ءحالىڭ قالاي، قازاق جۋرنالى؟

ماسەلەن، «جۇلدىز»، «جالىن» ادەبي جۋرنالدارى جابىق بايگەلەرىمەن اتاقتى. كىل مىقتىلاردىڭ جاڭا شىعارمالارىنىڭ ءبارى تەك وسى جۋرنالداردان وقىلدى. ويتكەنى سول باسىلىمعا مۇقتاجدىق بار ەدى. ال قازىر ادەبيەتتىڭ كەڭىستىگى كەڭەيدى. ادەبيەتكە جاڭا كەلگەن كەز كەلگەن جازارماننىڭ ەسىمى ءھام شىعارماسى ينتەرنەت بەتىندە تۇر. ياعني قازىر ادەبي جۋرنالدار اقىن- جازۋشىلاردىڭ جاڭا دۇنيەسىن جاريالاۋ ارقىلى قاجەتتىلىك تۋدىرىپ، ابىروي جيناي المايدى.

وسى فاكتورلاردىڭ اسەرىنەن ادەبي جۋرنالداردىڭ جاڭا زامانداعى ميسسياسى جوققا اينالدى. دەمەك، وقىرمان ادەبي جۋرنالدارعا نە ءۇشىن جازىلادى دەگەن قاراپايىم ءارى قاتۋلى سۇراققا دا جاۋاپ جوق.

بيىلعى ستاتيستيكا بويىنشا ەلىمىزدە 3463 گازەت- جۋرنال تىركەلگەن ەكەن. ونىڭ 2138 ى - گازەت، 1325 ى جۋرنال.

ناقتىراق ايتساق، 236 سى - قازاق تىلىندە، 459 ى ورىس تىلىندە شىعادى. بۇل جۋرنالداردىڭ 304 ى نۇر-سۇلتانعا تيەسىلى بولسا (6 ى قازاق، 87 سى ورىس تىلىندە)، 702 سى الماتى قالاسىنان (124 ى قازاق، 265 ى ورىس تىلىندە) جارىق كورەدى. ەكى قالادان كەيىنگى كوپ جۋرنال جاريالاناتىن ءوڭىر - تۇركىستان وبلىسى مەن شىمكەنت قالاسى. وندا بارلىعى 104 جۋرنال باسىلىپ شىعادى: 41 ى قازاق، 28 ى ورىس تىلىندە. ال ەلىمىزدە قازاق- ورىس تىلىندە بارلىعى - 397، ءۇش تىلدە شىعاتىن 233 جۋرنال بار.

تاريحقا ۇڭىلسەك، تالانتتى اقىن- جازۋشىلاردىڭ شوعىرىن قالىپتاستىرىپ، ءتىپتى ادەبي اعىمدار تۋدىرعان جۋرنالدار بولدى. ياعني كەز كەلگەن جۋرنال ادەبي ءسوزدى، ادەبي كوزقاراستى، مىنەز- قۇلىقتى قالىپتاستىرا الاتىنداي دارەجەدە بولۋى كەرەك دەيمىز. ءھام رەسپۋبليكالىق نەمەسە وبلىستىق جۋرنالدار سول وڭىردەگى ادەبي ورتانىڭ ۇيىتقىسى بولۋى ەكىباستان. بۇلاي بولماعان جاعدايدا ونىڭ ءبارى، تەك قاعازعا باسىلعان قارا جازۋدىڭ دەڭگەيىندە قالا بەرمەك. ەشكىم وقىمايدى، ءھام ەشكىم ىزدەمەيدى.

2000 -جىلداردىڭ باسىندا جەكە گازەت شىعارۋشىلار بەلەڭ الدى. «شەتەل ادەبيەتى»، «كەنتاۆر» دەگەن گازەتتەر از ۋاقىت قانا جاريالانىپ، كەيىن قارجىلىق جاعدايعا بايلانىستى توقتادى.

