عالام ەۆوليۋتسياسىنىڭ بەس ءداۋىرى

ءبىز ءۇشىن ماڭگى كورىنەتىن قۇبىلىس عالام جاعدايىندا كوزدى اشىپ جۇمعانشا سىرعىپ وتەتىن ۋاقىت سەكىلدى. 13,8 ميلليارد جىل بۇرىن ۇلكەن دۇمپۋدەن سوڭ پايدا بولعان عالامنىڭ دا «ءومىرى» ولشەۋلى. استرونومدار عالامنىڭ تىرشىلىك ەتۋ كەزەڭىن بەس داۋىرگە بولگەندى دۇرىس دەپ سانايدى. ءدال قازىرگى ساتتە ادامزات بالاسى عالامنىڭ تەك %5 ن عانا زەرتتەي الدى. قالعان%95 ى زەرتتەلمەگەن قارا ماتەريا. سوندىقتان عالامنىڭ دامۋ ەۆوليۋتسياسى جايلى ناقتى اقپارات ايتۋ قيىننىڭ قيىنى. دەگەنمەن عالىمدار عالامنىڭ بۇگىنى، ەرتەڭى جانە وتكەن كۇنىن زەرتتەۋ جولىندا ايانىپ قالماق ەمەس.

تۇنگى اسپانعا كوز سالىپ قاراساڭىز كەرەمەت كورىنىسكە كۋا بولاسىز. قارايىپ بينوكلمەن سان جەتپەس جۇلدىزدار مەن جارىق داقتارىن كورۋگە بولادى. بۇل جارىق ءبىزدىڭ كوزىمىزگە جەتۋ جولىندا ۋاقىت كەڭىستىگى ارقىلى وتە ۇلكەن عارىش قاشىقتىعىن باسىپ وتكەن. عالامنىڭ تاريحىن زەرتتەۋ ءۇشىن ءتۇرلى ادىستەر قولدانىلادى. دەگەنمەن عالىمدار عالامنىڭ ەۆوليۋتسياسىن بەس كەزەڭگە ءبولدى. فرەد ادامس پەن گرەگوري لافلين 1999 -جىلى «عالامنىڭ بەس عاسىرى: ماڭگى فيزيكانىڭ ىشىندە» اتتى عىلىمي- زەرتتەۋ كىتابىن جازىپ شىعاردى. ولار عالامنىڭ دامۋ ەۆوليۋتسياسىن 5 داۋىرگە بولگەن:

- العاشقى ءداۋىر؛

- جۇلدىز ءداۋىرى؛

- دەگەنەراتسيا ءداۋىرى؛

- قارا قۇردىم ءداۋىرى؛

- قارا جىرىق ءداۋىرى؛

العاشقى ءداۋىر العاشقى ءداۋىر ۇلكەن دۇمپۋدەن سوڭ بىرنەشە سەكۋندتان كەيىن باستاۋىن الدى. قىسقا ۋاقىتقا سوزىلعان كەزەڭدە ۋاقىت كەڭىستىگى مەن فيزيكا زاڭدارى بولماعان. بار بولعانى 1044 سەكۋندقا سوزىلعان ۋاقىتتا عالام جىلدام كەڭەيە ءتۇستى. ال 20 مينۋت وتكەن سوڭ اتومدار ءتۇزىلىپ، ۇلكەن دۇمپۋدەن كەيىنگى وتە ىستىق عالام تەز سۋىي باستايدى.

جۇلدىز ءداۋىرى ءبىزدىڭ قازىر ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ءداۋىرىمىز «جۇلدىز كەزەڭى» دەپ اتالادى. عالامدا ماتەريانىڭ باسىم كوپشىلىگى جۇلدىز پەن گالاكتيكا قالپىنا ەنگەن. العاشقى جۇلدىزدار عالامات جۇلدىزدارعا اينالىپ، كىشكەنتاي بولشەكتەرگە جارىلدى. ارتىنشا گراۆيتاتسيانىڭ كۇشىمەن ءبىر- بىرىنە جاقىنداپ، جۇلدىزدار جۇيەسىن قۇرادى. جۇلدىز ۇلكەن بولعان سايىن ونىڭ ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعى ازايا بەرەدى.

الپاۋىت جۇلدىزدار بار بولعانى بىرنەشە ميلليون جىل عانا تىرشىلىك ەتەدى ەكەن. ال كىشى جۇلدىزدار بارىنشا ۇزاق ءومىر سۇرەدى. مىسالى، ءبىزدىڭ قۇس جولى تەك 4 ميلليارد جىلدان سوڭ كورشى اندرومەدا گالاتيكاسىمەن سوقتىعىسادى.

دەگەنەراتسيا ءداۋىرى عالىمدار ۇلكەن دۇمپۋدەن سوڭ 1 كۆينتيلليون جىل وتكەن سوڭ دەگەنەراتسيا ءداۋىرى باستالادى دەپ بولجايدى. بۇل كەزەڭ 1 دۋودەتسيلليون (10,39) جىلعا سوزىلادى. دەگەنەراتسيا داۋىرىندە جۇلدىزداردىڭ قالدىقتارى عانا قالىپ، عالام قارا تۇنەككە اينالادى.

قارا قۇردىم ءداۋىرى؛ عالام پايدا بولعاننان بەرى بار پروتوندار عايىپ بولىپ، سۋباتومدىق بولشەكتەر، حوكينگ ساۋلەسى جانە قارا قۇردىمدار عانا قالادى. قارا قۇردىمداردىڭ كۇشى مىقتى بولاتىنى سونشالىق عالامداعى بارلىق ماسسا مەن قۋات قالدىعىن جۇتىپ قويادى. الايدا سوڭىندا قارا قۇردىمدار دا «بۋلانىپ» كەتەدى. قارا قۇردىمدار تىرشىلىگىن توقتاتقان سوڭ عالامدا جالعىز جارىق بەرەتىن قۋات كوزى عانا قالادى. ونىڭ قۇرامىندا تومەن قۋاتتى، وتە ءالسىز سۋباتومدىق بولشەكتەر مەن فوتوندار بولادى.

قارا جىرىق ءداۋىرى عالامنىڭ سوڭى كەزەڭى - قارا جىرىق ءداۋىرى. ەلەكترون مەن پوزيتروندار كەڭىستىكتە ءبىر- بىرىمەن سوقتىعىسىپ جوعالادى. ال ءالسىز قۋاتتى بولشەكتەر ءالى وتە باياۋ ىدىرايدى.

Massaget.kz