كوروناۆيرۋسقا كۇمانمەن قارايتىندار ءالى بار - ءماجىلىس دەپۋتاتى

الەمدىك قوعامداستىقتىڭ ءبىر مۇشەسى رەتىندە قازاقستان دا ءبىرقاتار شارالاردى قولعا الدى. وسىعان وراي ق ر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى، قوعام قايراتكەرى، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى كەڭەسىنىڭ مۇشەسى احمەت مۋرادوۆ قازاقپارات تىلشىسىمەن ءوز وي- تولعامدارىمەن ءبولىستى.

- احمەت سەيداراحمان ۇلى، اۋەلى COVID-19 ىندەتىمەن كۇرەستىڭ ماڭىزدىلىعى، قولعا الىنعان شارالاردىڭ تيىمدىلىگى تۋرالى ايتىپ وتسەڭىز؟

- ەكى- ءۇش اي بويى توتەنشە جاعدايدى باستان كەشىپ، كارانتين رەجيمىن ساقتاي وتىرىپ، تۋىنداعان ءبىرقاتار قيىندىقتاردى ىڭ-شىڭسىز جەڭە بىلدىك. تارتىپكە باعىنعان ەل عانا جەتىستىككە جەتەتىنى اقيقات. قازاقستان حالقى وسى ءبىر سىناق كەزەڭىنەن سۇرىنبەي وتۋدە دەسەم، ارتىق بولماس. اللاعا شۇكىر، دەر كەزىندە ناقتى شارالار قولعا الىندى. بۇل بۇكىل حالىقتى وسى ىندەتتىڭ تەز قارقىنمەن تارالىپ كەتۋىنەن ساقتاپ قالدى. بارلىق ماسەلەنى شەشىپ تاستاماساق تا، كەشىگىپ قالعان جوقپىز. ءبىز قازىر كوروناۆيرۋس دەرتىنە قارسى كۇرەس پروتسەسىندە وسى ءبىر سىن- تەگەۋرىندى باقىلاۋدا ۇستاۋ مۇمكىندىگىنە يە بولىپ وتىرمىز. ەڭ باستىسى، ءاربىر سانالى ادام بۇل دەرتكە قارسى كۇرەستىڭ ماڭىزدىلىعىن تەرەڭ تۇسىنە ءبىلۋى قاجەت دەپ ويلايمىن. ءبىراز ۋاقىتقا دەيىن كوپتەگەن زامانداستارىمىز «كوروناۆيرۋستىڭ ءوزى بار ما، جوق پا؟» دەگەن ساۋالعا باس قاتىرىپ كەلدى. ءالى دە كۇمانمەن قارايتىندار بار.

«ەشقانداي ينفەكتسيا جوق، بۇل ءجاي ۇرەي تۋعىزۋ، بوس داڭعازا، بىرەۋلەردىڭ ويىنى» دەگەن سياقتى پىكىرلەر ايتىلىپ ءجۇردى. كوروناۆيرۋس جوق دەگەن ۇعىمدا جۇرگەن كەزەڭدە كوپ ۋاقىتىمىزدان، كۇشىمىز بەن قاراجاتىمىزدان، دەنساۋلىعىمىزدان ايىرىلىپ قالدىق. دەگەنمەن وسى جايتقا وراي مەن ناقتى ءۋاجدى ايتايىن. اتالعان دەرت الەمدى دۇرلىكتىرە باستاعان كەزدەن بەرى قاراي مەن الەمنىڭ تۇكپىر- تۇكپىرىندە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان دوستارىممەن، ارىپتەستەرىممەن تەلەفون ارقىلى بايلانىس جاساپ كەلەمىن. سونىڭ ىشىندە، ارينە، ەۋروپا ەلدەرىندە، تۇركيادا، قاپ تاۋىندا، رەسەيدىڭ ءبىرقاتار وڭىرلەرىندە، ماسكەۋ مەن سانكت- پەتەربۋرگتە جانە شەشەنستان رەسپۋبليكاسىندا تۇراتىن شەشەن ۇلتىنىڭ وكىلدەرىمەن ءجيى حابار الىسامىن. سوندا دەنى ساپ- ساۋ، داۋلەتتى، وتە مىقتى ادامدار كوز جۇما باستاعاندا جانە جاي ەمەس، ازاپپەن ولە باستاعاندا، بۇل دەرتتى قالاي اتاساق تا، ونىڭ جاھاندىق ناۋبەت ەكەنىن ءتۇسىندىم.