بۇلاردىڭ قاتارىندا «ءشامشى»، «التىن تامىر»، «رۋح- ميراس»، ت. ب. ادەبي- مادەني جۋرنالدار بار. اسىرەسە شىعىس قازاقستان وبلىسىنان 2012-2016 -جىلدارى شىققان «وتىكەن» ادەبي جۋرنالىن ەرەكشە ايتار ەدىك. «شىعىس اقپارات» مەديا حولدينگىنىڭ سول كەزدەگى باسشىسى نۇرجان قۋانتاي ۇلىنىڭ باستاسىمەن ءھام رەداكتورلىعىمەن جارىق كورگەن باسىلىم 500 دانامەن تارالعان. كەيىن باس رەداكتور قىزمەتتەن كەتكەن سوڭ جۋرنال دا جۇمىسىن توقتاتتى. قازىر وبلىستا بىردە- ءبىر ادەبي جۋرنال جوق.

ال 2019 -جىلى ەۋرازيا جازۋشىلارى فورۋمىندا تۇساۋى كەسىلگەن «سامۇرىق» ادەبي جۋرنالىنىڭ ءۇش سانى شىعىپ ۇلگەردى. نۇر- سۇلتان قالاسى اكىمدىگىنىڭ قارجىلاندىرۋىمەن باسىلاتىن جۋرنال جازۋشىلار وداعىنىڭ ەلورداداعى باسىلىمى، ءۇنى بولسىن دەگەن نيەتپەن قۇرىلعان- تىن. 256 بەتتەن تۇراتىن الماناح تيپتەس جۋرنالدىڭ تارالىمى 1000 دانا.

وقىرمان نەگە ازايدى؟

تالاي تالانتتىڭ تۇساۋىن كەسكەن «جۇلدىز» بىلتىر «جىلدىڭ ەڭ ۇزدىك جۋرنالى» اتالدى. العاش رەت 1922 -جىلى «ادەبيەت جانە يسكۋسستۆو» دەگەن اتاۋمەن جارىق كورگەن باسىلىم كەلەر جىلى عاسىرلىق تويىن تويلاماق. قازىر ادەبي جۋرنالدىڭ 1700 تارالىمى بار. باس رەداكتورى عالىم جايلىبايدىڭ ايتۋىنشا، بۇل كورسەتكىش 2020 -جىلعا قاراعاندا 500 داناعا كوبەيگەن. سوڭعى جىلداردا مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى مەن الماتى قالاسى اكىمدىگى قارجىلاي قولداۋ كورسەتىپ وتىر. ال قالاماقى ماسەلەسى، ادەتتەگىدەي قۋانتارلىق ەمەس، تىپتەن از مولشەردە عانا بەرىلەدى.

«پاراسات» قوعامدىق- ساياسي، ادەبي- كوركەم جۋرنالى 1958 -جىلدان بەرى شىعىپ كەلەدى. ول كەزدەگى اتاۋى - «مادەنيەت جانە تۇرمىس» بولاتىن. 1990 -جىلدان بەرى «پاراسات» دەگەن اتپەن جاريالانادى. جۋرنال ⅩⅩ عاسىردىڭ 70-80-جىلدارى جارتى ميلليوننان استام دانامەن تارالعان. 90-جىلدارداعى بالاپان باسىمەن، تۇرىمتاي تۇسىمەن كەتكەن زاماندا باسپا ءسوزدىڭ باسىنان باق تايعانى بەلگىلى. سودان بەرى «پاراساتتىڭ» دا تارالىمى كۇرت كەمىدى. ءبىراز ۋاقىت شىقپاي قالعان كەزدەرى دە بولدى. 2020 -جىلدىڭ شىلدە ايىنان باستاپ باسىلىم جۇمىسى بىرتىندەپ قالىپتى ىرعاعىنا كوشىپ، قايتا جارىق كورە باستادى. قازىرگى تارالىمى - 811 دانا.

«گازەتتەردىڭ تيراجىنىڭ ءوزى 10 مىڭنىڭ اينالاسىنان اسا الماي شيىرلاپ قالعان قازىرگى قيىن كەزەڭدە جۋرنالداردىڭ جاعدايى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى شىعار. ءبىراق جۋرنالدى قايتا قالىپقا كەلتىرگەن وسى ساناۋلى ايدىڭ ىشىندە- اق قانشاما وقىرمان حابارلاسىپ، ءبىرازدان بەرى «پاراساتتان» كوز جازىپ قالعانىن، قايتا شىعا باستاعانىنا قۋانعانىن ايتىپ ءجۇر. راس، قازىر جۇرت بۇرىنعىداي باسپا سوزگە جاپپاي جازىلا بەرمەيدى. دەگەنمەن، ەل جادىندا ساقتالعان اتى بار بايىرعى جۋرنالداردى جاۋىپ تاستاۋعا بولمايدى دەپ سانايمىن»، دەيدى جۋرنال رەداكتورى ساكەن سىبانباي.

