«مال قۇلاعى ساڭىراۋ» بولسا، ادام جانى جارالى بولماس
ارينە، اقپارات قۇرالدارىندا تارالىپ جاتقان بۇل جاڭالىق نەگىزىنەن سوتتىڭ شىعارعان ۇكىمىنە بايلانىستى حابار ەدى. دەسە دە، وقىرمان پىكىرى وي سالارلىق دۇنيە. قازىر اقپارات قۇرالدارىندا كوپ نارسەلەر اشىق ايتىلىپ، ايتىلۋدىڭ ارعى جاعىنان «جارنامالانىپ» تا جاتىر، ءتىپتى رەيتينگكە جۇمىس ىستەيتىن كەي تەلەارنالاردا بۇل ۇدەرىس «موداعا» اينالىپ كەتكەندەي.
«حايپ» ءۇشىن بارىنەن تارتىنبايتىن جاستاردى باعدارلاماعا شاقىرىپ، پاكتىگىن ساتقان قىزدىڭ، جەزوكشە جىگىتتىڭ، قىزتەكەنىڭ اڭگىمەسىن جۇرتتىڭ نازارىنا ۇسىنىپ، حالىقتىڭ جۇيكەسىنە تيگەلى قاشان. « قىزعا قىرىق ۇيدەن تىيىم « دەپ ماپەلەيتىن قاراكوزدەرىمىزگە ەفيردەن باي ىزدەتكىزگەن «قالاۋلىمعا» دا ەلدىڭ وكپەسى قارا قازانداي.
حالىق «ۇيات» دەيتىن ۇلى ۇعىمنىڭ تومەندەپ كەتۋىنەن، ۇل- قىزدارىنىڭ وسىنداي جەڭىل جارنامانىڭ جەتەگىندە كەتۋىنەن الاڭدايدى.
ەندى «مال قۇلاعى ساڭىراۋعا» كەلەيىك. بۇل ءسوزدى سوڭعى رەت قاشان ەستىگەنىم ەسىمدە قالماپتى، ءبىراق بالا شاعىمىزدا ۇلكەن كىسىلەر كوپ ايتاتىن. ال قازىر ايتىلماسا بۇل - ارينە قوعامنىڭ تۇزەلىپ، ازعىندىقتىڭ ازايىپ كەتكەنىنەن ەمەس، ءسوزدى جۇيەسىن تاۋىپ ايتىپ، جاماندىققا تىيىم سالاتىن داڭعىل كەۋدەلى دانا حالقىمىزدىڭ، وسى ۇلى ۇعىمىن تۇسىنەتىن ادامداردىڭ ازايعاندىعىنان بولار.
ءوز باسىم بۇل ءسوزدى تۇڭعىش رەت بالا كۇنىمدە انامنىڭ اۋزىنان ەستىگەن ەدىم. ءبىزدىڭ اۋىل ءور التايدىڭ شىڭگىل دەگەن اۋدانىندا وتىراتىن ەدى. ءالى ەسىمدە، ءبىر كۇنى كەشتە جەڭگەم كورشى اۋىلدا تۇراتىن اسقار دەگەن كىسىنىڭ قىزى قاشىپ كەتكەنىن ايتىپ كەلدى.
انامنىڭ بىردەن قاباعى ءتۇيىلىپ، «ونى نەمەنەگە سۇينشىلەپ وتىرسىڭ، بەتىن ارى قىلسىن! مال قۇلاعى ساڭىراۋ! ەندى مۇنداي نارسەنى ايتۋشى بولما» دەپ تىيىپ تاستاعان ەدى. باقسام، انام سول كەزدە ءوزى تاربيەلەپ وتىرعان قىزدارىن ويلاپ، جۇرەگى قوبالجىپ كەتكەن ەكەن- اۋ.