ال ەندى كەلەر كۇننەن جارىعى بولىپ، ەمدەلىپ شىققاندارمەن، وسى اۋىر سىناقتى باستان كەشكەندەرمەن سويلەسكەنىمدە، ولار ءوز جاعدايىن ايتىپ بەردى. ولاردىڭ كوبى - ومىردە ءبىرشاما قايعى- قاسىرەتتەردى كورگەن ادامدار. ولار سوعىستى، ەڭ جاقىن ادامىنان ايرىلىپ قالۋدى، اسپاننان بومبىلاپ، وق جاۋدىرىپ جاتقان ساتتەردى باستان كەشكەندەر ەدى. وتا جاساۋدىڭ قالاي اۋىر ەكەنىن بىلەتىن جاندار، ءتۇرلى اۋرۋلارمەن اۋىرىپ كورگەندەرى دە بار. الايدا، پاندەميا كەزەڭىندە كورگەن ازاپتارى ەشبىرەۋىنە ۇقسامايتىنىن ايتادى. كوروناۆيرۋس بەلگىلەرى قالاي بولاتىنى ايتىلىپ تا، جازىلىپ تا جاتىر. دەگەنمەن ول ءار ادامنىڭ بويىندا ءارتۇرلى بولاتىنى انىقتالىپ وتىر. اسىرەسە، كوپ ادام جينالاتىن ايماقتاردا جۇقپالى دەرتتىڭ ءورشىپ كەتەتىنى بەلگىلى. سوندىقتان وعان جول بەرمەۋ ءۇشىن قاتاڭ شارالار قابىلدانىپ وتىر.

- كوروناۆيرۋسپەن كۇرەستە ءار ادام نە ىستەۋى كەرەك؟

- قاشاندا وسى ىسكە جاۋاپتى بىلىكتى مامانداردىڭ جانە دارىگەرلەردىڭ ۇسىنىمدارى بويىنشا ارەكەت جاساۋى ءتيىس. وتكەن ەكى-ءۇش ايدا وقي بىلەتىن الەمنىڭ ءاربىر تۇرعىنى عالامتوردىڭ، باسپا ءسوز قۇرالدارىنىڭ ارقاسىندا قاتەرلى دەرتپەن قالاي كۇرەسۋ جونىندە مول ماعلۇمات الدى. دەسەك تە، كەيبىرەۋلەر، اسىرەسە، ونىڭ ىشىندە ساياساتكەرلەر، ارتىستەر، ينجەنەرلەر، مالشىلار، تاعى باسقا دا ماماندىق يەلەرى تىپتەن اقىلدى بولىپ كەتىپ، ۆيرۋسولوگ سياقتى ءوز پىكىرلەرىن ايتاتىنىن بايقاپ ءجۇرمىز. ياعني، دارىگەرلەردىڭ «نانىن جەي» باستادى. ال ءبىز دارىگەرلەرگە سەنبەيمىز؟! وكىنىشكە وراي، وسى اۋرۋمەن كۇرەسىپ، ەمدەلىپ جاتقاندار تەك دارىگەرلەردىڭ عانا كومەگىنە ارقا سۇيەدى. اۋرۋحانالار عانا ءوزىن قۇتقاراتىن جەر ەكەنىن ءبىلدى. دەگەنمەن مەديتسينالىق كومەكتى ءبارىنىڭ دە دەر كەزىندە الۋعا مۇمكىندىگى بولمادى. سول سەبەپتى شاۋىپ جۇرگەن ادامدار و دۇنيەگە اتتانىپ كەتتى.