وقىرمان اۋديتورياسى قالىپتاسقان باسىلىمنىڭ ءبىرى - «اقيقات». «قازاق گازەتتەرى» ج ش س- عا قارايتىن باسىلىم ايىنا ءبىر رەت، 116 بەتپەن شىعادى. تارالىمى 3000 دانا. نەگىزىنەن، مەملەكەتتىك تاپسىرىسپەن جۇمىس ىستەيدى. باس رەداكتوردىڭ ورىنباسارى دينا يمامبايەۆانىڭ ايتۋىنشا، بارشا ءداستۇرلى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنا ءتان تومەنگى تارالىم تەك ۋاقىتشا توقىراۋ.

ال جاسوسپىرىمدەرگە ارنالعان «اق جەلكەن» جۋرنالى بەس مىڭ دانامەن شىعىپ وتىر. قازاقستاندا 2,5 ميلليون وقۋشى بار ەكەنىن ەسكەرسەك، جۋرنالدىڭ تارالىمى كوپ پە، از با - باعامداي بەرىڭىز. كەڭەس وكىمەتىنىڭ تۇسىندا باسىلىم 100 مىڭ دانامەن قازاقستاننىڭ تۇكپىر- تۇكپىرىنە تارالعان ەدى. جۋرنالدىڭ باس رەداكتورى بالجان مۇرات قىزى تيراج ماسەلەسىندەگى تۇيتكىلدى تارقاتىپ ايتتى.

«قازىر جۋرنالدىڭ جارتىسىن «قازپوشتا» ءبولىمى وقىرماننىڭ قولىنا جەتكىزە المايدى. بۇل بولەك تاقىرىپ. ايتايىن دەگەنىم، بالالاردىڭ وقۋ مادەنيەتىن قالىپتاستىرا الماي جاتىپ، تارالىمى از دەگەن جەلەۋمەن بالالاردىڭ گازەت- جۋرنالىن جاۋىپ تاستاعىسى كەلەتىندەر بار ەكەنىن بىلەمىز. قارجىلىق جاعىنان ءتيىمسىز، تابىس اكەلمەيدى دەگەن كوزقاراستى ءبىر جاعىنا ىسىرىپ قويىپ، قازىر جاپپاي گازەت- جۋرنال وقۋعا كوشۋىمىز كەرەك. ال «اق جەلكەننىڭ» جاس ۇرپاقتىڭ الدىندا جاۋاپكەرشىلىگى زور. سوناۋ «پيونەر» كەزىنەن قانشاما بۋىن تاربيەلەدى، ءالى دە سول جولىنان جاڭىلعان جوق. ءار كىتاپحانادا «اق جەلكەن» بولسا ەكەن دەگەن تىلەگىمىز دە اۋادا اسىلىپ قالىپ جاتىر، مىسالى. بۇگىن گازەت- جۋرنال وقىماعان بالا ەرتەڭ كىتاپ وقىمايتىن ەرەسەك ادامعا اينالادى. بالالاردىڭ وقۋ مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن ارنايى باعدارلاما قابىلداۋعا ءماجبۇرمىز. اسحات ايماعامبەتوۆتىڭ «وقۋعا قۇشتار مەكتەپ - وقۋعا قۇشتار ۇلت» جوباسىن وسىعان مىسال ەتىپ الساق بولادى»، دەيدى ول.

«اباي» نەگە جارىق كورمەيدى؟

«اباي» جۋرنالى 1918 -جىلدىڭ 4-اقپانىنان باستاپ قازىرگى سەمەي قالاسىندا جاريالاندى. تۇلعاعا ارنالعان تۇڭعىش جۋرنالدى قازاق پروزاسىنىڭ مەكتەبىن قالىپتاستىرعان جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ پەن مۇحتار اۋەزوۆ «ەكەۋ» دەگەن لاقاپ اتپەن اشىپ، رەداكتورلىق جاساعان. دەمەۋشىسى - سەمەي قالاسىنداعى ەت جانە تەرى ونەركاسىبىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى، ماسكەۋدەن العان ءبىرىنشى گيلديالى كوپەس قۇجاتى بار اسا باي ميلليونەر سانالعان قاراجان ۇكىبايەۆ. ونى دەمەۋشىلىككە مۇحتار اۋەزوۆ كوندىرگەن دەسەدى.