التايدا «قىز قاشىپ كەتۋ» دەگەن ۇلكەن ۇياتتى ءىس سانالاتىن، تاربيەسى كەمشىلدەۋ دەگەننىڭ بەلگىسى رەتىندە باعالاناتىن. قىزى قاشىپ كەتكەن ءۇيدىڭ ەڭسەسى باسىلىپ، اتا- اناسى ءبىرازعا دەيىن توڭىرەكتەگى جۇرتقا قاراي الماي جۇرەتىن ەدى.
«جاقسى ءسوز - جارىم ىرىس» دەيتىن حالقىمىز جاقسىلىقتىڭ جارشىسى بولۋعا، جاماندىق ايتپاۋعا شاقىرادى. جامان ءسوز جاماندىق شاقىرادى دەپ بىلگەن. سوندىقتا دا بولار، «بىرەۋ، بىرەۋدى اتىپ ءولتىرىپتى»، «بىرەۋ بىرەۋدىڭ قىزىن زورلاپتى»، «بىرەۋ وزىنە قول جۇمساپتى» دەگەن سەكىلدى جامان سوزدەردى ەستىگەندە، بۇرىنعىنىڭ ۇلكەندەرى «مال قۇلاعى ساڭىراۋ» ونى ادام تۇرماق مالدىڭ قۇلاعىنا ەستىرتپەڭدەر» دەپ تىيىم سالىپ وتىرعان.
«مال قۇلاعى ساڭىراۋ» - بۇل دانا حالقىمىزدىڭ وي جەمىسىنەن تۋعان ۇلكەن فيلوسافيالىق ءمانى بار ۇعىم.
«نۇر مۇباراك» ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دوكتورانتى، نايب يمام رۋسلان قامباروۆ «مال قۇلاعى ساڭىراۋ» ۇعىمى قازاق دۇنيەتانىمىنىڭ يسلام قاعيدالارىمەن ۇندەسىپ جاتقانىنىڭ بەلگىسى ەكەنىن ايتادى.
«نيسا سۇرەسىنىڭ، 148-اياتىندا «اللا جامان ءسوزدىڭ جاريالانىپ سويلەنۋىن جاقسى كورمەيدى. ءبىراق زۇلىمدىققا ۇشىراعان بىرەۋدىكى باسقا. اللا ءار نارسەنى ەستيدى، بىلەدى» دەپ جازىلعان. تاعى ءبىر حاديستە «ەي، تىلىمەن يمان كەلتىرىپ، جۇرەگىنە يمان كىرمەگەندەر! مۇسىلمانداردى عايباتتاماڭدار. ولاردىڭ ءالسىز دە وسال تۇستارىن اڭدۋشى بولماڭدار. كىمدە- كىم مۇسىلمان باۋىرىنىڭ ءالسىز، وسال تۇسىن تىمىسكىلەيتىن بولسا، اللا تاعالا ونىڭ ايىبىن اشادى. ونداي ادامدى ۇيىندە وتىرسا دا، ەل- جۇرتقا ماسقارا ەتەدى» دەلىنگەن. بۇگىنگى كەيبىر ب ا ق وكىلدەرىنىڭ ارەكەتى «جاڭالىق» ، «حايپ» نەمەسە باسقا اتاۋمەن ايتسا دا، ونىڭ ءتۇبى وزگەرمەيدى. وسەك جانە عايبات بوپ قالا بەرەدى. ەلدىڭ قۇلاعىن ەلەڭ ەتكىزۋ ءۇشىن جاسالعان مۇنداي پيعىلدان ەڭ اۋەلى ءسوز تاراتۋشىنىڭ ءوزى زارداپ شەگەدى. ەڭ سوراقىسى - بۇل قوعامنىڭ مورالدىق ساناسىنا تەرىس اسەرى. باستاپقىدا سۇمدىق دەپ قاراعان ەلدىڭ بىرتە- بىرتە مۇنداي جاڭالىقتارعا بويى ۇيرەنەدى. ۇلكەندەردىڭ قوي دەمەۋى، جاستاردىڭ بىلگەنىن ىستەۋى قوعامدى جاقسىلىققا اپارمايدى. سوندىقتان حالىقتىڭ قۇلاعى، كوزى بولىپ وتىرعان اقپارات قۇرالدارىندا مۇمكىندىگىنشە ەلگە پايدالى ساپالى ونىمدەر جاريالانسا» دەيدى رۋسلان قامباروۆ.