ەل پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ وتە ماڭىزدى شەشىمىمەن COVID-19 پاندەمياسىمەن كۇرەسۋ ءۇشىن توتەنشە جاعداي جانە كارانتين جاريالانىپ، ءجۇرىپ- تۇرۋعا شەكتەۋ قويىلعانىنا قازاقستان حالقى تۇسىنىستىكپەن قارادى. ءبىزدىڭ مەملەكەت حالىقتى قورعاۋدىڭ، قاۋىپسىزدىگىن ساقتاۋدىڭ بارلىق تەتىكتەرىن ىسكە قوستى. ەلىمىزدىڭ قالىپتى ءومىر ءسۇرۋىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن بارلىق رەسۋرستار پايدالانىلۋدا. ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ حالىققا ۇندەۋى دە تۇرعىنداردىڭ بويىنا سەنىم ۇيالاتىپ، ورتاق ماقساتقا كۇش جۇمىلدىرۋعا ىقپال ەتتى دەپ ويلايمىن. ءار ادام پاندەميامەن بىرلەسە وتىرىپ كۇرەسۋدىڭ، ءوزارا ءبىر-بىرىنە قولداۋ كورسەتىپ، كومەك بەرۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن ءتۇسىندى. بۇل دا ءوز ناتيجەسىن بەردى. كوپتەگەن قامقورلىق، قايىرىمدىلىق ىستەرى جۇزەگە استى. وسى تۇستا ەرىكتىلەردىڭ (ۆولونتەرلەر) اتقارعان جۇمىستارى وتە اۋقىمدى بولعانىن ايتا كەتكەنىم ءجون. قوعام مەن مەملەكەتتىڭ ءبىر ماقساتقا جۇمىلۋى، بار كۇشتى ءتيىمدى جۇمساي ءبىلۋ جانە ءبىر- بىرىنە دەگەن سەنىم كەز كەلگەن كۇردەلى ماسەلەنى شەشىپ، قيىندىقتان شىعۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

مەملەكەت حالىقتىڭ ءجۇرىپ- تۇرۋىن شەكتەگەنمەن، ءوز ازاماتتارىن ازىق- تۇلىكپەن، تۇرمىسقا قاجەتتى بارلىق تاۋارلارمەن قامتاماسىز ەتتى. ءار ادامنىڭ قالىپتى ءومىر ءسۇرۋىن، كۇندەلىكتى تابىس تابۋ كوزىن تۇراقتى ساقتاي ءبىلدى. ارينە، تۇرعىنداردىڭ جاعدايى قيىنداپ كەتپەۋى ءۇشىن مەملەكەت حالىقتى بارلىق قاجەتتىلىكپەن قامتاماسىز ەتۋگە مىندەتتى ەكەنى انىق. ادامنىڭ ءبارى بىردەي ەمەس. ءتىپتى باستاپقىدا «ازىق- تۇلىك ءبىتىپ قالادى» دەپ دۇكەن سورەلەرىن «تازارتىپ» كەتۋگە ۇمتىلعاندار دا بولدى. اتاپ ايتۋ كەرەك، كوپ ىستەر اتقارىلدى. سونىڭ ءبارىن كورىپ- ءبىلىپ، ورتاسىندا جۇرگەن سوڭ ايتامىن. جەرگىلىكتى وڭىرلەردە دە اۋدىمدى جۇمىستار جاسالدى.

ارينە، ورىن العان ولقىلىقتار دا بولعان شىعار. دەگەنمەن بىزدە بۇرىن مۇنداي جۇقپالى دەرتپەن كۇرەسۋ تاجىريبەسى بولعان جوق قوي. قاتەرلى دەرتپەن بەتپە- بەت كەلىپ وتىرمىز. ال ەرتەدە وسىنداي جۇقپالى اۋرۋلار تاراعان كەزدە ءبىزدىڭ اتا- بابالارىمىز وتە مىقتى بولعان. الايدا، ول زاماندا قازىرگىدەي مۇمكىندىكتەر بولمادى. اتا- اجەلەرىمىز بەن اكە- شەشەلەرىمىز نەبىر سىناقتى باستان كەشىردى. ولار اشىعىپ ءولىپ جاتتى، سۋىققا توڭىپ ءولدى. ءتۇرلى اۋرۋلاردان كوز جۇمدى. ⅩⅩ عاسىردىڭ ءبىرىنشى جارتىسىندا قولدان جاسالعان اشتىقتاردىڭ ءوزى نەگە تۇرادى؟