العاشقى سانى 900 دانامەن شىققان جۋرنالعا شىعارۋشى رەداكتورلاردان باسقا شاكارىم قۇدايبەردى ۇلى، سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆ، ءسابيت دونەنتايەۆ، عۇمار قاراشەۆ، سماعۇل ءسادۋاقاس، حالەل دوسمۇحامەدوۆتەردىڭ ولەڭدەرى مەن پۋبليتسيستيكالىق ماقالالارى ءجيى جاريالاندى. ونداعى ماقالالاردىڭ بارلىعى بۇركەنشىك اتپەن بەرىلىپ وتىرعان. الاشوردا ۇكىمەتى قۇلاعان سوڭ «اباي» جۋرنالى دا 1918 -جىلعى قاراشاداعى سوڭعى 11 سانىنان كەيىن جابىلىپ قالادى. ونىڭ جالعاسى رەتىندە 1992 -جىلدان باستاپ جاڭا «اباي» شىعا باستايدى.

رىسحان مۋسيننىڭ باس رەداكتورلىعىمەن جالعاسقان جۋرنال ول قايتىس بولعان سوڭ جاۋاپتى حاتشى مۇراتبەك وسپانوۆتىڭ جەكە يەلىگىنە وتەدى. ال قازىر قارجىلىق قولداۋعا بايلانىستى باسىلىم 4-5 جىلدان بەرى توقتاپ تۇر. «اباي» حالىقارالىق قورىنىڭ ديرەكتورى اسىلان عافۋروۆ قارجى ماسەلەسىمەن جۋرنال يەسىنە ۇسىنىس جاساعانىن ايتتى. «بىلتىر حاكىمنىڭ 175 جىلدىعى اياسىندا م. وسپانوۆقا قوردىڭ قارجىلاندىرۋىمەن جۋرنالدى قايتا شىعارۋدى ۇسىندىق. الايدا باسىلىم يەسى مەملەكەتتەن قولداۋ بولادى دەپ باس تارتتى. ۇكىمەت تە، اكىمدىك تە جشس جۋرنالدارىنا تىكەلەي قارجى بولە المايدى. سوندىقتان «اباي» ءالى كۇنگە دەيىن توقتاپ تۇر. ال حالىقارالىق قوردىڭ جۋرنال رەداكتسياسىن ەلوردادان اشىپ، قايتا جاڭعىرتايىق دەگەن ۇسىنىسى ءالى ءوز كۇشىندە»، دەيدى قور باسشىسى ا. عافۋروۆ.

«جامبىلدان» «قاسىمعا» دەيىن

ادەبي ورتادا «ابايدان» سوڭ تۇلعا ەسىمىمەن اتالعان باسىلىم - «جامبىل». ودان كەيىن «ماعجان»، «مۇقاعالي»، «قاسىم» جۋرنالدارى پايدا بولدى.

2004 -جىلدان بەرى شىعىپ كەلە جاتقان «جامبىل» جۋرنالى - وبلىسقا قويىلعان رۋحاني ەسكەرتكىش سىندى. ون جىل بويى اۆتورلارعا ءتاۋىر قالاماقى بەرگەن جالعىز جۋرنال ەكەنىن دە ايتا كەتەيىك. قازىر ەكونوميكالىق احۋالعا بايلانىستى قالاماقى بىرنەشە جىلدان بەرى توقتاپ تۇر. 1000 دانامەن تارالاتىن باسىلىمنىڭ نەگىزگى قارجى كوزى تەندەردەن تۇسەدى. 3-ايدا ءبىر رەت 10 باسپا تاباقپەن جارىق كورەدى.

بيىل جامبىل بابامىزدىڭ 175 جىلدىعى اتاپ وتىلەدى. مەرەيتوي اياسىندا «جامبىل» جۋرنالىن مەملەكەت قامقورلىعىنا الۋدىڭ وڭتايى كەلىپ تۇرعان سياقتى.

سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى اكىمدىگىنىڭ قارجىلاندىرۋىمەن 2007 -جىلدان بەرى جارىق كورىپ كەلگەن «ماعجان» ادەبي جۋرنالىنىڭ دا از بولسا دا، تۇراقتى وقىرمانى بار. 150 بەتتىك باسىلىمنىڭ تارالىمى 1500 دانا. پاندەميا جاعدايىنا دەيىن جۋرنال ەكى جىلدا ءبىر «ماعجان كوكتەمى» رەسپۋبليكالىق فەستيۆال ۇيىمداستىرىپ كەلگەنى ەل ەسىندە.

ال قاراعاندىدان جارىق كورەتىن «قاسىم» جۋرنالى 3000 تارالىممەن تارايدى. 200 بەتپەن 2 ايدا ءبىر شىعاتىن باسىلىم وبلىس اكىمدىگىنىڭ قولداۋىمەن، ىشكى ساياسات باسقارماسى ۇيىمداستىراتىن كونكۋرستان 3000 دانا تارالىمعا قارجى ۇتىپ الادى. قالاماقى تۇراقتى ەمەس، تومەنگى مولشەردە بەرىلەدى.

ادەبي باسىلىمنىڭ باس رەداكتورى سەرىك ساعىنتاي كەيىنگى ون جىلدا باسپاحانا نارىعىنداعى ينفلياتسيانىڭ اسەرى ەلىمىزدەگى بارلىق جۋرنالعا تيگەنىن ايتادى. «كەڭەستىك كەزەڭدەگىدەي ادەبيەتتى ورتالىقتاندىرۋ شارالارى بولماعاندىقتان، ايماقتارداعى ادەبي جۋرنالدار جازۋشىلار وداعىنىڭ جۇمىسىنا كوپ سەپتىگىن تيگىزىپ وتىر. وداقتىڭ جالعىز جۋرنالىنا، جالعىز ادەبي گازەتىنە ايماقتارداعى جاستار تۇرماق، قالىپتاسقان جازارمانداردىڭ ءجيى، تۇراقتى جاريالانۋى وڭاي ەمەس، تالاپكەر كوپ. ال «پروۆينتسيالىق جۋرنالدار» وسى جايتتىڭ بەتىن قايتارا الادى.

ونىمەن قوسا، جۋرنالدار باسپالارداعى كىتاپ تارالىمى ازدىعىنىڭ ورنىن تولتىرادى. كەز كەلگەن قالامگەردىڭ ەلىمىزدە شىعاتىن كىتابى ءارى كەتسە 1000-2000 دانامەن باسىلىپ شىعادى. ال ايماقتىق جۋرنالدار تالاي جاستىڭ جولىن اشىپ، ادەبيەت ساپارىنا اتتاندىرىپ وتىر. توپتامالارى ءبىر كىتاپقا تولار- تولماس جاستار ءۇشىن جۋرنالدارعا جاريالانۋ ءبىر بەلەس سەكىلدى. جۋرنالدار ءبىر ەسەپتەن، ادەبي الماناحتاردىڭ دا ءرولىن اتقارا الادى. تاعى ءبىر ماسەلە، ەشكىم جۋرنال شىعارىپ پايدا تاۋىپ، بايىپ كەتە المايدى. ويتكەنى ادەبيەتپەن پايداكۇنەم ادام اينالىسا المايدى»، دەيدى رەداكتور.

«ادىرنانىڭ» جاعدايى حال ۇستىندە

2016 -جىلى سول كەزدەگى وبلىس اكىمى بەردىبەك ساپاربايەۆتىڭ قولداۋىمەن اقتوبەدەن «ادىرنا» اتتى رەسپۋبليكالىق ادەبي جۋرنال شىعا باستاعان-دى. ايىنا ءبىر رەت جارىق كورەتىن جۋرنال از ۋاقىتتا ادەبي ورتادا تىڭ باستامالارىمەن كوزگە ءتۇستى. الايدا 1500 دانامەن تارالاتىن جۋرنالدىڭ بۇگىنگى ءحالى مۇشكىل. اقتوبە وبلىسى اكىمدىگىنەن بولىنەتىن قارجى ءبىراز ۋاقىتتان بەرى كەشەۋىلدەپ تۇرعاندىقتان، ادەبي جۋرنالدىڭ جاڭا جىلدا شىعۋ- شىقپاۋى بەلگىسىز بولىپ وتىر.

