كيىز ءۇيدىڭ ماتەماتيكالىق سيپاتى

شەبەرلەردىڭ ايتۋىنشا، كيىز ءۇيدىڭ دوڭگەلەنىپ تىگىلۋى تەگىن ەمەس. ونىڭ بويىندا عالامشارمەن، گالاكتيكامەن بايلانىسىپ جاتقان سىرى بار. ماتەماتيكالىق نەگىزى بار دەسەدى. سونىڭ سيپاتىنا ءۇڭىلىپ كورسەك.

قازاقتىڭ قاراپايىم ۇعىمىنداعى ءۇي ولشەمى - قانات. قانات كەرەگە سانىن بىلدىرەدى. «التى قانات اق وردا» دەگەن سودان قالعان. شەبەرلەر كوشى-قونعا، تىگۋگە ىڭعايلى بولۋ ءۇشىن كەرەگە باسىن كوبەيتىپ، التى قانات جاسايدى. حالىق اراسىندا ەڭ كوپ قالىپتاسقان ۇلگى - 6-7 قاناتتى كيىز ۇيلەر، سەگىز نە ودان دا كوپ قاناتتى ۇيلەر كوبىنەسە توي-تومالاقتا، ءدۇبىرلى اس پەن تويلاردا تىگىلەدى. قازاقتا كەي رەتتە ەكى ءۇيدى ءبىر-بىرىنە جالعاپ، تىركەستىرىپ تىگەتىن ءداستۇر بار. اتاقتى قوياندى جارمەڭكەسى سولاي ءوتىپتى.

كەرەگە، شاڭىراقتىڭ جاسالۋ ولشەمى وتە كۇردەلى، ول قاتاڭ دا ءدال ماتەماتيكالىق ەسەپكە نەگىزدەلگەن. ءتىپتى، استرونوميامەن، پلانەتالار اراسىندا ولشەممەن استاسىپ جاتىر. مەن كيىز ءۇيدىڭ جاسالۋ قۇپيالارىن وسى جۇمىستى قولىما الىپ، دەن قويعان سوڭ ءبىلدىم. جەردىڭ جالعىز عانا سەرىگى - اي. جەردىڭ ورتاشا ديامەترى - 12742 شاقىرىم بولسا، ايدىڭ ورتاشا ديامەترى - 3474 شاقىرىم. جەر ديامەترىن اي ديامەترىنە بولسەك، 3,66 سانى شىعار ەدى.

جەتى قاناتتى كيىز ءۇيدىڭ كەرەگە كوزدەرىنىڭ شارشىسىن كەلتىرىپ قۇرار بولساق، تابانىنىڭ 6,4 مەتر بولادى. وسىنداي تابانى بار ءۇي ۇستىنە قانداي ولشەمدى شاڭىراق جاراسار ەكەن دەسەك، 6,4 سانىن 3,66 سانىن ءبولىڭىز. ەكى ساننىڭ بولىندىسىنەن 1,8 مەتر شىققان بولار ەدى. جوعارىدا كورسەتىلگەن ەكى ءۇيدىڭ شاڭىراق ديامەترلەرى 1,8 مەترگە تەڭ جاسالعان بولاتىن.

تاعى دا ءبىر قىزىقتى تاڭعالارلىق جايت، وسى 3,66 سانى توڭىرەگىندە. سول ساندى قاسيەتتى تاسپيىقتاعى تاس سانىنا نەمەسە 99 عا كوبەيتسەڭىز، 362 سانى شىعادى. بۇل سان «ماڭعىستاۋدىڭ ويىندا 362 اۋليە» دەگەن ۇعىمدى نەمەسە ارابتار ءوز ەلىندە جىلدىڭ كۇنىن ءبىر اۋليە دەگەن ۇعىمدى ەرىكسىز ويعا سالادى.

كيىز ءۇيدىڭ ءبىر قاسيەتى - قۇرىلىسى دوڭگەلەك. دوڭگەلەك نارسە جەل وتىنە ءتوزىمدى كەلەدى. وسى قۇپيا عاسىرلار بويى ىزدەنىستە بولدى. كيىز ءۇيدىڭ اعاشىن قايىڭنان جاساسا، بوياپ كەرەك ەمەس. كيىز ءۇيدىڭ تۇلا بويىندا قازاقتىڭ ۇلتتىق ونەرى بار. نەگىزگى قۇرىلىسى جەردە وسەتىن اعاشتان، سوسىن مال ونىمىنەن جاسالادى. سىقىرلاۋىقتا تابالدىرىق پەن ماڭدايشانى ۇيا مەن قالام ارقىلى جالعايدى. اتى ايتىپ تۇرعانداي، سىقىرلاپ تۇرادى.

تاريحي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، شىڭعىس ءۋاليحانوۆتىڭ قايىڭنان جاسالعان وڭ قاناتتى ءۇيى بولعانىن ايتادى. جاڭگىر حاننىڭ I نيكولاي پاتشاعا سىيعا تارتقان ءۇيى ون ءبىر قاناتتى بولعان. بۇل ءۇيدى جاڭگىرحان 1825-جىلعا I نيكولاي پاتشاعا سىيلادى. مۇنى شەبەرلەر ەكى جىل بويى جاساعان. سونداي-اق، اكادەميك ءا. مارعۇلاننىڭ زەرتتەۋ جۇمىستارىندا 30 قاناتتى كيىز ءۇيدىڭ بولعانى ايتىلادى.

تاريحتا باتۋ حاننىڭ كوشىندە كيىز ءۇيدىڭ كولەمىن قادىمداپ ولشەگەن. ديامەترى 9 مەتر ءۇيدى 22 وگىزبەن تارتتىرعان. كيىز ءۇيدىڭ ءوزى تۇرىك تۇقىمداس جانە موڭعول تيپتەس بولىپ بولىنەدى. تۇرىك تۇقىمداسقا قازاق، قىرعىز، وزبەك، تۇرىكمەن، باشقۇرت كيىز ۇيلەرى جاتادى. بۇلاردىڭ ءيىنى ءيىلىپ كەلەدى. موڭعول ءتيپتى كيىز ءۇيدىڭ ۋىعى تىك كەلەدى. سول سياقتى اداي ۇيلەرى، ءالىم ۇيلەرى بار. بۇل - ادەمى ۇيلەر.

كيىز ءۇيدىڭ سۇلۋ شىعۋى شەبەردىڭ كوزى مەن قولىنا بايلانىستى.

كيىز ءۇي جاساۋدىڭ حاس شەبەرى باقىت بوزجىگىت ۇلىنىڭ سۇحباتىنان

massaget.kz