«تامىرىنىڭ» ارقاسىندا ءتىرى قالعان
«ناننىڭ كەپيەتى اتپاسىن» دەپ ءبىزدى دە ناندى قادىرلەۋگە ۇيرەتىپ وتىراتىن. سوندايدا «سەندەر اشارشىلىقتى كورگەن جوقسىڭدار، كورمەي-اق قويىڭدار. ءبىزدىڭ كورگەنىمىز جەتەر. ءبىراق سەندەر ونى بىلۋگە تيىسسىڭدەر.
جۇرتتىڭ ەت-سۇتىمەن كۇن كورىپ وتىرعان ازىن- اۋلاق مالىن ۇكىمەت ادامدارى كۇشپەن تارتىپ الىپ كەتكەن سوڭ تالاي ادام تويىپ تاماق ىشپەك تۇگىل، ءبىر ءۇزىم نانعا زار بولىپ، اشتان ءولدى. دالانىڭ ءشوبىن جەپ، دەنەسى كوكپەڭبەك بولىپ كوگەرىپ ءىسىپ ولگەن كىسىلەردى كوزىممەن كوردىم. ولاردى مۇسىلمان جولىمەن جەرلەۋگە دە جاعداي بولماي، زيراتتىڭ ماڭىنان ور قازىپ، مايىتتەردى سوندا اپارىپ تاستايتىن...
«ناندى باسىپ، قۇراندى الۋعا بولمايدى. قۇراندى باسىپ، ناندى الۋعا بولادى» دەگەن ءسوز سونداي ناۋبەت زاماننان قالعان بولار...» دەيتىن. ونىڭ كوزىنە جاس ۇيىرىلە ايتقان سوزىنە قۇلاق اسىپ، مەن دە اس اتاسى - ناندى ەرەكشە قادىرلەيتىن بولدىم. كوشەدە بىرەۋلەر جەرگە لاقتىرىپ تاستاعان ناندى كورسەم، اياققا باستىرماۋ ءۇشىن كوتەرىپ الىپ، بيىكتەۋ ورىنعا قويىپ، تاريحتان تاعىلىم الماعان، بار مەن جوقتىڭ باعاسىن بىلمەيتىن توعىشار جاندار ءۇشىن اللا تاعالادان كەشىرىم سۇراپ جۇرەمىن.
بىردە شەشەمنەن «جۇرت اشتان قىرىلىپ جاتقان ۋاقىتتا سىزدەر قالاي ءتىرى قالدىڭىزدار؟» دەپ سۇرادىم.
«ول كەزدە مەن جاسپىن. سىرىمبەت اۋىلىندا تۇردىق. وتباسىندا ون شاقتى ادام بارمىز. بايكەن اعاتايىمنىڭ ساۋمالكول اۋىلىندا ءبىر «تامىر» ورىسى بولدى. سونىڭ كومەگىنىڭ ارقاسىندا ءتىرى قالدىق» ، دەيدى اپام. «قالاي؟» دەيمىن مەن بىلۋگە قۇشتارلانىپ.
«سىرىمبەت پەن ساۋمالكولدىڭ اراسى توتەلەپ جۇرگەندە شامامەن جيىرما بەس شاقىرىمداي جەر. اپتا سايىن ءبىر كۇنى ءىڭىر تۇسكەندە بايكەن اعاتايىم مەنى قاسىنا ەرتىپ الىپ، جاياۋ جولعا شىعامىز. قايدا كەتىپ بارا جاتقانىمىز جايلى ەشكىمگە ءتىس جارمايمىز. بەس- التى ساعات ءجۇرىپ، ءتۇن ورتاسىندا اعامنىڭ نيكولاي «تامىرىنىڭ» ۇيىنە شارشاپ- شالدىعىپ ارەڭ جەتەمىز. ول ايەلى ەكەۋى بىزگە بايەك بولىپ، داستارقان جايىپ، بورشىن بەرىپ، شاي ىشكىزىپ، حالىمىزدى ءبىلىپ، اعاممەن اڭگىمە- دۇكەن قۇرىپ جاتادى. ءبىز سول ۇيدە ءبىراز ءال جيىپ، تىنىعىپ الامىز.
سودان كەيىن نيكولاي اعامنىڭ قولىنداعى ەكى قاپتى الىپ، ءۇيىنىڭ ىشىنەن قازىلعان «پوگرەب» دەيتىن قويماسىنا تۇسەدى. قاپتارعا بيداي مەن كارتوپتى لىق تولتىرىپ الىپ شىعىپ، اعامنىڭ قولىنا ۇستاتادى. ول «تامىرىنا» العىسىن جاۋدىرىپ، قاپتىڭ ۇلكەنىن ءوز يىعىنا سالىپ، كىشىسىن ماعان بەرەدى. سوسىن ەكەۋمىز كەلگەن ىزىمىزبەن كەرى قايتامىز.
