بولعان جوق. باستى ماقسات مەيلىنشى جاناما اسەرى از، يممۋندىق تيىمدىلىگى جوعارى ۆاكسينالاردىڭ قاتارىن كوبەيتۋ. تۇرعىندارعا ساپالى تاڭداۋ ۇسىنۋ. قازىر ۆاكسينا ىسىمەن باس قاتىرىپ جۇرگەن مامانداردىڭ باستى ماقساتى وسى دەپ ويلايمىن.

- سۇحباتىڭىزعا راحمەت!

اۆتور: ەسىمجان ناقتىباي