كارىم ءماسىموۆ: وتانعا ءمىنسىز قىزمەت ەتۋ - بورىشىمىز

قازاقپارات ماقالانىڭ تولىق نۇسقاسىن وقىرمان نازارىنا ۇسىنادى. ەلىمىز تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 30 جىلدىعىن اتاپ وتەتىن جىلى 13 -شىلدەدەگى ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك ورگاندارىنىڭ كۇنى بورىشقا ادالدىق پەن وتانعا ءمىنسىز قىزمەت ەتۋدىڭ سيمۆولىنا اينالىپ، ەرەكشە مانگە يە بولىپ وتىر.

ءبىز قازاقستاننىڭ قالىپتاسۋى مەن گۇلدەنۋىنە اتسالىسقانىمىزدى ماقتان تۇتامىز. تاۋەلسىز دامۋدىڭ ءۇش ونجىلدىعى ىشىندە تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز - ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ كوشباسشىلىعىمەن كوپۇلتتى قازاقستان حالقى ەكونوميكالىق قۋاتتى، دەموكراتيالىق جانە الەمدە بەدەلدى مەملەكەت قۇرا الدى.

سول كەزدە «ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك جوق جەردە مەملەكەت تە جوق» دەگەن امبەباپ فورمۋلا ازىرلەندى. تاريحي فاكتىلەر مەن سول كۇندەردىڭ شىندىعى تالاپ ەتكەن بۇل قاتاڭ كونسترۋكتسيا بۇگىنگى كۇنى دە وزەكتى بولىپ قالىپ وتىر. الەمدىك ساياسات پەن ەكونوميكاداعى جاھاندىق كۇن ءتارتىبى كوز الدىمىزدا وزگەرۋدە.

كوروناۆيرۋس پاندەمياسى - COVID-19 جانە ونىڭ سالدارى بۇگىندە بۇكىل الەمدىك قوعامداستىقتىڭ الدىندا تۇرعان جاڭا قيىندىقتار مەن قاۋىپتەردىڭ الۋان تۇرلىلىگىن كورسەتەدى. گەوساياسي كورىنىس بارلىق سالاداعى - ساياساتتاعى، ەكونوميكاداعى، الەۋمەتتىك ومىردەگى، تەحنولوگيالارداعى ترانسفورماتسيامەن تەرەڭ ۇيلەسەدى. سوڭعى ەكى جىلدا الەمدەگى قوعامدىق پروبلەمالار مەن ەكونوميكالىق تەڭگەرىمسىزدىكتەر شيەلەنىسە ءتۇستى. تۋربۋلەنتتى كەزەڭدە تۇرعان حالىقارالىق قاتىناستاردىڭ سيپاتى دا وزگەردى.

تۇراقسىزدىق پەن بولجامسىزدىق ارتتى. جاھاندىق قاۋىپسىزدىك جۇيەسى قۇلدىراۋدا. حالىقارالىق ينستيتۋتتاردىڭ السىرەۋى بايقالادى. ايماقتىق قاقتىعىستار كوبەيىپ بارادى. ساياسي جانە اقپاراتتىق قىسىم، جاپپاي سانا مەن اۋماقتىق تالاپتاردىڭ مانيپۋلياتسياسى كەڭەيۋدە، ۇلتارالىق جانە باسقا دا ايماقتىق پروبلەمالار وزەكتى بولىپ، مادەني- ادامگەرشىلىك جانە دەموگرافيالىق دامۋ پروتسەستەرى وزگەرۋدە. ەكولوگيالىق كۇن تارتىبىندە كليماتتىڭ وزگەرۋ پروبلەمالارى الدىڭعى ورىنعا شىعىپ كەلەدى. قازىرگى جاعدايدا جەتەكشى ويىنشىلاردىڭ «كليماتتىق سوعىستا» جاڭا قارسى تۇرۋلارى جوققا شىعارىلمايدى. بۇل ءبىزدىڭ ەلدەگى جاعدايعا تەرىس اسەر ەتەتىن شىندىق ەكەنىن تۇسىنەمىز.