قانشاما ادامنىڭ ءومىرىن جالمادى؟! ميلليونداعان ادام قايتىس بولدى. وعان رەپرەسسيا، دەپورتاتسيا جانە سوعىستىڭ قاسىرەتتەرىن قوسىڭىز. وسىنداي ناۋبەتتەر مەن زوبالاڭداردا حالىق قىناداي قىرىلدى. بۇگىنگى تاڭدا وسى كوزگە كورىنبەيتىن «جاۋ» - كوروناۆيرۋسپەن كۇرەستە جاعدايىمىز تىپتەن قايعىلى بولۋى دا مۇمكىن ەدى. دەگەنمەن مەملەكەتىمىز جۇقپالى دەرتتىڭ بەلەڭ الىپ كەتۋىنە جول بەرمەدى. ەۋروپانىڭ كەيبىر ەلدەرىندەگىدەي اۋرۋ جاپپاي تارالىپ كەتكەن جوق جانە ادام شىعىنى دا وراسان زور ەمەس. ەلىمىز COVID-19 پاندەمياسىمەن كۇرەستى قازىر دە جالعاستىرۋدا. ەگەر بۇكىل حالىق بىرىگىپ كۇش جۇمىلدىرماسا، قاي مەملەكەت تە تابىسقا جەتۋدى قامتاماسىز ەتە الماس ەدى. سوندىقتان ءبىزدىڭ ەلدە ءتارتىپتىڭ ساقتالعاندىعى مەنى قۋانتادى. حالىق وقشاۋلانۋدىڭ ماڭىزدى قادام ەكەنىن ءتۇسىندى. قانشا قيىندىقتار تۋعىزسا دا، قاشىقتان جۇمىس ىستەۋ مەن ساباق وقىتۋدىڭ تاسىلدەرى وڭ ناتيجەسىن بەردى. ساقتاندىرۋ شارالارى قاتاڭ جۇرگىزىلدى.

- بۇگىندە قوعام وزگەرۋدە، ادامدار دا باسقاشا ويلاي باستادى...

- ءيا، بۇل ينفەكتسيانىڭ شىعۋى، ونىڭ اسا قاۋىپتى بولۋى ءار ادامنىڭ ومىرىنە وزگەرىستەر الىپ كەلدى جانە قوعامدا جاڭا كوزقاراستار پايدا بولدى. ۋربانيزاتسيانىڭ، ياعني، ادامداردىڭ قالاعا شوعارلانۋىنىڭ قاۋىپتىلىگىن كورسەتىپ بەردى. جۇقپالى دەرت كەزىندە بارلىق پروبلەما قالالاردان شىعىپ جاتىر. الەمدەگى كەيبىر قالالار كوروناۆيرۋس ىندەتىنىڭ ۇياسىنا اينالعانىن كورىپ وتىرمىز. وقشاۋلانۋ كەزەڭى ءار ادامعا ءومىر قۇندىلىقتارىن باعالاۋعا ىقپال ەتىپ وتىر. اركىم ءوز وتاسىنا، بالا- شاعاسىنا، اعايىن- تۋىستارى مەن دوستارىنا باسا كوڭىل ءبولۋ قاجەتتىگىنە كوز جەتكىزدى. ءبىر ازاماتتار «كوپتەن بەرى وتباسىمىز تۇگەل ءبىر داستارحان باسىندا وتىرماعان ەكەنبىز»، - دەپ ايتىپ جاتىر.

