ۇن ونىمدەرىن ءوزىمىز دە جاسايمىز: اقمولالىق كومبينات بيدايدى شەتەلگە ساتپاۋعا شاقىردى

كاسىپورىن 2017 -جىلى بوس تۇرعان انار استىق قابىلداۋ بەكەتىنىڭ ورنىندا اشىلعان. قازىر كومبينات تاۋلىگىنە 200 توننا بيدايدان ۇن الىپ، جۇزدەن استام جەرگىلىكتى تۇرعىندى جۇمىسپەن قامتىپ وتىر.

«مۇنداعى استىق ساقتايتىن 8 بانك كەڭەس زامانىنان قالعان. وعان كۇردەلى جوندەۋ جۇرگىزۋ كەرەك. سوندا ءارقايسىسىنا 3 توننادان 24 توننا استىق ساقتاۋعا بولار ەدى. وعان قوسا 10 توننا استىق ساقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن قويما بار. كەلەشەكتە مەملەكەتتەن ارزان نەسيە الىپ، بارلىعىن جوندەۋدەن وتكىزىپ، ىسكە قوسقىمىز كەلەدى»، - دەپ تانىستىردى «ايان» ماكارون- ديىرمەن كومبيناتىنىڭ كوممەرتسيالىق ديرەكتورى ەلەنا كيم.

كاسىپورىن بيدايدى ۇگىتىپ، ۇننىڭ 3 سورتى مەن كەبەك الادى، ماكارون جانە جايما ونىمدەرىن شىعارادى. ءبىر تاۋلىكتە 24 توننا ماكارون جانە 4 توننا جايما جاسالادى.

«ءبىزدىڭ ونىمدەر قىرعىزستان، وزبەكستان جانە اۋعانستانعا ەكسپورتتالادى. قازاقستاننىڭ ىشكى نارىعىنا ۇننىڭ 50 پايىزى جىبەرىلەدى. اقمولا مەن نۇر- سۇلتاننان بولەك، قاراعاندى، الماتى، تۇركىستان وبلىستارىندا كليەنتتەرىمىز بار. تاۋاردى وتكىزۋدە ەش پروبلەما بولمايدى، الايدا بيداي جەتىسپەۋشىلىگى بايقالادى»، - دەيدى ديرەكتور.

كومبينات ءوز جەرىندە بيداي وسىرەدى جانە اقمولا وبلىسىنداعى شارۋالاردان استىق ساتىپ الادى. قازاقستاننىڭ بيدايى قالماسا، رەسەيدەن دە استىق ساتىپ الۋعا ءماجبۇر.

«بىزدەگى بيدايدىڭ باسىم بولىگى اۋعانستان مەن وزبەكستانعا شيكىزات كۇيىندە كەتىپ جاتىر. استىق الۋ مەن ۇن ساتۋ اراسىنداعى مارجينالدىق وتە تومەن. كەي ايلاردا جۇمىسشىلاردىڭ ورنىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن شىعىنعا دا جۇمىس ىستەيمىز. ويتكەنى كاسىپورىندا انار، ارشالى، وساكاروۆكا اۋىلدارىنان 120 ادام جۇمىس ىستەيدى. ولارعا 100-150 مىڭ تەڭگە ارالىعىندا جالاقى تولەنەدى. قازاقستانداعى بيداي شەتەلگە ەمەس، بىزگە ساتىلسا، ءونىم جاساۋدا كورشى ەلدەرمەن باسەكەلەسە الار ەدىك. قازىر وزبەكستاندا بىرنەشە ديىرمەن پايدا بولدى، قازاقستاننىڭ بيدايىنان وزدەرى ۇن مەن باسقا ونىمدەردى جاساپ وتىر» ، - دەپ ءتۇسىندىردى كومبينات باسشىسى.

سونىمەن بىرگە، وڭدەۋشى كاسىپورىن سالىقتىق جەڭىلدىكتەر مەن ەلەكتر ەنەرگياسى ءتاريفىن تومەندەتۋدى سۇراپ وتىر.

«سالىق پەن ق ق س بويىنشا جەڭىلدىكتەر جاسالسا، ارينە ءونىم قۇنى دا ارزاندايتىن ەدى. ەلەكتر ەنەرگياسى ءتاريفىن دە ارزانداتقىمىز كەلەدى، سەبەبى ءبىز وتە كوپ ەنەرگيا تۇتىنامىز. وسىنداي اكىمشىلىك شىعىن ماسەلەلەرىن شەشۋدە بىزگە مەملەكەتتىڭ كومەگى قاجەت»، - دەيدى ەلەنا كيم.

ءوز كەزەگىندە «اۋىل» حالىقتىق دەموكراتيالىق پاتريوتتار پارتياسى ءتوراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى تولەۋتاي راقىمبەكوۆ ۇن ەكسپورتىنىڭ مەملەكەت نازارىنان تىس قالعانىن سىنعا الدى. ونىڭ ايتۋىنشا، 2011-2013 -جىلدارى تەك قانا ەتكە كوڭىل ءبولىنىپ، قازاقستاننىڭ برەندىنە اينالعان ۇن ءوندىرۋ، ماكارون جاساۋ، ياعني ءداندى- داقىلداردى قايتا وڭدەۋ جۇمىستارى شەت قالدى. قازاقستاندا ءداندى داقىلداردى قايتا وڭدەيتىن 270 كە جۋىق كاسىپورىننىڭ تولىق الەۋەتى پايدالانىلماي وتىر.