مەملەكەتتەردىڭ ءبىر- بىرىنە ەكونوميكالىق سانكتسيالار قولدانۋى حالىقارالىق ساۋدانى تەجەيدى. سونىڭ سالدارىنان قازاقستاندىق ەكسپورتتى جانە ترانزيتتىك الەۋەتتى دامىتۋ كەلەشەگى شەكتەلەدى. ەكولوگيالىق كۇن ءتارتىبى «جاسىل ەكونوميكانىڭ» دامۋىن وزەكتەندىرەدى، بۇل الەمدىك وڭ ترەند بولىپ تابىلادى. تەرروريستىك الەۋەتتىڭ باسقا ەلدەردەن ورىن اۋىستىرۋىنا بايلانىستى تەرروريزم مەن ەكسترەميزمنىڭ دامۋ قاۋپى كۇن تارتىبىنەن الىنبايدى. بىرىنشىدەن، ءبىز امەريكالىق اسكەرلەردى اۋعانستاننان شىعارۋ تۋرالى ايتىپ وتىرمىز، وندا ايماقتىق قاۋىپسىزدىك سالاسىنداعى شيەلەنىستەر ارتىپ كەلەدى.

جاعدايدىڭ وسىنداي جولمەن ودان ءارى دامۋى تۇراقسىزدىق ۆەكتورىنىڭ اۋىسۋىنا، ءدىني- ەكسترەميستىك ۇيىمداردىڭ جەكەلەگەن توپتارىنىڭ وڭىرگە ۇمتىلىسىنا، بوسقىنداردىڭ باقىلانبايتىن اعىمدارىنا، حالىقارالىق ەسىرتكى ترافيگىنىڭ وسۋىنە جانە ت. ب. اكەلىپ سوعۋى مۇمكىن. الەمدىك جانە ىشكى قاتەرلەر مەن قىر كورسەتۋلەرگە قاراماستان، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى ءوزىنىڭ كۇش- جىگەرىن قازاقستاننىڭ ۇلتتىق مۇددەلەرىن، كونستيتۋتسيالىق قۇرىلىسىن، قوعامدىق قاۋىپسىزدىگى مەن ەكونوميكالىق الەۋەتىن قورعاۋعا جۇمىلدىردى. مۇندا دا باسىم مىندەتتەردىڭ ءبىرى تەرروريزم مەن ەكسترەميزمگە قارسى ءىس- قيمىل بولىپ تابىلادى. وسى باعىتتا قابىلدانعان شارالارمەن ءبىز تۇراقتىلىقتى ساقتاپ، ەلدەگى تەرروريستىك جانە وزگە دە زورلىق- زومبىلىق كورىنىستەرىنە جول بەرمەي وتىرمىز.

سوڭعى ۋاقىتتا قازاقستاندىق ازاماتتاردىڭ حالىقارالىق تەرروريستىك ۇيىمدار قۇرامىنا قاتىسۋى قىسقارتىلدى. بۇل پروتسەسكە «جۋسان» وپەراتسياسىنىڭ كەزەكتى، دالىرەك ايتقاندا، بەسىنشى كەزەڭىن ىسكە اسىرۋ وڭ اسەرىن تيگىزدى، ناتيجەسىندە 600-دەن استام قازاقستاندىق سيريادان وتانىنا ورالدى. ولاردى راديكالدى كوزقاراستان ارىلتۋ، وڭالتۋ جانە بەيىمدەۋ جۇمىستارى قارقىندى جۇرگىزىلۋدە. قۇقىقتىق تۇرعىدان ولاردى وقشاۋلاۋ جانە تەرروريستىك ءىس- ارەكەتكە قاتىسقانى ءۇشىن سوتتاۋ بويىنشا دا شارالار قابىلدانۋدا. بۇگىندە ەلدىڭ تەرروريزمگە قارسى ورتالىعى تۇرعىسىنان تەرروريزمگە قارسى ءىس- قيمىلدىڭ جالپى مەملەكەتتىك جۇيەسى مەن مەملەكەتتىك جانە جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردىڭ قىزمەتىن ۇيلەستىرۋ جولعا قويىلدى، وسى جۇمىستىڭ قۇقىقتىق، ۇيىمداستىرۋشىلىق جانە ماتەريالدىق- تەحنيكالىق قامتاماسىز ەتىلۋى جەتىلدىرىلۋدە. ورتالىق ەلىمىزدەگى تەرروريزمگە قارسى ءتيىمدى ءىس- قيمىل ءۇشىن جاعداي جاساپ، ونى ودان ءارى دامىتادى.

