بۇگىن حالىق جازۋشىسى زەينوللا قابدولوۆ پەن شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ تۋعان كۇنى

ەسىمدەر

92 جىل بۇرىن (1927-2006) جازۋشى، ادەبيەت زەرتتەۋشىسى، ۇستاز، فيلولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، قازاقستان ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى، قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى، قازاق جانە قىرعىز رەسپۋبليكالارىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن عىلىم قايراتكەرى زەينوللا قابدولوۆ دۇنيەگە كەلدى.

اتىراۋ وبلىسى ماقات اۋدانىنىڭ دوسسور كەنتىندە دۇنيەگە كەلگەن. 1945 -جىلى قازىرگى ءال-فارابي اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىنە وقۋعا ءتۇسىپ، 1950 -جىلى ۇزدىك ديپلوممەن بىتىرگەن. وسى ءبىلىم ورداسىندا ەلۋ جىلدان استام ۇزدىكسىز ءبىلىم جانە عىلىم جۇمىستارىن قاتار جۇرگىزگەن.

شيرەك عاسىر بويى ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ادەبيەت كافەدراسىن باسقارىپ، بىرنەشە جىل «جۇلدىز» جۋرنالى مەن «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ حاتشىسى مىندەتتەرىن نەگىزگى قىزمەتىمەن قوسا اتقارعان.

«ۇشقىن» جانە «جالىن» روماندارىنىڭ، «ادام»، «سىر» اتتى جيناقتارىنا ەنگەن اڭگىمە- وچەركتەرى مەن قازاقتىڭ م. اۋەزوۆ اتىنداعى اكادەميالىق جانە بىرنەشە وبلىستىق تەاترلاردىڭ ساحنالارىندا قويىلعان «سونبەيتىن وت» دراماسىنىڭ اۆتورى. «مەنىڭ اۋەزوۆىم» رومانى ءۇشىن 1998 -جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك سىيلىعى بەرىلدى. ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن قازاق مەملەكەتتىك ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى جانىنداعى فيلولوگيا عىلىمدارى دوكتورى دارەجەسىن تاعايىنداۋ جونىندەگى تۇراقتى ديسسەرتاتسيالىق كەڭەستىڭ ءتوراعاسى قىزمەتىن اتقارعان.

تۇڭعىش كولەمدى شىعارماسى «ءومىر ۇشقىنى» 1956 -جىلى قازاق، 1958 -جىلى «يسكرا جيزني» پوۆەسى ورىس تىلىندە جارىق كورگەن. 1964 -جىلى «ادام» اتتى اڭگىمەلەر مەن وچەركتەر جيناعى شىققان. 1967 -جىلى رەسپۋبليكالىق بايقاۋدا «سونبەيتىن وت» پەساسى سىيلىق العان.

«مۇحتار اعا» دوكۋمەنتالدى كينوفيلمىنىڭ سەناريىن جازعان. مۇنايشىلار ومىرىنەن جازىلعان «جالىن» رومانى 1970-1971 -جىلدارى قازاق، ورىس تىلدەرىندە جارىق كورگەن. بۇل رومان جۇمىسشىلار تابى تۋرالى ەڭ ۇزدىك تۋىندىلار جونىندە ك س ر و جازۋشىلار وداعى جاريالاعان بۇكىلوداقتىق بايقاۋدا ارناۋلى سىيلىق العان. 1964-2002 -جىلدارى ادەبيەتتانۋ عىلىمى مەن تەورياسىن زەرتتەۋ، ورتا جانە جوعارى وقۋ ورىندارىنا ارنالعان وقۋلىقتار جازۋ ىسىندە دە جەمىستى ەڭبەك ەتكەن. ونىڭ «ارنا» زەرتتەۋ- سىن-ەسسەسى، «جانر سىرى»، «ءسوز ونەرى» مونوگرافيالارى، «جەبە» ادەبي تولعانىستار مەن تالداۋلارى، «كوزقاراس» تالداۋلار مەن تولعانىستارى، «ادەبيەت تەورياسىنىڭ نەگىزدەرى» اتتى ەڭبەكتەرى ستۋدەنتتەر مەن مۇعالىمدەردىڭ جانە جازۋشى- جۋرناليستەردىڭ قاجەت كىتاپتارىنا اينالدى.

باسقا دا كوپتەگەن ەڭبەكتەرى: ەكى تومدىق شىعارمالارى، «ەلەۋسىز قالعان ەسىل ەر» پەسالار جيناعى، «مەنىڭ اۋەزوۆىم»، «ۇشقىن»، «جالىن» روماندارى، تاڭدامالى شىعارمالار، بەس تومدىق العاشقى كىتاپتارى «جازۋشى»، «سانات» باسپالارىنان ءار جىلدارى باسىلىپ شىققان.