بۇل احۋالدى جۋرنال رەداكتورى، اقىن مەيىرحان اقداۋلەت ۇلى قوعامداعى ادەبيەتتىڭ دەڭگەيى مەن قادىر- قاسيەتىنىڭ تومەندىگىنەن دەپ ەسەپتەيدى. «كىتاپ، گازەت- جۋرنال سالاسىنداعى بارلىق كوڭىل تولماۋشىلىق پەن كەمشىلىكتىڭ ءبارى وسى تۇيىننەن تارقايدى. قوعامنىڭ ادەبيەتكە، جازۋ- سىزۋعا دەگەن كوزقاراسى تۇزەلمەي، بۇل سالادا وركەندەۋ بولمايدى. بۇل - جازۋشىلار وداعى كوتەرىپ، اينالىساتىن ماسەلە.

قازىر، سالىستىرمالى تۇردە الساق، پوەزيا شارىقتادى، ءتاۋىر جازاتىن جاس اقىندار كوپ بولماسا دا بار. ال پروزا كۇننەن- كۇنگە قۇلدىراپ بارادى. بىرەۋدىڭ جاقسى دۇنيەسىن وقي قالسام، ءوزىم جازعانداي قۋاناتىن بولدىم. بۇرىن «جالىن» الماناعىنىڭ اتاق- ابىرويى، سونىمەن قاتار دەڭگەيى دە جوعارى بولدى. ونىڭ قالامگەرلەرگە تاعايىندالعان ادەبي سىيلىعى دا وتە بەدەلدى ءھام تەك تالانتتار الاتىن مارتەبە ەدى.

ءبىز «ادىرنانى» سول تيپتەس ادەبي جۋرنال جاسايمىز دەپ ۇمىتتەندىك. الايدا مەن شىلقىعان باي ەمەسپىن، قوسىمشا قىزمەتكەرگە تولەيتىن قارجى جوق، قاعاز بەن بوياۋدىڭ اڭگىمەسى ءوز الدىنا. ال اكىمنىڭ، ياكي مەتسەناتتاردىڭ الدىنا بارىپ اقشا سۇراۋعا ىشكى ۇستانىمىم جىبەرمەيدى. دەگەنمەن، اكىمدىكتىڭ جاۋابىن كۇتىپ ءجۇرمىز»، دەيدى باس رەداكتور.

بۇل ماسەلە جونىندە وبلىستىق ىشكى ساياسات باسقارماسىنىڭ باسشىسى ايبەك كۋپەنوۆ: «ادىرنا» ادەبي جۋرنالى وسى ۋاقىتقا دەيىن وبلىس اكىمدىگىنىڭ قولداۋىمەن شىعىپ كەلدى. قازىر قارجىلاندىرۋدىڭ جاڭا جولدارى قاراستىرىلۋدا. بۇل ماسەلە وبلىس اكىمىنىڭ تىكەلەي باقىلاۋىندا»، دەدى.

وڭىرلەردەگى جۋرنالداردى كوبىنەسە اكىمدىكتەر قارجىلاندىرادى. ارينە، اكىمدەر ادەبيەتشى ەمەس. ياعني قوعامداعى «گازەت- جۋرنالعا اكىمدىكتەر قارجى بولمەيدى» دەگەن جاتتاندى پىكىردىڭ ءوزى كەيدە كۇماندى سياقتى. ءبىراق ءوز ابىرويلارى ءۇشىن ءھام شىن نيەتىمەن قارجى بولەتىندەر كوپ. جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ قازاق رۋحانياتىنا دەگەن وڭ كوزقاراسى ارينە قۋانتادى. ونىڭ ۇستىنە ءار وبلىستا كەمىندە ءبىر ادەبي جۋرنالدى قارجىلاندىرىپ وتىرۋعا شاما- شارىق جەتىپ-اق تۇر. «ادىرنادان» جاقسى جاڭالىقتار كۇتەمىز...