ول قابىلداعان شەشىمدەر تەرروريزمگە قارسى ءىس- قيمىل ۋچاسكەلەرىندە مەملەكەتتىك جانە جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردىڭ قىزمەتىن جەتىلدىرۋگە باعىتتالعان. سونىڭ ىشىندە الدىن الۋ شارالارىن جەتىلدىرۋگە باسا نازار اۋدارىلدى. وعان ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار مەن ءتۇرلى ساراپشىلار بەلسەندى تارتىلۋدا. تەك بيىلعى جىلى 500 مىڭنان استام ادامدى قامتيتىن 5 مىڭنان استام ءىس- شارا وتكىزىلدى.

ينتەرنەت- رەسۋرستاردان 53 مىڭنان استام تەرروريستىك جانە ەكسترەميستىك ماتەريالدار الىنىپ، بۇعاتتالدى. ال الدىن الۋ ءىس- شارالارىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا ەكسترەميستىك يدەولوگيانىڭ 888 ۇستانۋشىسى ءداستۇرلى يسلام نورمالارىنا كوشتى، راديكالدى- ءدىني يدەولوگيانىڭ 1067 جاقتاۋشىسى قازاقستاندىق قوعامنىڭ قۇندىلىقتارىنا بەيىمدەلدى.

الدىن الۋ شارالارىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا تەرروريزم اكتىسى تۋرالى جالعان حابارلامالار سانى ازايدى. قازىرگى ۋاقىتتا تەرروريزمگە قارسى وپەراتسيالاردى جۇرگىزۋ كەزىندە مينيسترلىكتەر مەن ۆەدومستۆولاردىڭ كۇشتەرى مەن قۇرالدارىن ءتيىمدى باسقارۋعا قول جەتكىزىلدى. تەرروريستىك، ەكسترەميستىك جانە وزگە دە قىلمىستىق ۇيىمدار مۇشەلەرىنىڭ قازاقستانعا كەلۋىنىڭ ىقتيمال جولدارىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلاتىن زاڭسىز كوشى- قون ارناسىندا 20 قىلمىستىق ءىس قوزعالىپ، 18 ادام سوتتالدى. قارسى بارلاۋ جۇمىسى ءارقاشان ەرەكشە نازار اۋدارۋعا تۇرارلىق، ءبىراق بەلگىلى سەبەپتەرمەن ءبىز بۇل سالادا كەڭ اشىقتىققا جول بەرمەيمىز. ەلدىڭ ساياسي تۇراقتىلىعىنا، ەكونوميكالىق ءال- اۋقاتىنا جانە قورعانىس الەۋەتىنە نۇقسان كەلتىرۋگە باعىتتالعان بارلاۋ ءىس- شارالارى دەر كەزىندە توقتاتىلىپ جاتقانىن سەنىممەن ايتامىن. سونىمەن قاتار ۇ ق ك قازىرگى قوعامنىڭ قاجەتتىلىكتەرىنە جىلدام دەن قويادى جانە كوشى- قون راسىمدەرىن ىرىقتاندىرۋ، ەلىمىزدەگى تۋريستىك جانە ينۆەستيتسيالىق احۋالدى جاقسارتۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك ساياساتقا جاردەمدەسەدى.

ايتالىق، كوميتەت باسقا دا مۇددەلى مەملەكەتتىك ورگاندارمەن بىرلەسىپ، 2020 -جىلى شەتەلدىكتەردى تىركەۋدىڭ جانە ولاردىڭ كوشى- قون كارتوچكالارىن تولتىرۋى قاجەتتىلىگىنىڭ كۇشىن جويۋدى قولدادى. 57 ەلمەن 30 كۇندىك، ال قىتاي مەن ءۇندىستاننان كەلگەن ترانزيتشىلەر ءۇشىن 72 ساعاتتىق ۆيزاسىز رەجىمدى ەنگىزۋ كەلىسىلدى. تۋريستەرگە مەملەكەتتىك مەكەمەلەرگە بارماي- اق، كوشى- قون قىزمەتىندە تىركەلۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن «E-Qonaq» زاماناۋي ەلەكتروندى جۇيەسىن ەنگىزۋگە باستاماشىلىق جاسالدى. بۇل جاڭاشىلدىق قازاقستاننىڭ تۋريستىك ءيميدجىن ارتتىرۋ ءۇشىن قولايلى جاعداي تۋعىزادى. مەملەكەتتىك قۇپيالاردى قورعاۋ جونىندەگى ۋاكىلەتتى ورگان فۋنكتسياسىن قابىلداي وتىرىپ، ءبىز ۇلتتىق مۇددەلەردى قوزعايتىن مالىمەتتەردى قۇپيالاندىرۋعا قاتىستى اكىمشىلىك شارالار مەن تاسىلدەردىڭ ەسكىرگەن جۇيەسىن قايتا قارادىق. قازىرگى قاۋىپ- قاتەرلەرگە نەگىزدەلگەن ناقتى قۇپيالاردىڭ تىزبەسى جاڭارتىلدى. مەملەكەتتىك قۇپيالاردى قورعاۋ سالاسىنداعى 36 نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىلەردىڭ جوباسى كەلىسىلدى. قازىرگى جاعدايدا كيبەرقاۋىپسىزدىك، تسيفرلىق كەڭىستىك بۇرىن- سوڭدى بولماعان قاتاڭ قارسى تۇرۋدىڭ جاڭا ورىسىنە اينالۋدا.