قازاق حالقىنىڭ «مال قۇلاعى ساڭىراۋ» دەيتىن ۇلاعاتتى ۇعىمىنىڭ پسيحولوگيالىق ءمانىن دە ىزدەپ كورگەن ەدىك. پسيحولوگ - لوگوپەد باقىتگۇل نۇريددينوۆا جامان اقپاراتتى بويعا ءسىڭىرۋ ادامنىڭ جان دۇنيەسىنە كەرى ىقپال ەتەتىنىن ايتادى.
«ادامدار جاعىمسىز سوزدەردى ەستىگەن سايىن ول ساناسىنا جازىلىپ قالادى. كەز كەلگەن ۋاقىتتا ساناعا جازىلعان تەرىس اقپارات ادامنىڭ جان دۇنيەسىنە ىقپال ەتىپ، وزىندە قايتالانۋى مۇمكىن. سول ءۇشىن ادام ۇنەمى جاقسى سوزدەردى وسى شاقتا ايتىپ ءجۇرۋى كەرەك، جاقسى اقپاراتتاردى وقۋعا تىرىسۋى كەرەك. كىشكەنە عانا مىسال، بالاڭىزعا «سەنىڭ قولىڭنان ءبارى كەلەدى»، «سەن مىقتىسىڭ» دەگەن سوزدەرى ايتا بەرۋ بالانى جەتىستىككە جەتەلەيدى. ويتكەنى ول بويىنا ءسىڭىپ وسەدى. كەرسىنشە «قولىڭنان ەشتەڭە كەلمەيدى» دەپ ايتاتىن بولساق، ول بالانى كەرى تارتادى. سول سەكىلدى مۇمكىندىگىنشە بالالاردى جامان اقپاراتتان اۋلاق ۇستاعانىمىز ءجون. «مال قۇلاعى ساڭىراۋ» دەيتىن قازاق ۇستانىمى عىلىمي تۇرعىدان دا، پسيحولوگيالىق تۇرعىدان دا ۇلكەن ماڭىزعا يە. بۇگىنگى تاڭدا ينتەرنەت جەلىسى ارقىلى نەشە ءتۇلى اقپارات تارالىپ جاتادى. جاعىمسىز دۇنيەلەردى بالالارىمىز دا كورەدى. سوندىقتان اقپاراتتاردى سۇزگىدەن وتكىزە ءبىلۋىمىز كەرەك. وزىنە كەرەك دۇنيەلەردى عانا بويىنا سىڭىرگەنى ءجون. جاعىمسىز دۇنيەلەردەن اۋلاق بولۋ - ادامنىڭ جان دۇنيەسىن تازا ۇستاۋدىڭ جولى» دەيدى باقىتگۇل نۇريددينوۆا.
«جانى ساۋدىڭ ءتانى ساۋ» دەيدى حالقىمىز. جانى تازا ۇلتتىڭ ارى دا تازا بولماق. ەندەشە كەز كەلگەن اقپارات ۇلكەنگە دە، بالاعا دا قولجەتىمدى بولىپ تۇرعان بۇگىنگى تاڭدا ادامنىڭ جان دۇنيەسىن جارالايتىن ساپاسىز كونتەنتتى ازايتۋدىڭ ماڭىزى وتە زور.
وسى تۇرعىدا مەملەكەتتىك دەڭگەيدە اقپارات ايدىنىن، ينتەرنەت الەمىن ۇلكەن سۇزگىدەن وتكىزىپ رەتتەپ وتىرۋ بولاشاق دەنى ساۋ ۇرپاقتىڭ كەپىلى بولماق. «مال قۇلاعى ساڭىراۋ» بولسا، ادام جانى جارالى بولماس ەدى.
اۆتور : ريزابەك نۇسىپبەك ۇلى