اۋدارما جۇمىستارىمەن دە اينالىسىپ، ا. پۋشكيننىڭ «بالىقشى مەن بالىق» ەرتەگىسىن، ن. گوگولدىڭ ماقالالارى مەن حاتتارىن، ۆ. دوبروۆولسكيدىڭ «سۇر شينەلدى ءۇش جىگىت» ، ۆ. زاكرۋتكيننىڭ «سۋداعى ستانيسا» روماندارىن، ا. وستروۆسكيدىڭ «ۇشىنعان اقشا»، م. گوركييدىڭ «كۇن پەرزەنتتەرى» ، ن. حيكمەتتىڭ «ەلەۋسىز قالعان ەسىل ەر» پەسالارىن قازاق تىلىنە اۋدارعان.

«حالىقتار دوستىعى»، «قۇرمەت»، «پاراسات» وردەندەرىمەن، كوپتەگەن مەدالدارمەن جانە قازاق كسر جوعارعى كەڭەسىنىڭ قۇرمەت گراموتالارىمەن ماراپاتتالعان. قازاقستان رەسپۋبليكاسى عىلىم اكادەمياسىنىڭ ش. ءۋاليحانوۆ اتىنداعى ءبىرىنشى دارەجەلى سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى. كوركەم شىعارمالارى بىرنەشە شەتەل تىلدەرىنە اۋدارىلعان.

الماتى قالاسىنداعى مەكەن- تۇراعى بولعان جەلتوقسان كوشەسىندەگى 132-ءۇيدىڭ قابىرعاسىنا مەموريالدى تاقتا ورناتىلىپ، قالاداعى كوشەلەردىڭ بىرىنە جازۋشىنىڭ ەسىمى بەرىلگەن.

91 جىل بۇرىن (1928-2008) قىرعىز جازۋشىسى، قىرعىز رەسپۋبليكاسى مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ حالىق جازۋشىسى، قىرعىز رەسپۋبليكاسى عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى، سوتسياليستىك ەڭبەك ەرى، قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ بەيبىتشىلىك پەن رۋحاني تاتۋلىق سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى شىڭعىس تورەقۇل ۇلى ايتماتوۆ دۇنيەگە كەلدى.

قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ تالاس وبلىسىندا تۋعان. جامبىل زووۆەتەرينارلىق تەحنيكۋمىن، قىرعىز اۋىل شارۋاشىلىعى ينستيتۋتىن بىتىرگەن. قازىرگى الەم ادەبيەتىندەگى ءىرى تۇلعالاردىڭ ءبىرى سانالاتىن شىڭعىس ايتماتوۆ پروزا جانرىندا جانە كينوسەناري، دراماتۋرگيا، ادەبيەت سىنى، اۋدارما سالالارىندا ەڭبەك ەتتى.

«ليتەراتۋرنىي كيرگيزستان» جۋرنالىنىڭ رەداكتورى، «پراۆدا» گازەتىنىڭ قىرعىزستانداعى مەنشىكتى ءتىلشىسى، قىرعىزستان كينەماتوگرافيستەر وداعىنىڭ ءتوراعاسى، قىرعىزستان جازۋشىلار وداعى باسقارماسىنىڭ ءتوراعاسى، «ينوستراننايا ليتەراتۋرا» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى، ك س ر و- نىڭ ليۋكسەمبۋرگتەگى ەلشىسى، قىرعىزستاننىڭ بەلگياداعى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى قىزمەتتەرىن اتقاردى.

قالامگەردىڭ 1952 -جىلى «ءاشىم» اتتى تۇڭعىش اڭگىمەسى جاريالاندى. ونان كەيىن «اسپالى كوپىر»، «بەتپە-بەت»، ت. ب. اڭگىمەلەرى جارىق كوردى. جازۋشىنى العاش الەمگە تانىتقان تاڭداۋلى تۋىندىسى ايگىلى «ءجاميلا» پوۆەسى بولدى. شىعارمالارى شەت ەلدەرگە دە كەڭىنەن تانىلدى. ايتماتوۆ تۋىندىلارى تۇگەلدەي دەرلىك قازاق تىلىندە جارىق كوردى.

سونىمەن بىرگە فرانسۋز، نەمىس، جاپون، اراب، تۇرىك، پارسى، تاعى باسقا دا دۇنيەجۇزىنىڭ كوپتەگەن حالىقتارىنىڭ تىلدەرىنە اۋدارىلدى. 1963 -جىلى ش. ايتماتوۆ «تاۋ مەن دالا حيكاياسى» اتتى شىعارمالار جيناعى ءۇشىن لەنيندىك سىيلىقتى الدى.