سوندىقتان كيبەرقىلمىسكەرلەردى، ولاردىڭ ۇمتىلىستارى مەن نيەتتەرىن كۇنىلگەرى ەسەپتەپ ءبىلۋ، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك مۇددەلەرىنە، ازاماتتارىمىزدىڭ قاۋىپسىزدىگىنە نۇقسان كەلتىرمەۋ - ءبىزدىڭ مامانداردىڭ ءبىرىنشى كەزەكتەگى مىندەتتەرى. ولار دەرەكتەردىڭ ۇلكەن كولەمىنە، سونىڭ ىشىندە تاجىريبە الماسۋ جانە ۇزدىك شەتەلدىك ارناۋلى قىزمەتتەردىڭ جەتىستىكتەرىن قولدانۋ ارقىلى تالداۋ، فورسايت- زەرتتەۋلەر جۇرگىزەدى.

ارينە، كيبەرقاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ءالى كوپ نارسە ىستەۋ كەرەك، سەبەبى ءومىردىڭ بارلىق سالاسىن جاھاندىق اقپاراتتاندىرۋ قۇقىققا قارسى ارەكەت ءۇشىن جاڭا ورتانىڭ پايدا بولۋىنا اكەلەدى. بۇعان اقپاراتتىق- كوممۋنيكاتسيالىق ينفراقۇرىلىمنىڭ اسا ماڭىزدى وبەكتىلەرىنە قاتىستى قۇقىق بۇزۋشىلىق فاكتىلەرى بويىنشا العاش رەت جۇرگىزىلگەن جانە ىسكە اسىرىلعان قىلمىستىق ىستەر كۋا بولا الادى.

اتاپ ايتساق، 2020 -جىلدىڭ مامىر ايىنان باستاپ «ە- ليتسەنزيالاۋ» مدق» اقپاراتتىق جۇيەسىن زاڭسىز تۇرلەندىرۋ فاكتىلەرى بويىنشا (ق ر ق ك 206-بابى 1-تارماعىنىڭ 2-بولىگى بويىنشا) ق ر ازاماتتارىنىڭ كىناسىن مويىنداۋ تۋرالى شەشىم كۇشىنە ەندى، وندا ۇيىم قىزمەتكەرلەرى جەكە پايدا تابۋ ماقساتىندا قىزمەت بابىن پايدالانا وتىرىپ، زاڭدى تۇلعالار ءۇشىن رۇقسات قۇجاتتارىن زاڭسىز رەسىمدەۋدى جۇزەگە اسىرعان.

ۇ ق ك ماماندارىنىڭ بيىلعى جىلى عانا ق ر زاڭناماسىن بۇزۋ فاكتىلەرى بويىنشا س د ي ا ءو م (اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ جانە دەربەس دەرەكتەردى قورعاۋ سالاسىنداعى ۋاكىلەتتى ورگان) الدىن الۋ- ەسكەرتۋ ءىس- شارالارىنا تىكەلەي قاتىسۋى بارىسىندا 30 لاۋازىمدى جانە ءبىرقاتار زاڭدى تۇلعا اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلدى.