«جالپى حالىقارالىق ساۋدادا جىلىنا 10 ميلليون توننا ۇن ساۋدالانادى. بۇل سالادا سوڭعى 10-15 -جىلدا ءۇش مەملەكەت كوش باستاپ تۇردى - ەۋرووداق، تۇركيا جانە قازاقستان. ال 2007-2009 -جىلى قازاقستان ۇن ەكسپورتىندا دۇنيە جۇزىندە ءبىرىنشى ورىنعا شىققان. وندا كاسىپورىندارعا ءبىر عانا مەملەكەتتىك قولداۋ كورسەتىلدى - بيدايدى ساتىپ الۋ ءۇشىن نەسيەنىڭ سىياقىسىن سۋبسيديالادىق، 18-20 پايىزدان 5 پايىزعا ءتۇسىرىپ بەرەتىنبىز. سونىڭ ارقاسىندا كاسىپورىندار جوعارى كورسەتكىشكە جەتتى. ءبىراق 2011-2013 -جىلدارى قايتا وڭدەۋ كاسىپورىندارىنىڭ باسشىلارى كومەك سۇراپ كەلگەندە، مينيسترلىك «سەندەر كاسىپكەرسىڭدەر، وزدەرىڭ شەشىڭدەر، ءبىز سىرتقى ساۋدامەن اينالىسپايمىز» دەپ شىعارىپ سالاتىن. ءبىراق، ەت ەكسپورتىمەن تىكەلەي وزدەرى اينالىسىپ جۇرەتىن. وسىنداي ەكى ءتۇرلى ستاندارت بولدى. ءبىز مۇندا ەتپەن اينالىسپا دەپ وتىرعان جوقپىز، قولداعى التىننىڭ قادىرىن باعالاپ، ەتپەن بىرگە ۇن ونىمدەرىن دە شىعارايىق» ، - دەيدى ت. راحىمبەكوۆ.

سپيكەردىڭ ايتۋىنشا، سوڭعى 10 جىلدا قازاقستان ۇندى ازيا ەلدەرىنە ءجيى ەكسپورتتايتىن. وتاندىق ۇن تاجىكستان، وزبەكستان، اۋعانستان جانە پاكىستانعا باراتىن.

«تاجىكتەر 95 پايىز ىشكى سۇرانىسىن قازاقستاننىڭ ۇنىمەن جاباتىن. ال قازىر ءبىزدىڭ شەنەۋنىكتەردىڭ «ارقاسىندا» 95 پايىزىن ءوز ۇنىمەن جاۋىپ وتىر. وندا بيداي ءوسىپ كەتكەن جوق، قازاقستاننىڭ بيدايىن الىپ وتىر. بىلتىرعى ستاتيستيكالىق دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، وسى ەكى مەملەكەتكە 700 مىڭ توننا عانا ۇن شىعارىپپىز. بيدايعا ەسەپتەگەندە 1 ميلليون توننا. ال بيداي رەتىندە 3,5 ميلليون توننا شىعارىپپىز. سول 3,5 ميلليون توننا بيدايدى ءوز ەلىمىزدە وڭدەگەندە، جۇمىس ورىندارى اشىلىپ، سالىقتىڭ ءبارى وزىمىزدە قالار ەدى»، - دەيدى سپيكەر. پارتيا وكىلى شەنەۋنىكتەردىڭ ءتيىستى شەشىم قابىلداۋى كەرەكتىگىن ايتتى.

«بىرىنشىدەن، ءداندى داقىل وڭدەۋشىلەرگە اينالىم اقشا سىياقىسىن ءتۇسىرىپ، نەسيەنى 4 پايىزدان اسىرماۋ كەرەك. جانە ەلەكتروقۋات ءتاريفىن ازايتۋ كەرەك، ويتكەنى اۋىل شارۋاشىلىعىمەن اينالىساتىن كاسىپورىندار ءتاريفى 1,5-2 ەسە قىمبات بولىپ وتىر. ونى ءبىز تالاي ايتقانبىز جانە تەمىرجول ءتاريفىن ۇسىنعانبىز. بيداي تاسىمالداعاندا تەمىرجول ءتاريفىن كوتەرەيىك تە، دايىن ۇن تاسىمالداعاندا - كەرىسىنشە تۇسىرەيىك. قىزىلجاردان تاشكەنتكە جەتكەنشە جولدىڭ 99 پايىزى قازاقستاننىڭ اۋماعىندا بولادى. ياعني، دايىن ۇن ساتىپ الۋعا جاعداي جاساۋ كەرەك. كىمگە ساتسا دا، بيدايدىڭ باعاسى ءبارىبىر 150 دوللاردان اسپايدى. ودان فەرمەر ۇتىلمايدى. ىشكى نارىقتا جاعداي جاساسا، ۇن مەن ماكارون جاسايتىن كومبيناتتار ساتىپ الار ەدى. فەرمەرلەرگە دە، ۇن وندىرەتىن كاسىپورىندارعا دا جاعداي جاساۋ كەرەك. ءتىپتى وسىمەن شەكتەلىپ قالماي، ءارى قاراي گليۋتەن، بەلوك ەكسپورتقا شىعارساق، ودان دا جوعارى باعالانادى» ، - دەدى تولەۋتاي راحىمبەكوۆ.