«الەم ادەبيەتى» قايتا شىعا ما؟

2007 -جىلى اۋدارماشى كەڭەس يۋسۋپوۆتىڭ باستاماسىمەن شىققان جۋرنال - قازاق ادەبيەتىندەگى شەتەل شىعارمالارىنا ارنالعان جالعىز باسىلىم بولدى. تيراجى 1500-2000 دانا كولەمىندە بولعان جۋرنالعا جاڭا اۋدارمالار، نوبەل سىيلىعى لاۋرەاتتارىنىڭ شىعارمالارى مەن سۇحباتتار جاريالاندى. سونداي- اق ءار ەلدىڭ ادەبيەتىنە تۇتاس ءنومىر ارناۋ ءداستۇرى قالىپتاستى. ال ونداعى شىعارمالار ارنايى تاپسىرىسپەن ءتۇپنۇسقادان اۋدارىلعان. ادەبي جۋرنال تەندەر ارقىلى قارجى تاۋىپ، ال قالعان شىعىنىن «فوليانت» باسپاسى جاۋىپ وتىرىپتى. 2016 -جىلى مينيسترلىكتەن تەندەر بولماعاندىقتان، باسىلىمنىڭ جۇمىسى توقتاعان.

كەز كەلگەن مادەنيەتتى ءھام وركەنيەتتى مەملەكەتتە الەم ادەبيەتىنە ارنالعان بىرنەشە گازەت- جۋرنال بار. ال ەلىمىزدە بۇگىنگى تاڭدا مۇنداي بىردە- ءبىر باسىلىم جوق. بۇل، ەڭ الدىمەن، قازاق ادەبيەتىنىڭ دەڭگەيىن، ودان كەيىن ۇكىمەتتىڭ ەل ادەبيەتىنە دەگەن سالعىرت كوزقاراسىن بىلدىرسە كەرەك.

سونىمەن...

قازاق ادەبيەتىنىڭ ءبىر قابىرعاسىنا اينالعان جۋرنالداردىڭ بۇگىنگى حال- احۋالىنا قاراپ، 1000 دانامەن جۋرنال شىعارۋ قاجەت پە ءوزى دەگەن ويعا قالاسىڭ. شىنىندا، از تيراجبەن جارىق كورەتىن باسىلىمنىڭ كوركەمدىك دەڭگەيى قانداي بولماق؟ وقىرمان تالعامى ءۇشىن ەمەس، تەك تەندەر ءۇشىن عانا «ءتىرى» تۇرعان جۋرنالداردىڭ قازاق ادەبيەتى مەن مادەنيەتىنە قانداي دا ءبىر ۇلەسى بار ما؟ اگاراكي، باسقا تۇرعىدان قارار بولساق، قانشا دانا بولسا دا، قاعازعا باسىلعان دۇنيە - ەرتەڭگى تاريح. ءسوزسىز. تەك، وكىنىشتىسى سول، قاعازعا باسىلعان دۇنيەنى استىن سىزىپ وقيتىن وقىرماننىڭ توبەسى كورىنبەيدى.

ەگەر عايىپتان تايىپ گازەت- جۋرنالدار جاپپاي وقىلاتىن بولسا، باسىلىمدارداعى بۇگىنگى بار مەن جوقتىڭ اراسىنداعى احۋال وزگەرىپ، كوركەمدىك دەڭگەي الدەقايدا جوعارى ادەبي جۋرنال شىعارۋعا قاۋقار جەتەدى دەپ ويلايمىز. ول ءۇشىن، ارينە، الدىمەن كىتاپ، گازەت- جۋرنالدىڭ ناسيحاتىن كۇشەيتۋ كەرەك سياقتى. ياعني گازەت- جۋرنال ساتىپ الۋدىڭ ساياساتىن قولدان جاساۋعا ءتيىسپىز. ماسەلەن، حالىق كوپ جۇرەتىن ساۋدا ورىندارىندا مىندەتتى تۇردە گازەت- جۋرنال ساتاتىن بۇرىش بولۋىن زاڭدى تۇردە قاراستىرۋعا بولادى. ايتپەسە مەملەكەت قارجىلاندىرىپ، ماسەلەن «جۇلدىز» جۋرنالىن 50 مىڭ دانامەن شىعارسا دا، ودان پايدا جوق. ەشكىمنىڭ ەشكىمدە ءىسى جوق، حالىق ول جۋرنالدىڭ اياقاستى 50 مىڭ تيراجبەن شىعىپ جاتقانىنان ءتىپتى حابارى دا بولمايدى.

www.egemen.kz