سونىمەن قاتار ۇ ق ك «م ت ق» ا ق تەحنيكالىق مۇمكىندىكتەرى ارقىلى نىسانالى اۋديتورياسى جەلىنىڭ قازاقستاندىق سەگمەنتىن پايدالانۋشىلار بولىپ تابىلاتىن فيشينگتىك رەسۋرستار جولىمەن ينتەرنەت جەلىسىندەگى الاياقتىقتىڭ ۇلعايۋى تىركەلىپ وتىر (2020 -جىلى «فيشينگ» تۇرىندەگى وقيعالار سانى 2019 -جىلمەن سالىستىرعاندا %58 عا ءوستى).

ق ر ازاماتتارىنىڭ قۇپيا دەرەكتەرىن الۋ ماقساتىندا تەرىس پيعىلدى ادامدار ينتەرنەت- بانكينگتەردىڭ، پوشتا ۇيىمدارىنىڭ، ينتەرنەت- دۇكەندەردىڭ، حابارلاندىرۋ الاڭدارىنىڭ جانە باسقا دا ونلاين- سەرۆيستەردىڭ سايتتارىن يميتاتسيالايدى. بۇدان باسقا، حالىقتى ءماجبۇرلى وقشاۋلاۋ كەزەڭىندە قاشىقتان ءبىلىم بەرۋدى، ەڭبەك قىزمەتىن جانە مەملەكەتتىك باسقارۋدى قامتاماسىز ەتۋدىڭ ءبىلىم بەرۋ سالالارى باسىم ماقساتتار بولىپ تابىلادى (DDoS- شابۋىلداردىڭ جالپى سانى 2019 -جىلمەن سالىستىرعاندا 2020 -جىلى %44 عا ارتتى).

ساراپشىلار شابۋىلداۋشىلاردىڭ ەلدىڭ كيبەركەڭىستىگىندەگى بەلسەندىلىگىنىڭ ودان ءارى ارتۋىن بولجاپ وتىر، ول كيبەرقاۋىپتەرگە قارسى ءىس- شارالاردىڭ تيىمدىلىگى مەن جەدەلدىگىن ارتتىرۋدى تالاپ ەتەدى. بۇل ەلدىڭ اقپاراتتىق كەڭىستىگىنىڭ زاڭسىز قولسۇعۋشىلىقتان قورعالۋىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان ىلەسپە زاڭنامالىق، ۇيىمدىق جانە تەحنيكالىق شارالاردى تالاپ ەتەدى.

قازىرگى داعدارىس جاعدايلارىندا ەلدىڭ ەكونوميكالىق قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءبىرىنشى كەزەكتەگى مانگە يە بولىپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسى دامۋىنىڭ ستراتەگيالىق ۆەكتورلارىن ازىرلەۋ ءۇشىن نەگىز بولىپ تابىلادى. قوعام بيزنەستىڭ توقىراۋىنا، ينۆەستيتسيالاردىڭ قىسقارۋىنا تاپ بولىپ وتىر، بۇل حالىقتىڭ ءال- اۋقاتىنىڭ تومەندەۋىنە اكەلەدى. وسىنى ەسكەرە وتىرىپ، ءبىز ءبىرقاتار زاڭنامالىق اكتىگە قاجەتتى تۇزەتۋلەر ەنگىزۋگە باستاماشىلىق جاسادىق.

قورعانىس- ونەركاسىپ كەشەنىندە حالىقارالىق قۇرىلىمنىڭ قازاقستاندىق پايدالانىلمايتىن اسكەري مۇلىك نارىعىن كەيىننەن ونى اسكەري قاقتىعىستار ايماعىنا شىعارا وتىرىپ، مونوپوليالاندىرۋ ارەكەتتەرى بۇعاتتالدى، ءسويتىپ قازاقستان ءۇشىن سىرتقى ساياسي جانە يميدجدىك تاۋەكەلدەر جويىلدى. سونداي- اق حالىقارالىق ۇيىمنىڭ قازاقستاندىق 30 ميلليون وق-ءدارىنى ەكسپورتتاۋعا مامىلە جاساۋىنىڭ الدى الىندى. ال 2020 -جىلدىڭ قازان ايىندا ەكسپورتتىق باقىلاۋعا جاتاتىن اسكەري ءونىمدى (500 بىرلىك كيەۆلار دۋلىعاسى) رۇقسات قۇجاتتارىن رەسىمدەمەي اكەتۋگە تىيىم سالىندى.