ءبىرسىپىرا شىعارمالارىنىڭ جەلىسىمەن جاسالعان درامالىق تۋىندىلارى، قازاق دراماتۋرگى ق. مۇحامەدجانوۆپەن بىرىگىپ جازعان «كوكتوبەدەگى كەزدەسۋ» پەساسى قازاقستاننىڭ رەسپۋبليكالىق، وبلىستىق تەاترلارى ساحناسىنان بەرىك ورىن الدى. 1997 -جىلى قازاق اقىنى م. شاحانوۆپەن بىرىگىپ جازعان «قۇز باسىنداعى اڭشىنىڭ زارى» اتتى ەسسە كىتابى جارىق كوردى. وسى ەكەۋى بىرىگىپ جازعان «سوكراتتى ەسكە الۋ ءتۇنى نەمەسە ميعۇلا تەرىسى ۇستىندەگى ءسات» اتتى پەساسى ع. مۇسىرەپوۆ اتىنداعى قازاقتىڭ مەملەكەتتىك اكادەميالىق جاستار مەن بالالار تەاترىندا قويىلدى.

ش. ايتماتوۆ ءبىرسىپىرا ەۋروپا ەلدەرى اكادەميالارىنىڭ قۇرمەتتى اكادەميگى، بىرنەشە رەت ك س ر و جوعارعى كەڭەسىنە، قىرعىزستان جوعارعى كەڭەسىنە دەپۋتات بولىپ سايلاندى.

59 جىل بۇرىن (1960) قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنت سەناتىنىڭ دەپۋتاتى، حالىقارالىق قاتىناستار، قورعانىس جانە قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرى جونىندەگى تۇراقتى كوميتەتىنىڭ مۇشەسى مۇحتار ابرار ۇلى قۇل-مۇحاممەد دۇنيەگە كەلدى.

ول قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ شاۋەشەك قالاسىندا تۋعان. ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىن بىتىرگەن. 1982-1992 -جىلدارى - «قازاق ەنتسيكلوپەدياسى» باس رەداكتسياسىنىڭ عىلىمي رەداكتورى، اعا عىلىمي رەداكتورى، فيلوسوفيا، قۇقىق جانە الەۋمەتتانۋ رەداكتسياسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، جاۋاپتى حاتشىسى، باس ديرەكتوردىڭ ورىنباسارى. 1992-1999 -جىلدارى - شاعىن كاسىپورىن ديرەكتورى، «اتامۇرا» كورپوراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى. 1999-2001 -جىلدارى - قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى سەناتىنىڭ دەپۋتاتى، زاڭناما جانە قۇقىقتىق رەفورما كوميتەتىنىڭ حاتشىسى، الەۋمەتتىك- مادەني دامۋ كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى. 2001-2003 -جىلدارى قازاقستان رەسپۋبليكاسى مادەنيەت، اقپارات جانە قوعامدىق كەلىسىم ءمينيسترى.

2003-2007 -جىلدارى قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ كەڭەسشىسى جانە باسپا ءسوز حاتشىسى، قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى اكىمشىلىگى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى. 2007-2008 -جىلدارى - قىزىلوردا وبلىسىنىڭ اكىمى. 2008-2010 -جىلدارى - قازاقستان رەسپۋبليكاسى مادەنيەت جانە اقپارات ءمينيسترى قىزمەتتەرىن اتقارعان. 2010-2012 -جىلدارى – ق ر مادەنيەت ءمينيسترى. 2012-2013 -جىلدارى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك حاتشىسى. 2013-2014 -جىلدارى - قازاقستان رەسپۋبليكاسى مادەنيەت جانە اقپارات ءمينيسترى. 2014-2015 -جىلدارى - قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ كەڭەسشىسى. 2015 -جىلى – ق ر پرەزيدەنتى لاۋازىمىنا كانديدات ن. نازاربايەۆتىڭ رەسپۋبليكالىق قوعامدىق شتابىنىڭ جەتەكشىسى (03.2015-05.2015)؛ 2015-2016 -جىلدارى - قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ كەڭەسشىسى.

قازىرگى قىزمەتىندە 2016 -جىلعى مامىر ايىنان بەرى. زاڭ عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور. 100 دەن اسا عىلىمي ەڭبەگى، ونىڭ ىشىندە 6 مونوگرافياسى جارىق كوردى. عىلىمي ەڭبەكتەرىنىڭ نەگىزگى باعىتى مەملەكەت جانە قۇقىق تاريحى، ساياسي جانە قۇقىقتىق ىلىمدەر تاريحى، تۇركى حالىقتارىنىڭ تاريحى مەن مادەنيەتى، رۋحانيات پەن وركەنيەت ماسەلەلەرىنە ارنالعان. قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ يەگەرى. «قۇرمەت» وردەنىمەن ماراپاتتالعان.

44 جىل بۇرىن (1975) قازاقستان رەسپۋبليكاسى سيفرلىق دامۋ، قورعانىس جانە اەروعارىش ونەركاسىبى مينيسترلىگىنىڭ جاۋاپتى حاتشىسى ءانۋار مۇرات ۇلى احمەتجانوۆ دۇنيەگە كەلگەن.

ە. ا. بوكەتوۆ اتىنداعى قاراعاندى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىن حالىقارالىق ەكونوميكالىق قاتىناستار جونىندەگى ەكونوميست ماماندىعى بويىنشا (1996)؛ پرەزيدەنتتىك «بولاشاق» باعدارلاماسى بويىنشا ۆاشينگتونداعى (ا ق ش) دجون حوپكينس ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ماگيستراتۋراسىن حالىقارالىق قارجى جانە حالىقارالىق قاتىناستار باعىتىندا (2000) بىتىرگەن.

ەڭبەك جولى: ە. ا. بوكەتوۆ اتىنداعى قاراعاندى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ «حالىقارالىق ەكونوميكالىق قاتىناستار» كافەدراسىنىڭ وقىتۋشىسى (1996-2000)؛ «قازاقويل» ۇ م ك» ج ا ق- تا سولتۇستىك كاسپي جوباسى جونىندەگى دەپارتامەنتتىڭ مەنەدجەرى، سىرتقى- ساياسي بايلانىستار جونىندەگى دەپارتامەنتتىڭ باس مەنەدجەرى، ستراتەگيالىق جوسپارلاۋ دەپارتامەنتىنىڭ باس اناليتيگى (2000-2003)؛ «قازمۇنايتەڭىز» ت م ك» ا ق جوبالىق تالداۋ دەپارتامەنتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى، ديرەكتورى (2003-2004)؛ «قازمۇنايتەڭىز» ۇ ك» ا ق تەڭىز جوبالارىن دايارلاۋ دەپارتامەنتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى، ديرەكتورى (2004-2006) ؛ «سامۇرىق- قازىنا» حولدينگى» ا ق-تا مۇناي- گاز اكتيۆتەرىن باسقارۋ جونىندەگى توپتىڭ باس ساراپشىسى؛ «قازمۇنايگاز» ۇ ك» ا ق- نىڭ مۇنايدى بارلاۋ جانە ءوندىرۋ جوبالارى جونىندەگى اتقارۋشى ديرەكتورى، باس مەنەدجەرى (2007-2010)؛ «قازگەرمۇناي» ب ك ج ش س باس ديرەكتورىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى (2010-2012)؛ قاراعاندى وبلىسى اكىمىنىڭ ونەركاسىپ، شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتۋ، يندۋستريالاندىرۋ جانە ينۆەستيتسيا ماسەلەلەرى جونىندەگى ورىنباسارى.

قازىرگى لاۋازىمىن 2016 -جىلدىڭ قازانىنان بەرى اتقارىپ كەلەدى.

33 جىل بۇرىن (1986) ق ر پرەمەر-ءمينيسترى باسپا ءسوز قىزمەتىنىڭ باسشىسى زارينا نۇرلان قىزى نۇرلانوۆا دۇنيەگە كەلدى.

الماتى وبلىسىنىڭ تالدىقورعان قالاسىندا تۋعان. 2008 -جىلى قازاق گۋمانيتارلىق زاڭ ۋنيۆەرسيتەتىن «الەۋمەتتانۋ» ماماندىعى بويىنشا، 2017 -جىلى «كازگيۋۋ ۋنيۆەرسيتەتى» ا ق جانە UBIS ۋنيۆەرسيتەتىن ىسكەرلىك اكىمشىلىكتەندىرۋ ماماندىعى بويىنشا ءتامامداعان.

ەڭبەك جولىن 2009 -جىلى «Arna Media Advertising» ج ش س مەنەدجەرى رەتىندە باستاعان. ءتۇرلى جىلدارى «قازكونتەنت» ا ق اتقارۋشى، باسقارۋشى ديرەكتورى، باسقارما ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى بولىپ قىزمەت ەتكەن، ەۋرازيالىق ينتەگراتسيا ينستيتۋتىن باسقارعان، سونداي-اق، ق ر اقپارات جانە كوممۋنيكاتسيالار ءمينيسترىنىڭ كەڭەسشىسى لاۋازىمىن اتقارعان.

قازىرگى قىزمەتىندە - 2018 -جىلدىڭ شىلدە ايىنان باستاپ.