ءار ادامنىڭ مۇمكىندىگى ءار قالاي. كوپشىلىگى ىسكەر بولدى. ەندى ءبارى ۇيلەرىندە وتىر. اتا مەن اجە بولىپ قالعاندارىن بايقاماپتى. «جۇمىس- جۇمىس» دەپ كۇنى- ءتۇنى شاۋىپ جۇرگەندە بالالارى ازامات بولىپتى، نەمەرەلەرى دە ءوسىپ كەتىپتى. سونداي-اق جاس ۇرپاققا تاربيە بەرۋدە ءبىراز جايتتاردى كەزىندە ەسكەرمەي قالعاندارىنا وكىنىپ جاتقاندارى دا بار. وزىڭە جاقىن ادامداردىڭ ورتاسىندا وتىرىپ، ءومىردىڭ جاقسىلىعى مەن قىزىعىنا قۋانۋدىڭ ءوزى ءبىر عانيبەت ەمەس پە؟ ! مەنىڭ كوپتەگەن دوستارىم شاڭىراقتارىنداعى قۋانىشتى ساتتەردى ايتىپ، باقىتقا بولەنگەندەرىن جەتكىزۋ ۇستىندە. قالاي دەسەك تە، ادامداردىڭ ءومىر ءسۇرۋ قالپى وزگەرۋدە. بايلىق قۋىپ كەتكەندەر دە ساباسىنا ءتۇسىپ جاتقان شىعار. دۇنيەدە ارتىق قاجەتتىلىكتەرگە ۇمتىلاتىن جاعدايىمىز بار ەكەنى دە انىقتالدى.

الايدا، ءار ازامات جاقىن ادامدارىنسىز، تاماقسىز، باسپاناسىز ءومىر سۇرۋگە بولمايتىنىن ۇعىندى. ءبىراز ادامنىڭ جۇرەگىندە سەنىم مەن يمان سەزىمى وياندى. بۇل كەزەڭ ازاماتتارىنىڭ يگىلىگى ءۇشىن مەملەكەت تە ناقتى ءىس- شارالاردى جۇزەگە اسىرىپ جاتقانىن ءار ادامنىڭ سەزىنۋىنە مۇمكىندىك بەردى. قاشاندا ەڭ باستى قۇندىلىق - ەلدىڭ تىنىشتىعى مەن حالىقتىڭ اماندىعى. COVID-19 پاندەمياسىمەن كۇرەس جالعاسا بەرمەك.

ويتكەنى ول بىردەن جويىلىپ كەتە قويمايدى. ونىڭ ەل ەكونوميكاسىنا دا، حالىقتىڭ دەنساۋلىعىنا دا تيگىزەتىن زيانى وتە كوپ بولىپ تۇر. بۇل دەرتتى ساياسيلاندىرۋعا، ونى باسقا ءبىر ماقسات ءۇشىن پايدالانۋعا بولمايدى. COVID-19 پاندەمياسىمەن بۇكىل الەم بولىپ كۇرەسۋىمىز قاجەت. ءوز مەملەكەتىڭدە تارالماي، باسقا ەلدە ءورشىپ كەتسە، ونىڭ زاردابى الەمدى اۋرە- سارساڭعا سالاتىنىنا كوزىمىز جەتتى. قازىر ءبىر ەل، ءبىر حالىقتىڭ ەمەس، بۇكىل ادامزات دەنساۋلىعى ءۇشىن كۇرەس ءجۇرىپ جاتىر. بۇل دەرتتىڭ زاردابى وراسان زور، ول شەكارا سىزىعىنا كەلىپ توقتاپ قالمايدى، نە ءبىر ەلدى عانا تاڭدامايدى. سوندىقتان ءبىز قانداي ارەكەتتەر جاساماۋ كەرەكتىگىن ءبىلۋىمىز قاجەت. جامان ادەتتەردەن اۋلاق بولۋ جاراتقان يەمىزدىڭ ۇلى جولداۋلارىندا، ياعني، بارلىق ءدىننىڭ كىتاپتارىندا انىق جازىلعان. ءار ادام پەندەلىك وي-پىكىرلەرىنەن، جات ادەتتەرىنەن ارىلىپ، ادال ءومىر ءسۇرۋ قاعيداسىن ۇستانىپ، جۇقپالى دەرتتەن ساقتانا بىلسە، كەزدەسكەن قيىندىقتاردىڭ ءبارىن دە جەڭىپ شىعادى. مەنىڭ ويعا تۇيگەنىم - وسى.