سونىمەن قاتار قازاقستاندىق اۋە كەمەلەرىنىڭ شەتەلدەردە پايدالانىلۋىن باقىلاۋ قاتاڭداتىلدى، بۇل ولاردىڭ جاۋىنگەرلىك قاقتىعىستار ايماعىنا تاۋەكەلدى تاسىمالدارعا تارتىلۋىن بولدىرماۋعا مۇمكىندىك بەردى. SigmaAirlines, AzeeAir جانە Aircompany Jenis Air اۋە كومپانيالارىنىڭ ليتسەنزيالارىن قايتارىپ الۋعا باستاماشىلىق جاسالدى. ۋاكىلەتتى ورگانداردىڭ الدىندا يادرولىق قارۋسىزدانۋ باعدارلاماسى شەڭبەرىندە اسكەري وقتۇمسىقتاردان رەسەي تاراپى العان ۋراننىڭ قازاقستاندىق ۇلەسى ءۇشىن قازاقستاننىڭ اقشالاي وتەماقى الۋ ماسەلەسى وزەكتىلەندىرىلدى. ناتيجەسى - 136,1 ميلليارد تەڭگە بيۋدجەت ءتۇسىمى.

ورتالىق ازيا رەسپۋبليكالارىنىڭ ءبىرىنىڭ ارناۋلى قىزمەتىمەن بىرلەسىپ، ءبىز ترانسۇلتتىق قىلمىستىق توپتىڭ (و ا ەلدەرىنىڭ ازاماتتارى قاتارىنان) يادرولىق ماتەريالداردىڭ زاڭسىز اينالىمى سالاسىنداعى ارەكەتىنىڭ جولىن كەستىك. جالپى، 2020 -جىلدىڭ وزىندە عانا مەملەكەتتىڭ ەكونوميكالىق دامۋ باعدارلامالارىن قارسى بارلاۋمەن سۇيەمەلدەۋ، سونداي-اق شەتەلدىك ينۆەستورلاردىڭ، قارجى- ونەركاسىپ توپتارى مەن ترانسۇلتتىق كومپانيالاردىڭ قىزمەتىن باقىلاۋ شەڭبەرىندە 925,3 ميلليارد تەڭگە سوماسىندا ەكونوميكالىق زالال كەلتىرۋدىڭ الدى الىندى، مەملەكەت كىرىسىنە 147,23 ميلليارد تەڭگە ءتۇسىم قامتاماسىز ەتىلدى.

قازاقستان ۇلتتىق قاۋىپسىزدىككە تىكەلەي قاتەر توندىرەتىن جانە ترانسۇلتتىق قۇرىلىمدار جۇزەگە اسىراتىن ۇلتتىڭ دەنساۋلىعىنا نۇقسان كەلتىرۋگە باعىتتالعان بەلسەندى ەسىرتكى ەكسپورتىنىڭ وبەكتىسى بولىپ وتىر.

ەسىرتكى تاسىمالداۋدىڭ 11 حالىقارالىق جانە 23 وڭىرلىك ارنالارىنىڭ جولى كەسىلدى. 15 ءىرى ەسىرتكى زەرتحاناسى جويىلدى، ترانسۇلتتىق ەسىرتكى قۇرىلىمدارىنىڭ 26 قاتىسۋشىسى ۇستالدى، زاڭسىز اينالىمنان اۋعانستاندا وندىرىلگەن ءبىر توننادان استام ەسىرتكى تاركىلەندى.

و ا ءو ا ۇ و جانە ا ق ش ادىلەت مينيسترلىگىنىڭ ەسىرتكىگە قارسى كۇرەس جونىندەگى فەدەرالدىق باسقارماسىمەن (ا ق ش DEA) جانە اۋعانستاننىڭ جانە وزبەكستاننىڭ قۇزىرەتتى ورگاندارىمەن ءوزارا ءىس- قيمىل جاساۋ ارقىلى ءبىرقاتار بىرلەسكەن وپەراتسيا جۇرگىزىلدى. ۇلتتىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ باسىمدىقتارىنىڭ ءبىرى -قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك شەكاراسىن قورعاۋ جانە كۇزەتۋ بولىپ قالا بەرەدى.