«اۋىلعا تاڭ بىلىنبەي جەتۋىمىز كەرەك، راحيما. جارىقتا اش ادامداردىڭ كوزىنە ءتۇسىپ قالساق، قۇريمىز. ءبارى جابىلىپ، قولىمىزداعى قابىمىزدى تارتىپ الىپ كەتەدى. سوندىقتان قاتتى جۇرۋىمىزگە تۋرا كەلەدى» ، دەپ ەسكەرتىپ، ءوزى العا تۇسەدى. ءسويتىپ تاس قاراڭعىدا شوق- شوق اعاشتىڭ اراسىمەن، جۇگىرە باسىپ، اراسىندا ءسال عانا توقتاپ، ەنتىگىمىزدى باسىپ الامىز. ايتەۋىر، «ءولدىم- تالدىم» دەگەندە اۋىلعا جەتىپ جىعىلامىز. سودان كەيىن سىعىرايتىپ قانا شام جاعىپ، ۇيدەگى ۇلكەن كىسىلەر مەن بالالاردى وياتىپ، اكەلگەن بيدايىمىزدان ءدام تاتىرامىز. كارتوپتى ەرتەڭىنە جۇرتقا كورسەتپەي ءپىسىرىپ، تىعىلىپ وتىرىپ جەيمىز. وسىلاي ءبىر ءۇيلى جان اشتىقتان امان قالدىق.
بايكەن اعاتايىم نيكولاي «تامىرىمەن» ولە-ولگەنشە دوس بولىپ، كەرەمەت سىيلاسىپ ءوتىپتى»، دەپ اڭگىمەسىن جالعاستىرۋشى ەدى اپام.
ءبىر وكىنىشتىسى، انام بايكەن اعاسىنىڭ «تامىرىنىڭ» تەگىن سۇراماعان ەكەن. سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ ايىرتاۋ اۋدانىنىڭ ورتالىعى بولعان ساۋمالكول اۋىلىندا نيكولاي ەسىمدى ادامدار از بولماعاندىقتان، ولاردىڭ قايسىسى ناعاشىمنىڭ «تامىرى» ەكەندىگىن جانە ودان قالعان ۇرپاق بار- جوعىن بىلە المادىم. ايتپەسە، ءبىر قازاق وتباسىنىڭ امان قالۋىنا شاراپاتى تيگەن سول ءبىر قايىرىمدى ادامنىڭ ءوزى بۇگىندە بۇل دۇنيەدە بولماسا دا، سوڭىندا قالعان تۇياعىنا بارىپ سالەم بەرىپ، كوكەيىمدە بالا كۇنىمنەن جۇرگەن شىنايى العىسىمدى ءبىلدىرۋ پارىزىم ەدى...
كەيىن پەتروپاۆل قالاسىندا قىزمەتتە جۇرگەنىمدە سىيلاس ازاماتتاردان اتا- انالارىنىڭ اشارشىلىق جىلدارىندا قالاي امان قالعاندىعىن سۇراپ ءبىلىپ ءجۇردىم. سويتسەم ولاردىڭ كوبىنىڭ اكە- شەشەسى نەمەسە اتا- اجەسى مەنىڭ انام سياقتى «تامىرلارىنىڭ» كومەگىنىڭ ارقاسىندا قورەك تاۋىپ، ءتىرى قالعان بولىپ شىقتى. ءوز اۋلەتىنىڭ قىزىلجار وڭىرىندەگى ورىس دوستارىنىڭ قامقورلىعىمەن جان ساقتاعانىن ايتقان تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى سابىر يبرايەۆقا وسى تاقىرىپتى جان- جاقتى زەرتتەۋ كەرەكتىگى جونىندە ۇسىنىس ايتقانىم دا جادىمدا.
شىنىندا دا، سوناۋ اشارشىلىق جىلدارىندا ەلىمىزدىڭ سولتۇستىك وڭىرلەرىندەگى قازاقتاردىڭ ءبىرازى ءوز «تامىرلارىنىڭ» جاردەمىمەن جان ساقتاپ قالعانى انىق. ال ءوزىم تۋىپ- وسكەن اۋىلدىڭ ءبىراز تۇرعىنى بايلاردىڭ مال- مۇلكىن تاركىلەۋ كەزىندە ءىش جاققا رەسەيدىڭ تۇمەن وبلىسىنداعى قالىڭ ورىستىڭ اراسىنا بارىپ، باس ساۋعالاعان اعايىندارىنىڭ قاسىنا بارىپ، اشتىقتان اۋپىرىمدەپ قۇتىلعان.
بۇل حالقىمىزدىڭ ەلەۋلى ءبىر بولىگى اشتان قىرىلعان، قايعى- قاسىرەتكە تولى، قولدان جاسالعان اشارشىلىق تاريحىنىڭ شەتى شىعارىلعانىمەن، ءالى تولىق اشىلماعان بەتى ىسپەتتى. ەلىمىزدەگى ءارتۇرلى ەتنوس وكىلدەرى سول ناۋبەت كەزىندە ەجەلگى دوستىعى مەن سىيلاستىعىنا داق تۇسىرمەي، ءبىر- بىرىنە شىنايى جاناشىرلىقپەن كومەك قولىن سوزعاندىعى ۇمىتىلماس ىزگىلىك كورىنىسى، بۇگىنگى جانە كەلەر ۇرپاقتار جادىندا ماڭگىلىك جاڭعىرىپ تۇرار جاقسىلىق. تەك سونى تاريحشىلارىمىز تەرەڭ زەرتتەپ، زوبالاڭ زامانداعى زۇلىمدىققا قارسى تۇرعان قاراپايىم ادامداردىڭ بيىك ادامگەرشىلىگىن، دوستىققا ادالدىعىن جارقىن قۇبىلىس رەتىندە جان-جاقتى اشىپ كورسەتسە، قۇبا-قۇپ.
كارىباي مۇسىرمان
gemen.kz