مەن قازاق ءتىلىن قالاي ۇيرەندىم: وزگە ۇلت وكىلدەرى ءوز تاجىريبەسىمەن ءبولىستى

وتانداستارىمىز تەك قازاق تىلىندە وي بولىسە وتىرىپ، مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەنۋگە نە تۇرتكى بولعانىن ايتىپ بەردى.

«ومبى قازاقتارى» مەكتەپتەرگە قازاق ءتىلى ءپانىن قايتارۋعا تالپىنىپ جاتىر الەمنىڭ 11 ەلىندە قازاق ءتىلىن وقىتاتىن 31 ونلاين سىنىپ جۇمىسىن باستايدى ەلىمىزدە ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىم وكىلدەرى ىسكەرلىك قازاق ءتىلىن مەڭگەرەدى

يۋليانا نوۆيكوۆا، اتىراۋ وبلىسى قۇلسارى اۋدانى «وركەن» بوبەكجاي- بالاباقشاسىنىڭ تاربيەشىسى (ۇلتى ورىس):

اتىراۋ وبلىسى جىلىوي اۋدانى قۇلسارى قالاسىندا ومىرگە كەلدىم. ادايلاردىڭ «جەتىمەك جارى» اۋىلىنىڭ كەلىنىمىن. جولداسىم شەرحان - ۇلكەن شاڭىراقتىڭ كەنجە ۇلى. ەكەۋمىز اتا- ەنەمنىڭ قولىندا تۇرامىز. قازاق ءتىلىن مەكتەپ قابىرعاسىنان باستاپ ۇيرەندىم. كورشى- قولاڭعا، اعا- اپكەلەرىم مەن دوستارىما العىسىم شەكسىز. قازاقتىڭ سالت- ءداستۇرىن بويىما ءسىڭىرىپ، قازاق تىلىندە تازا سويلەۋىمە مۇرىندىق بولعان دوستارىما كوپ راحمەت! اتا- ەنەمە سالەم سالعان كەزدە «ماعان قوساعىڭمەن قوسا اعار» دەپ تىلەك ءبىلدىردى. كەيىن وسى تىلەكتىڭ ءمانىن ۇعىنىپ، قازاقى ورتاعا سىڭە باستادىم. وسىنداي اپپاق جۇرەكتەردەن شىعاتىن اق تىلەكتەردى ەستىمەي جۇرگەندەر قانشاما؟! سالەم سالۋ - ءوزىن تومەن كورسەتەتىندەردىڭ ءىسى دەپ ەسەپتەيتىن كەلىندەر بار. سولارعا ايتارىم: ۇلكەن كىسىلەردىڭ باتاسىن الۋعا اسىعايىق!

باباباقشادا تاربيەشىمىن. ءوزىمنىڭ ۇيرەنگەنىمدى بوبەكتەرىمە ۇيرەتىپ كەلەمىن.

جامالايل ەليمحانوۆ، «ەمير- ويل» ج ش س ديرەكتورى، اقتاۋ قالاسى (شەشەن):

شەشەن رەسپۋبليكاسىندا سوعىس باستالعاننان كەيىن مەنىڭ وتباسىم قازاقستانعا 1995 -جىلى كوشىپ كەلدى. بالالىق شاعىم اقتاۋدا ءوتتى. ورىس مەكتەبىندە وقىدىم. وندا ءار ءتۇرلى ۇلت وكىلدەرى بولدى. سوندىقتان، بارلىعىمىزعا ورتاق ءتىل ورىس ءتىلى ەدى. قازاق ءتىلى ساباعى ماعان قاتتى ۇنايتىن، ءبىراق ورتا بولماعاسىن، ەركىن سويلەپ كەتە المادىم.

مەكتەپتى بىتىرگەننەن كەيىن بەيجىڭدەگى قىتاي پوليتەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ەكونوميكا جانە حالىقارالىق ساۋدا فاكۋلتەتىنە ءتۇستىم. وقۋ اعىلشىن جانە قىتاي تىلىندە ءجۇردى. قىتايدا 5 جىل وقىپ، باكالاۆر دارەجەسىنە جەتىپ، ەكى شەت ءتىلىن مەڭگەرىپ شىقتىم. 2014 -جىلى اقتاۋعا ورالىپ، جۇمىس تاجىريبەم بولماسا دا، مۇناي كومپانياسىنان جۇمىستى تەز تاۋىپ الدىم. وعان سەبەپ - شەت تىلدەرىن جاقسى بىلگەنىمدە.

ءبىراق مەنى ءبىر وي مازالاي بەردى: قازاق جەرىندە ءوستىم، ءبىلىم الدىم، 4 ءتىلدى مەڭگەردىم، ال مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەيمىن. كوپ ويلانىپ وزىمە سەرت بەردىم: مەن قازاق تىلىندە ەركىن سويلەي العان كەزدە عانا ءوزىمدى قازاقستاندىقپىن دەۋگە قۇقىعىم بار. قازاق ءتىلىن قالايدا ۇيرەنەم دەپ، 2016 -جىلى وقۋدى باستاپ كەتتىم. باعىما قاراي، جاقسى ءمۇعالىم كەزدەستى. جۇمىس كوپ، ۋاقىت از. سوعان قاراماستان، ساباعىمنان قالماي وقىدىم. وڭاي بولدى دەپ ايتا المايمىن، ويتكەنى شەشەن ءتىلى قازاق تىلىنە مۇلدە ۇقسامايدى. 2 جىلدا مەن قازاق تىلىندە ەركىن سويلەيتىن دەڭگەيگە جەتتىم.

قازاقستاندا تۇراتىن ازاماتتارعا ايتارىم - ۇلتىڭىزعا، جاسىڭىزعا قاراماي، مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلۋگە ۇمتىلىڭىز.

وكىنىشكە قاراي، كوپشىلىگىنىڭ تىلگە تيەك ەتەتىنى - مەكتەپتە وقىعاندا قازاق ءتىلدى ورتا بولماعانى. ءبىراق بۇل سىلتاۋ عانا. قازاق ءتىلىن كەز كەلگەن جاستا وقۋعا بولادى. باستىسى - ىنتاڭىز مەن ءوز ەلىڭىزگە دەگەن قۇرمەتىڭىز. مەنىڭ قولىمنان كەلدى. ءسىزدىڭ قولىڭىزدان دا مىندەتتى تۇردە كەلەدى!

مەنىڭ ۇندەۋىم بىرىنشىدەن ەر ازاماتتارعا ارنالادى. قازاقستاندا ەر بالانى ەل- جۇرتىنا قامقورشى، قورعان بولاتىنداي ەتىپ تاربيەلەيدى. كەرەك بولسا، ەر جىگىت وتانى ءۇشىن ءومىرىن دە قيعان. ال ءبىز مەملەكەتتىك ءتىلىمىزدى ۇيرەنۋگە بوس ۋاقىتىمىزدى قيا الماعانىمىز با سوندا؟!

ارمەن وگەنەسيان، مامانداندىرىلعان كۇزەت قىزمەتى باسقارماسىنىڭ پوليتسەيى (ارميان):

وزبەكستان رەسپۋبليكاسىندا تۋدىم. مەكتەپتى ورىس ءتىلىن وقىپ باستادىم. 2007 -جىلى قىزىلوردا قالاسىنا كوشىپ كەلىپ، سول جەردە دە ورىس سىنىبىنا ءتۇستىم. سول مەكتەپتە سىنىپتاستاردىڭ كوبى باسقا ۇلت وكىلدەرى بولاتىن. ءبارى دە قازاق تىلىندە سويلەيتىن. قازاقستاندا وسپەگەندىكتەن، مەملەكەتتىك تىلدە مەن عانا سويلەمەيتىن ەدىم. بالالار ورىسشا سۇراعىما قازاقشا جاۋاپ بەرىپ، مەنى مازاق قىلاتىن (كۇلدى). ەرەگەسكەندە وزبەكشە جاۋاپ بەرەتىن ەدىم. اقىرى، جىگىتتەرگە «ماعان كومەكتەسىڭدەر» دەپ قولقا سالدىم. وسىلايشا، دوستارىم مەن كورشىلەرىمنىڭ ارقاسىندا قازاق ءتىلىن مەڭگەردىم. مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىلۋدىڭ ارقاسىندا قازىرگى تاڭدا پوليتسيا قىزمەتكەرى بولىپ جۇمىس اتقارىپ جاتىرمىن.

تالاي قىزىق جاعدايلارمەن كەز بولامىن. بەكەتتە تۇرعان كەزدە اۋىلدان كەلگەن كىسىلەر بار ورىسشاسىن جيىپ، ءجون سۇرايدى كەيدە. سوندا قازاق تىلىندە جاۋاپ بەرگەنىمدە «بالام قازاق ەكەنسىڭ عوي» دەپ، قۇشاقتاپ الىپ جاتادى. جالپى، قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە ماعان نامىس تۇرتكى بولدى دەپ ايتا الامىن.

ۆيكتوريا ترەگۋبوۆا، «77» كوممەرتسيالىق تەلەارناسىنىڭ جۇرگىزۋشى- رەداكتورى، جامبىل وبلىستىق «رادانەج» ورىستار قوعامى بىرلەستىگىنىڭ مۇشەسى (ورىس):

مەكتەپ كەزىنەن باستاپ اۋدان، وبلىس كولەمىندە قازاق تىلىنەن ءتۇرلى جارىستارعا قاتىستىم. وتباسىندا 2 ادامبىز. مەنەن 3 جاس ۇلكەن اعام بار. ول دا قازاق مەكتەبىن بىتىرگەن. رەسەيدە تۋعانمىن. 2000 -جىلى وتباسىمىزبەن بىرگە قازاقستانعا قونىس اۋداردىق. انام مويىنقۇم اۋدانى ۇلانبەل اۋىلىنىڭ تۋماسى. مەكتەپ بىتىرگەننەن كەيىن ءبىلىم ىزدەپ، رەسەيگە بارعان. سول جەردە اكەمدى كەزدەستىرىپ، ەكەۋى شاڭىراق كوتەرگەن. 5-6 جىل تۇرعاننان كەيىن انام تۋعان ولكەسىن اكەمە كورسەتكىسى كەلىپ، قازاقستانعا كەلگەن. سول كەزدە قازاقتىڭ قوناقجايلىلىعى مەن تابيعاتىنىڭ ۇناعانى سونشالىق، ءبىز رەسەيگە قايتا ورالمادىق.

مەن دە انام سەكىلدى ءبىلىم ىزدەپ، الىسقا بارماي- اق قويۋدى شەشتىم. ءوزىمىزدىڭ دۋلاتي اتىنداعى تاراز مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىن ءبىتىردىم. بيىل ءبىتىرىپ، ديپلوم الدىم. الداعى ۋاقىتتا ارمان- ماقساتتارىما جەتەم دەگەن ءۇمىتىم بار. اكە- شەشەم قازاق مەكتەبىنە ءبىزدى بەرگەن كەزدە قاتتى قينالىپتى. سەبەبى، ەكەۋى دە قازاق ءتىلىن مۇلدە بىلمەپ ەدى. كىشكەنە كەزدە ءۇي تاپسىرماسىن ورىنداۋ ءۇشىن كورشىلەردەن كومەك سۇراپ جۇرەتىنبىز. مەكتەپ كەزىنەن ءىس- شارالارعا بەلسەندى قاتىسىپ كەلە جاتىرمىن. ءىس- شارالاردا ءوزىمدى «ورىستىڭ قازاق قىزىمىن» دەپ تانىستىرامىن. بولاشاعىم، ءتىپتى بۇكىل قازاقستاننىڭ كەلەشەگى قازاق تىلىندە دەپ، سەنىمدى تۇردە ايتا الامىن.

الەكساندر فيلاتوۆ، مامانداندىرىلعان كۇزەت قىزمەتى باسقارماسىنىڭ پوليتسەيى (ورىس):

تۋعان جەرىم قاراعاندى وبلىسىنىڭ جاڭاارقا اۋدانى. تازا قازاق اۋىلىندا وسكەنمىن. ول جاقتا ورىس بالاسى قازاق ءتىلىن بىلەدى ەكەن دەيتىندەي، ەشقانداي تاڭعالارلىق جاعداي بولعان جوق. «چيستا» قازاق بولدىق قوي (كۇلدى).

11 جىل مەكتەپتى، كەيىن كوللەدجدى قازاق تىلىندە ءبىتىردىم. ءسويتىپ، نۇر- سۇلتانعا كەلىپ، وسى جاقتا تاڭعالىپ جۇرگەن جايىم بار. وسى جاقتاعى باسشىلىق تا ماعان ورىسشا سويلەيدى. ال مەن ءوزىمدى تازا قازاق سەزىنەمىن. سەبەبى، مەن ءۇشىن ورىسشا سويلەگەننەن قازاقشا سويلەگەن وڭاي بولىپ كەتكەن. سوندىقتان، قازاقستان ازاماتى بولعاندىقتان، قازاق ءتىلىن ءبىلۋ - مىندەت دەپ ەسەپتەيمىن. قازاق ءتىلىن بىلگەننىڭ ارقاسىندا 2015 -جىلدان بەرى ىشكى ىستەر ورگاندارىندا قىزمەت اتقارىپ كەلەمىن. نە ايتامىن ەندى، ايتا بەرسەڭ اڭگىمە كوپ... (كۇلدى).

سابينا پاك، كورەي ەتنومادەني بىرلەستىگىنىڭ مۇشەسى، تۇركىستان قالاسى (كارىس):

ماقتاارال اۋدانى قىزىلقۇم اۋىلىندا ءومىر ەسىگىن اشتىم. انام قازاق، اكەم كورەي ۇلتىنان. جالپى، بالا كەزدەن ءبىزدىڭ ۇيدەگىلەر قازاق، ورىس جانە كارىس تىلىندە سويلەسەدى. قازاق اۋىلىندا ءوسىپ، التى جاسىمدا قازاق مەكتەبىنە بەردى. جانىمداعى دوستارىمنىڭ ءبارى قازاق. قازاق تىلىندە ولەڭ جازامىن. بۇگىنگى كۇنى «ميراس» ۋنيۆەرسيتەتىندە قازاق ءتىلى جانە ادەبيەتى ءمۇعالىمى ماماندىعىن وقىپ جاتىرمىن.

قازاق بولا تۇرا قازاقشا سويلەمەيتىندەر كوپ. نە سەبەپتى ءوزىمىزدىڭ مەملەكەتىمىزدىڭ ءتىلىن كەيىن قويامىز؟ ويلانىپ وتىرسام، ماماندىقتى تاڭداۋ كەزىندە دە مەنى وسى وي مازالاعان ەدى. سول سەبەپتى، قازاق ءتىلىن جەتىك مەڭگەرگەن، ۇلتىنا ادال قىزمەت ەتە الاتىن جەتكىنشەكتەردى تاربيەلەپ، ولاردى مادەنيەتتى ادام رەتىندە جەتىلدىرگىم كەلەدى. اعام ابايدىڭ بارلىق ولەڭى مەن 45 قارا ءسوزىن جاتقا بىلەدى. ول رەسپۋبليكالىق سايىستاردا بىرنەشە دۇركىن جەڭىمپاز اتانعان. اعام ەكەۋمىز ابايدىڭ 31- قارا ءسوزىن كارىس تىلىنە اۋداردىق.

انەل پيميچيەۆا، وقۋشى (ۋكراين):

ءوز باسىم ونەرگە جاقىن اداممىن. ءتۇرلى ۆوكالدىق كونكۋرستاردىڭ لاۋرەاتى بولدىم. دومبىرا تارتىپ، شابىتتانعان كەزدە ولەڭ جازامىن. «قازاق ءتىلىن قالاي ۇيرەندىڭ» دەپ سۇراساڭىزدار، ەڭ ءبىرىنشى اتام ۇيرەتتى. كەيىن قازاق بالاباقشاسىندا تاربيەلەنىپ، اتا- انامنىڭ شەشىمى بويىنشا قازاق مەكتەبىنە باراتىن بولدىم. ءيا، ءتىلدى ازداپ بىلگەنىممەن مەكتەپتە قازاق ءتىلىنىڭ مەڭگەرۋدە ءبىراز قيىندىق تۋدى. قازاق ءتىلى پانىنەن ۇشتىك باعا الا بەرەتىنىم، نامىسىمدى قامشىلاعاننان بولار، ءتىلدى تەز ۇيرەنىپ الدىم.

2017 -جىلى قازاق تىلىنەن رەسپۋبليكالىق وليمپيادادان ءبىرىنشى ورىن الدىم. سول جىلى مەكتەبىمىزدىڭ «جىل وقۋشىسى - 2017» سايىسىندا جەڭىمپاز بولدىم. 2018 -جىلى «پاتريوت» توسبەلگىسىنىڭ يەگەرى بولدىم.

ءبىر جىلدان كەيىن ءبىر وقۋ ورنىنا ءتۇسۋىم كەرەك. ءتىلشى بولامىن دەپ شەشتىم، سوندىقتان، مەملەكەتتىك ءتىلدى تەرەڭىرەك مەڭگەرىپ، قازاق كلاسسيكتەرىنىڭ روماندارىن وقىپ جاتىرمىن.

ناتاليا دەمەنتيەۆا، كوكشەتاۋ قالالىق گۋمانيتارلىق- تەحنيكالىق ليتسەيىنىڭ ديرەكتورى (ورىس):

مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋ ماقساتىندا قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋ ءۇشىن ەلىمىزدە بارلىق جاعداي جاسالاتىنىن، جاڭا وقۋلىقتار شىعارىلىپ، جاڭا ادىستەمەلەر پايدا بولىپ جاتقانىن ءبارىمىز بىلەمىز. بالالارىمىز قازاقشا ءبىلىپ، قازاق ءتىلىنىڭ گرامماتيكاسىن كەرەمەت مەڭگەرۋگە تىرىسادى. ءبىراق ءبىزدىڭ بايقاۋىمىزشا، ءتىل گرامماتيكاسىن مەڭگەرگەن جاستار وكىنىشكە قاراي قازاقشا ءالى دە ەركىن سويلەي الماي ءجۇر. تىلدىك ورتا بولسا دا، بالالار سويلەمەيدى. شەتەل ءتىلى - اعىلشىن ءتىلىن الاتىن بولساق، بۇل ءتىلدىڭ جاعدايى مۇلدە باسقا. اعىلشىنشا سويلەۋ ءۇشىن تىلدىك ورتا جوق بولسا دا، جاستار تەز ۇيرەنىپ الادى. اعىلشىنشا كەرەمەت سويلەيدى. سايرايدى! ەشقانداي تىلدىك كەدەرگى جوق. مەنىڭ ويىمشا، شەتەل ءتىلىن ۇيرەنۋ ادىستەمەسىن قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋدە، وقۋلىقتار شىعارعان كەزدە دە قاراستىرۋىمىز كەرەك.

اۆتور: ايان بەكەن ۇلى