تەرروريزم، زاڭسىز كوشى- قون جانە ەسىرتكى اينالىمى قاتەرلەرىنىڭ وزەكتىلىگى جاعدايىندا شەكارا ۆەدومستۆوسىنىڭ قىزمەتى جەتىلدىرىلۋدە. شەكارا قىزمەتىنىڭ وبلىستىق دەپارتامەنتتەرىن قۇرۋ ارقىلى شەكارانى قورعاۋدىڭ اۋماقتىق ءپرينتسيپى ىسكە اسىرىلدى، ولاردىڭ ماتەريالدىق- تەحنيكالىق بازاسى نىعايتىلۋدا. شەكارا قاۋىپسىزدىگى ماسەلەلەرىن حالىقارالىق، زاڭنامالىق جانە نورماتيۆتىك- قۇقىقتىق رەتتەۋ بويىنشا ماقساتتى جۇمىس جالعاسۋدا.

بيىلعى جىلعى اقپاندا كاسپيي تەڭىزىندەگى قىزمەتتى جۇزەگە اسىرۋعا بايلانىستى ماسەلەلەر بويىنشا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭنامالىق اكتىلەرىنە وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلدى، ولار كاسپيي ماڭى مەملەكەتتەرىنىڭ بارلىعىنىڭ كاسپيي تەڭىزىنىڭ قۇقىقتىق مارتەبەسى تۋرالى كونۆەنتسيانى راتيفيكاتسيالاۋ پروتسەسى اياقتالعاننان كەيىن بىردەن كۇشىنە ەنەتىن بولادى. وسى جىلدىڭ التى ايىندا ءبىزدىڭ شەكاراشىلار بەس مىڭنان استام قۇقىق بۇزۋشىنى ۇستاپ، 100 مىڭنان استام وق- ءدارىنى، ەكى مىڭ ەلەكترشوكەردى، 12 مىڭ سۋىق قارۋدى شەكارا ارقىلى الىپ وتۋگە جول بەرمەدى. شەكارا قىزمەتىندە جاڭعىرتۋ جانە رەبرەندينگ، رەفورمالاۋ بويىنشا جۇرگىزىلگەن ءىس- شارالار بۇگىنگى كۇنى بىزگە ۋاقىت سىنىنا بارىنشا ۇتقىر ءارى ءتيىمدى جاۋاپ بەرۋگە، قازاقستاننىڭ ۇلتتىق مۇددەلەرىن سەنىمدى قورعاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ۇلتتىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ سالاسىنداعى ستراتەگيالىق مىندەتتەر قارقىندى وزگەرۋدە.

تاياۋ كەزەڭگە بولجانىپ وتىرعان نەگىزگى سىن- قاتەرلەرگە لايىقتى قارسى تۇرۋ ءۇشىن 2021-2025 -جىلدارعا ارنالعان ق ر ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىنىڭ جاڭا ستراتەگياسى قابىلداندى. نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ توراعالىعىمەن وتكەن قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ وتىرىسىندا قارالعان جانە ماقۇلدانعان قۇجاتتى مەملەكەت باسشىسى بەكىتتى. وندا ەلدىڭ ۇلتتىق مۇددەلەرىن قورعاۋدىڭ تۇجىرىمدامالىق تۇرعىدان جاڭارتىلعان تاسىلدەرى بار.

نەگىزگى سىن- تەگەۋرىندەر رەتىندە مىنالار بەلگىلەندى: بىرىنشىدەن، كوروناۆيرۋستىق ينفەكتسيا پاندەمياسى جانە بيولوگيالىق قاۋىپسىزدىكتىڭ باسقا دا قاتەرلەرى. ەكىنشىدەن، ەكونوميكانى، ەڭبەك قاتىناستارىن، الەۋمەتتىك سالانى، اقپاراتتىق كەڭىستىك پەن كوممۋنيكاتسيانى تۇبەگەيلى وزگەرتەتىن تەحنولوگيالىق وزگەرىستەر. ۇشىنشىدەن، قارجى- ەكونوميكالىق سالاعا اسەر ەتەتىن سىرتقى نارىقتاعى داعدارىستىق قۇبىلىستار. تورتىنشىدەن، جاھاندىق جانە وڭىرلىك دەڭگەيدەگى شيەلەنىستىڭ ودان ءارى ۋشىعۋىنىڭ تەرىس اسەرى.

ۇلتتىق قاۋىپسىزدىكتى نىعايتۋدىڭ نەگىزگى باسىمدىقتارى ادامي كاپيتال سالاسىندا - ءبىرىنشى كەزەكتە، ۇلتتىڭ زياتكەرلىك الەۋەتىن ساقتاۋ مەن كوبەيتۋدە قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋدى تالاپ ەتەدى. بازالىق فاكتورلاردىڭ قاتارىنا بيولوگيالىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ جونىندەگى كەشەندى جۇمىستارمەن قاتار، قوعامدىق دەنساۋلىق ساقتاۋدى دامىتۋ ەنگىزىلدى. ەكونوميكالىق قاۋىپسىزدىك مىندەتتەرى سىرتقى اسەرلەرگە ءتوزىمدى، ونىمدىلىكتى ىنتالاندىراتىن جانە تەحنولوگيالىق كۇردەلىلىك دەڭگەيىن ارتتىراتىن، تۇراقتى جوعارى ءونىمدى جۇمىس ورىندارىن قۇراتىن جانە حالىقتىڭ تابىسىن ارتتىرۋ ءۇشىن جاعدايلار جاسايتىن ءوسۋ مودەلىنە كوشۋگە باعىتتالعان. ەكولوگيالىق قاۋىپسىزدىككە كەلەتىن بولساق، ول ەكوجۇيەلەردى قورعاۋدى عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە تابيعي رەسۋرستاردى باسقارۋدى دا قامتيدى.

مۇندا ەلدىڭ سۋ قاۋىپسىزدىگى ەرەكشە ورىن الادى. اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك سالاسىندا ۇلعايىپ كەلە جاتقان كيبەرقاۋىپتەرگە قارسى ءىس- قيمىلعا، قازاقستاندىقتاردىڭ دەربەس دەرەكتەرىن، اقپاراتتىق ينفراقۇرىلىمدى، ستراتەگيالىق وبەكتىلەردى قورعاۋعا جانە تۇتاستاي العاندا، ۇلتتىق اقپاراتتىق كەڭىستىكتىڭ قورعالۋىن ارتتىرۋعا ماڭىزدى ورىن بەرىلەدى.

ۇ ق ك القاسىندا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ بۇگىندە ۇ ق ك ءتيىمدى جانە زاماناۋي ارناۋلى قىزمەت رەتىندە قالىپتاسقانىنا ماماندار مەن قالىڭ جۇرتشىلىق كۇمان تۋعىزبايتىنىن اتاپ ءوتتى. بۇل - كوميتەتتى قۇرعان جانە ونى اياعىنا تۇرعىزعان ەلباسىنىڭ تاريحي ەڭبەگى. كوميتەتتىڭ ءاربىر قىزمەتى، ءاربىر قىزمەتكەرى ۇلى ميسسيانى ورىنداۋدا - ەلىمىزدى سىرتقى جانە ىشكى قول- سۇعۋشىلىقتان قورعاۋدا. قارقىندى تۇردە وزگەرىپ جاتقان «جاڭا بولمىس» جاعدايىندا كوميتەت قىزمەتىنىڭ ءمانى بارعان سايىن ارتىپ وتىر دەسەك، اسىرا ايتقاندىق ەمەس. بۇل شىنىندا دا سولاي. مەملەكەتىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىنىڭ مەرەيتويلىق جىلىنا كىرە وتىرىپ، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى ەڭ كۇردەلى مىندەتتەردى شەشۋگە قابىلەتتى ەكەنىن اتاپ ايتقىم كەلەدى.

ءبىز الدىن الا ارەكەت ەتۋگە ۇيرەندىك، ۇ ق ك قىزمەتىنىڭ ەليتالىلىعى مەن بەدەلى قالپىنا كەلتىرىلدى جانە كوپتەگەن جاس ءوز ومىرلەرىن وتانىمىزدىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ىسىنە ارناۋدا. ۇ ق ك قازاقستان حالقى مەن پرەزيدەنتىنىڭ لايىقتى سەنىمىنە يە.

مۇنىڭ ءوزى كوپ نارسەنى مىندەتتەيدى. ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك ورگاندارىنىڭ جەكە قۇرامى مەن ارداگەرلەرىن كاسىبي مەرەكەمەن قۇتتىقتاي وتىرىپ، زور دەنساۋلىق، وتباسىلارىنا اماندىق جانە حالقىمىز بەن ەلىمىزگە ءمىنسىز قىزمەت ەتۋگە ۇمتىلىس تىلەيمىن!

كارىم ءماسىموۆ، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك گەنەرال- لەيتەنانتى، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى