ءبىر ءوزى - ءبىر تەاتر

None
None
None

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات – اۋەلى اجەپتاۋىر اڭگىمەنىڭ باسىن ىڭعايسىزداۋ وقيعامەن باستاعالى وتىرعانىم ءۇشىن پاتشا كوڭىلدى وقىرماننان كەشىرىم سۇراي كەتەيىن.

قىزىلوردا وبلىسى سىرداريا اۋدانىندا تۇراتىن اقىن، وتىرىك ايتىستىڭ حاس شەبەرى زاماددين يبادۋللايەۆ تۋرالى بەرتىنگە دەيىن بىلمەيتىن ەدىم. بۇل كۇندە جاسى سەكسەننىڭ سەڭگىرىنە شىققان اقساقال جايلى اڭگىمە ءبىر جاقىنىمىزدىڭ تويىنداعى اسابانىڭ ءازىل سوزدەرىنە بايلانىستى باستالىپ كەتكەن.

تويدى قىزدىرىپ، جۇرتتى كۇلكىگە قارق قىلىپ تۇرعان اسابا ءسوزىنىڭ استارىنا ساياسي- ەكونوميكالىق اڭگىمەلەردى قىستىرا كەلىپ، سونىڭ الدىندا عانا الەۋمەتتىك جەلىدە جاپپاي ءسوز بولعان «ەكى سيىر» جايلى ءازىل ايتتى. جۇرت دۋ كۇلدى. ءدال قاسىمدا وتىرعان قىزىلوردالىق اقىن اعامىز مامىر بايداۋلەت ءازىلدى ۇناتپادى. «ە، ە، ە، بۇل بالالار ەكى سيىردىڭ قادىرىن قايدان ءبىلسىن…» دەدى دە قويدى.

سودان نە كەرەك، توي تاراپ، ءوزىمىز قالىپ شايعا وتىرعان ۋاقىتتا اساباعا قارسى وتىرعان مامىر اعامىز تويدى جاقسى باسقارعانىنا العىسىن ايتا وتىرىپ، «ءاي بالا، ەكى سيىر جايلى اڭگىمە كەرەك بولسا، مەن ايتىپ بەرەيىن، اينالايىن، توقشىلىق زامان بولعان سوڭ، قادىرىن بىلمەي جاتىرسىڭدار عوي. قازىر جاسى سەكسەنگە تاقاپ وتىرعان زاماددين يبادۋللايەۆ دەگەن اتاڭ بار، سول كىسىنىڭ ءومىرى عوي مەنى سەنىڭ ازىلىڭە كۇلدىرمەي وتىرعان» دەپ، اڭگىمەنى ارىدەن باستادى.

زامادديننىڭ اكەسى سوناۋ ەرتەدەگى پەرعانا سوعىسىنا قاتىسىپ، سودان ءبىر اياقتان ايىرىلىپ، مۇگەدەكتىڭ ارباسىنا تاڭىلعان ادام ەكەن. اناسى دا ۇزاق جىل اۋرۋ ازابىن تارتقان بەينەتكەر جان بولىپتى. بارىنەن دە قيىنى - كوتەرگەن توعىز قۇرساعى شەتىنەن شەتىنەي بەرىپتى. كوزىنە كورىنگەن كوبەلەكتەردىڭ تۇمسىعىن جارىتىپ يىسكەتپەستەن عايىپ بولا بەرەتىنىنە كوزى جەتكەنى سونداي، ايەلى بوسانا سالا كۇرەگىن سايلاپ، دايىندالا بەرەتىندى شىعارىپتى. سول شەتىنەگەن توعىز بالادان كەيىن وسى زاماددين ومىرگە كەلىپتى. كۇن ارتىنان كۇن ءوتىپ، بالا امان- ەسەن اپىل- تاپىل اياعى، بۇلدىر- سالدىر ءتىلى شىعىپ وسە باستاپتى. الدىنداعى توعىز پەرزەنتتىڭ كۇيىگىنەن جاندارى ابدەن جۇقارعان اتا- اناعا امان ءوسىپ كەلە جاتقان بالا ءار كۇنى مەرەكە سىيلاعانداي بولادى عوي. جالعىزدارىنىڭ جولىنا جاندارىن سالىپ، كىرسە- شىقسا تىلەۋىن تىلەپ وتىرادى ەكەن.

سودان نە كەرەك، جىل ارتىنان جىل ءوتىپ، زاماددين مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتايدى. بۇل ەندى سوعىستان كەيىنگى ەلدىڭ تۇرمىسى تۇرالاعان 1946-47 -جىلدار شاماسى. اۋىل شانداي دەگەن كولدىڭ جاعاسىندا وتىرادى. بالالار مەكتەپكە قىستىگۇنى مۇزبەن، جازدىگۇنى قايىقپەن ءوتىپ بارادى ەكەن. مۇزدىڭ ەرىپ، سەڭنىڭ ەندى تارقاپ جاتقان كوكتەمگى ۋاقىتى ەكەن، بالا ساباققا كەتەدى. ءتۇس الەتىندە يبدادۋللا اقساقالدىڭ ۇيىنە سول اۋىلدىڭ قادىرلى اقساقالدارى ەرىمبەت، ديۋۋان باستاعان، ءمۇتان جىراۋ 5-6 كىسى كىرىپ كەلەدى. جايشىلىقتا بۇلاي جۇرە قويمايتىن اقساقالداردىڭ جۇرىسىنەن تىكسىنىپ قالعان يبادۋللا اڭتارىلىپ وتىرىپ قالادى. تورگە جايعاسقان قاريالاردىڭ «ءاي، يبادۋللا! سەن نە كورمەگەن يبادۋللاسىڭ، سوعىسقا دا قاتىستىڭ، اياقتان دا ايىرىلدىڭ، پەرزەنتتەن تارتقان كۇيىگىڭ دە از ەمەس، سونىڭ بارىنە شىداعان يبادۋللاسىڭ عوي…» دەپ باستالعان سوزدەرى توبە قۇيقاسىن شىمىرلاتىپ، ءبىر سۇمدىقتىڭ بولعانىن انىق اڭعارتادى.

ىشتەي «ە، قۋ جالعىز، سەنەن دە ايىرىلعان ەكەنمىن- اۋ…» دەپ ويلايدى عوي، «ايتپاقتارى سول بولسا، ەستىمەي قالارمىن با، ءسوزدىڭ سوڭىن باعايىن» دەپ بۇكتەلە ءتۇسىپ، ىشقىنا كۇرسىنگەن ۋاقىتتا وتباسىندا وتىرعان ايەلى «ويباي، نە ايتپاقسىڭدار؟ جالعىزىمىز امان با؟» دەپ ەڭىرەپ جىبەرەدى. تىكسىنىپ قالعان كىسىلەر، «ءاي، توقتا، توقتا، سابىر! ءسوزدىڭ سوڭىن تىڭداساڭشى، ءاي زاپى بولعان قايران جۇرەك- اي، جالعىزىڭدى بىلمەيمىز، كەلەتىن شىعار، ەكى سيىرلارىڭ بىردەي سۋعا كەتىپتى» دەگەن ەكەن. سوندا ىشتەن تىنىپ وتىرعان يبادۋللانىڭ ءوزى دە «قۇداي- اۋ، سيىرى نەسى، جالعىزىم، جالعىزىم كەتكەن ەكەن دەدىم عوي مەن، جالعىزىم» دەپ، كەمسەڭدەپ قويا بەرگەن ەكەن. ءدال سول كەزدە ەسىكتەن «اسسالاۋماعالەيكۋم» دەپ، زاماددين كىرىپ كەلەدى عوي، سوندا توردە وتىرعان مۇگەدەك يبادۋللا قۇيرىعىمەن جورعالاي سىرعىپ كەپ بالاسىن باس سالىپ «جالعىزىم- اۋ! جالعىزىم!» دەپ ەڭىرەپ جىلاعاندا ءۇيدىڭ ءىشىن كۇڭىرەنتكەن ەكەن…

«اۋىل اقساقالدارىنىڭ سۋعا كەتكەن ەكى سيىرعا بولا كىسى ءولىمىن ەستىرتكەندەي عىپ كەلىپ وتىرۋى سول كەزدەگى ءسىڭىرى شىققان كەدەيلىك، جۇتاڭ تۇرمىستىڭ جاعدايىنىڭ كورىنىسى ەدى» دەيدى مامىر اعامىز. ءبىر اۋىلدىڭ كىشكەنتاي بالالارىنىڭ اسقازانىن الداپ، جىلاماي ۇيىقتاۋى وسى ەكى سيىردىڭ ەمشەگىنە بايلانىستى بولعان ەكەن عوي.

«ونىڭ الدىنداعى اشتىق بار، ودان كەيىنگى سوعىس بار، سونىڭ ءبارىن دە جوقشىلىقتان جۇدەگەن جۇرتقا اۋىل قاراپ وتىرعان سيىردىڭ سۋعا كەتۋى قانشالىقتى اۋىر سوققى ەكەنىن بۇل كۇندە ءبىز ەلەستەتە المايمىز- اۋ… سوندىقتان عوي، ەلدىڭ ءبارى «ەكى سيىر» تاقىرىبىن ازىلگە اينالدىرىپ، توي- جيىندا سايقىمازاق قىلىپ جۇرگەنى.

ە، «جوقشىلىق نە جەگىزبەيدى، توقشىلىق نە دەگىزبەيدى» دەگەن وسى ەكەن، اينالايىن…» دەپ اڭگىمەسىن قايىردى- اۋ، مامىر اعا…

«كەيىن سول اقساقالدار كەلگەن كۇندى، اكەسى ەسىككە دەيىن قۇيرىعىمەن سىرعاناپ كەپ قۇشاقتاپ جىلاعان كۇندى ەسىنە الىپ:

«كەدەيلىك دەگەن بۇل ءبىر ءسوز،

بىلەمىن بالا كۇنىمدە…» دەپ باستالاتىن ولەڭ جازعان ەكەن زاماددين. ەل ىشىندە جىر- تەرمەلەر ايتىپ ءجۇرىپ، ايتىستىڭ كوشىنە قوسىلعان زاكەڭ وتىرىك ايتىستىڭ حاس شەبەرى بولعان ەكەن. مۇگەدەك اكە، اۋرۋ انانىڭ قامى مەن تاعى دا سول جوقشىلىقتىڭ جولىندا ءجۇرىپ ەڭبەككە پىسكەن ول قىرىقتى قىرقالاي بارىپ رەسپۋبليكالىق ايتىستارعا شىعا باستايدى. وعان دەيىن ەل ىشىندەگى بەتاشار، توي- تومالاقتا ەلدى كۇلكىگە قارىق قىلىپ، ءبۇيىرى ەندى شىعا باستاعان جۇرتتىڭ كوڭىلىن كوتەرەدى.

ەرتەرەكتە سىر وڭىرىندە جورىقباي دەگەن جىراۋ وتكەن ەكەن. سول جورىقباي جىراۋ سوناۋ قازان ۆوكزالىندا اشتىقتان قىرىلىپ، ءبىرى ارباعا تيەلىپ، ءبىرى بۇرالىپ، تالىقسىپ جاتقان ادامداردىڭ قاسىنا كەلىپ ولەڭ ايتىپ وتىرادى ەكەن. كەيبىرەۋلەر «ءاي، جورىقباي! ولەڭ دەگەن ويىن- تويدىڭ مۇلكى عوي، اشتان ولگەلى جاتقان ادامنىڭ باسىنا كەپ ولەڭ ايتقانىڭ نە سۇمدىعىڭ؟ » دەگەندە «ە، مەن نە جىرعاعاننان ولەڭ ايتىپ ءجۇر دەيسىڭ، بەيشارانىڭ سوزگە نازارى بۇرىلسىن، العى كۇننەن ءۇمىت ەتكەن سوزدەن قۋات السىن» دەپ ولەڭ ايتىپ ءجۇرمىن» دەگەن دەيدى. مەنىڭ زاماددين كوكەم دە سول جورىقباي سەكىلدى ادام عوي، شىركىن! ول كىسىنىڭ بەتاشارى ءوز الدىنا بولەك توي ەدى عوي، زاماددين بەتاشار ايتادى دەگەن كۇنى قويشى كەزەگىن بىرەۋگە تاپسىرىپ، ەگىنشى سۋىن بىرەۋگە ۇستاتىپ، ارنايى كەلىپ تىڭداۋشى ەدى» دەيدى اقىن كوكەسى تۋرالى اڭگىمەنىڭ تيەگىن ەركىن اعىتقان مامىر بايداۋلەت.

«بەتاشار» دەگەندە وسى كۇنگى كوپ ادامداردىڭ ەسىنە اركىمنىڭ ەسىمىن ايتقاندا تاباققا اقشا سالاتىن ادامدار عانا ەلەستەۋى مۇمكىن. نەگىزىندە ول ۇلكەن مادەنيەتىمىز ەدى. ونىڭ ءتالىم مەن تاربيەسى، ەلدى قىران كۇلكىگە كومەتىن قىزىقشىلىعى مۇلدە باسقاشا ونەر ەدى.

ونداي بولماسا كلاسسيكالىق تەرمە-تولعاۋلار سەكىلدى بەتاشار جىرلارى قالا ما ەدى. بازار جىراۋلاردان قالعان بەتاشار جىرلار، انە سول ىزبەن بىزگە جەتكەن جوق پا؟ ءوزىم بىلگەندە، ءوزىم كورگەندە سول بەتاشاردىڭ ەڭ وزىق ۇلگىسىن دە زاماددين كوكەمىز جاسادى. اۋىل ادامدارىنىڭ سىر- سيپاتىن ولەڭمەن بەرگەندە ونداي شەبەر كورگەنىم جوق. بىردە اۋزى دوبالداي ءبىر قۇرداسىنا «جايىلعان اۋزى جايىقتاي، ءداندىباي سوققان قايىقتاي» دەگەندە ەل كۇلكىدەن ءولىپتى. سويتسە، ءوزىن «ۇستامىن» دەپ ويلايتىن، ءبىراق قولىنان شىققان زاتى قولاپايسىز ءداندىباي دەگەن كىسى بولعان ەكەن، سونىڭ جاساعان قايىعىن بىلەتىن جۇرت كۇلكىگە قارىق بولماي قايتسىن.

سونداي سوزدەر ءالى ەلدىڭ اۋزىندا ءجۇر. زاكەڭ ءازىلدى كوڭىلگە تيگىزبەي ايتاتىنى تاڭعالدىرماي قويمايدى. بالا كۇنىندە مۇرنىنا جەل تۇسكەن بە، باسقا ما، تاناۋدىڭ ىشىندەگى شەرشەۋى جوق ءبىر كىسى بار ەكەن، بەتاشاردا سونى ولەڭگە قوسىپ: «تۇگەنشە دەگەن قايىناعام، زاپوروجدى ىزعىتقان، اۋانى بىزدەن كوپ جۇتقان» دەگەندە تاپقىرلىعىنا تاڭعالعان الگى كىسىنىڭ ءوزى سىقىلىقتاپ تۇرىپ كۇلدى دەيدى.

«مۇرنىڭ پۇشىق» دەگەن، «تاناۋىڭ قيسىق» دەگەن جوق، بۇدان ارتىق قالاي ازىلگە قوسۋعا بولادى؟» دەپ تامسانادى مامىر اعامىز.

سىر وڭىرىندە وتكەن جازبا اقىن بالاشبەك شاعىروۆ «ەگەر مەن اقىن ەمەس، سۋرەتشى بولسام «بەتاشار» دەگەن سۋرەت سالار ەدىم» دەگەن ەكەن. ونىڭ سەبەبىن سۇراعاندا «زامادديننىڭ بەتاشارىن كوردىم، ءوزىنىڭ دە بويى سۇڭعاق، داۋىسى زور كىسى عوي، اۋىلدى جەردە ءسال كوتەرىڭكى جەردە تۇرىپ الىپ اينالادا جۇرگەن ادامداردىڭ بارىنە انىق ەستىلەتىن ايرىقشا اسقاق داۋىسىمەن جۇرتتى ءۇيىرىپ اكەتىپ، ءارتۇرلى ادامداردىڭ مىنەزدەمەسىن ءدال بەرەتىن تاپقىر شۋماقتارىنا بەتاشارعا جينالعان جۇرت قوعاداي جاپىرىلىپ كۇلەتىن. ايتىلىپ جاتقان ولەڭگە قۇلاعىن توسىپ، ءبىر ساتكە تىنا قالعان مىڭداعان جۇرت، شۋماقتىڭ ءتۇيىنىن قايىرعاندا ورتاسىنا تاس تۇسكەن سۋدىڭ تولقىنىنداي جان- جاققا شاشىلا قۇلاپ دۋ كۇلىپ، كەلەسى شۋماق باستالا بەرگەندە ءبىرىن- ءبىرى تۇرتكىلەپ توقتاتىپ قايتادان تىنا قالادى ەكەن، ازدان كەيىن قايتادان جارىلا كۇلەدى. حالىقتى بۇلاي شىنايى كۇلكىگە قارق قىلۋ ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلەر شارۋا ەمەس، وعان جان- جاقتى تالانت كەرەك» دەگەن ەكەن.

اقىن، كومپوزيتور ەلەنا ءابدىقالىقوۆا ول كىسى تۋرالى: «زاماددين يبادۋللايەۆ سىر سۇلەيلەرىنىڭ جالعاسىنداي ۇلكەن ازامات، ۇلكەن اقىن. مەنىڭ العاش ايتىسقا شىققانىمنان باستاپ، كىشكەنتاي كەزىمنەن ءوزىنىڭ قىزىنداي كورىپ، اقىل- كەڭەسىن ايتىپ وتىراتىن ابزال اعا رەتىندە قاتتى قۇرمەتتەيتىن ادامدارىمنىڭ ءبىرى.

زاماددين اعا - وسى ءبىزدىڭ تاۋەلسىزدىك العانعا دەيىنگى ايتىستىڭ 70-80 جىل جوعالىپ كەتىپ، قايتادان قولعا الىنا باستاعان ۋاقىتىندا «ال، ەندى كىمدەر ايتىسادى؟»، «ەندى كىمدەر ساحناعا شىعادى؟»، «ايتىس ونەرىن قالاي جانداندىرامىز؟» دەپ وتىرعان ۋاقىتتا جارىققا شىققان اقىنداردىڭ ءبىرى.

زاماددين اعامىزدىڭ اقىندىعى نەگىزى جىراۋلىقپەن ۇندەسىپ جاتقان ۇلكەن ەپيكالىق تۇلعا. ءوزىنىڭ شىعاراتىن قانشاما تولعاۋ- داستاندارى بار، ول كىسى اقىندىقتى جىراۋلىقتىڭ ءبىر سيپاتى دەپ قابىلداعان سياقتى.

ەڭ العاشقى ايتىستار جالپى كورەرمەننىڭ، تىڭدارماننىڭ ەسىندە بولسا، وتىرىك ايتىس دەگەن ايتىستىڭ فورماسى ۇيىمداستىرىلدى. بۇل، ارينە، قازاقتىڭ ويىن- تويىندا بۇرىننان كەلە جاتقان ءداستۇر ەدى. وكىنىشتىسى، وسى جانر سوڭعى كەزدە ايتىلماي كەتتى. جۇرتتىڭ ءبارى كەسەكتى ءسوز، كوشەلى اڭگىمە ايتقىسى كەلەدى. ءبىراق ول ايتىستىڭ ءبىرجاقتى تاپتاۋرىن بولۋىنا اكەلىپ سوعادى. مىسالى، ءبىر كەزدەرى وبلىس- وبلىس بولىپ ايتىسقان ۋاقىتتا رەسپۋبليكا بويىنشا زاماددين اعامىزدىڭ الدىنا تۇسكەن ەشكىم بولعان جوق. ول سول وتىرىك ايتىپ وتىرىپ ەل- جۇرتتىڭ مۇڭ- مۇقتاجىن جوقتايتىن. وتىرىك ايتىپ وتىرمىن دەپ، باسقالار ايتا الماي جۇرگەن اشى شىندىقتى ايتاتىن.

زاماددين اعامىز ءبىزدىڭ سىر بويىنىڭ سالت- داستۇرىنە قانىق، سيپاتىنا سىرالعى، سوسىن ساحناداعى وتىرۋ مانەرى، دومبىرا تارتۋى، ماقامى دا ءبارى- ءبارى ەسىڭە سىر بويىنىڭ جىراۋلىق ونەرىنىڭ سارىنىن سالادى. سول تۇرعىدان كەلگەندە، ءداستۇردى جاڭعىرتۋشى، ساقتاۋشى رەتىندە سىر ءوڭىرىنىڭ مادەنيەتىندە الاتىن ورنى ەرەكشە دەپ تۇسىنەمىن» دەيدى.

ەلەنا اپايىمىزدىڭ سوزىنە دالەل رەتىندە 1986 -جىلى قىزىلوردا مەن ورال اقىندارىنىڭ اراسىندا وتكەن ايتىستا ورالدىق اقىن كەنجەعالي بالاباسيەۆپەن وتىرىك ايتىس جاساپ وتىرىپ:

«ورالدان قىزىلوردا قاشىق جاتىر،

دەگەنمەن كوپ جاڭالىق اشىپ جاتىر.

تاسىعان شامادان تىس سىردىڭ سۋى،

بىزدەردى تاسقىنداتىپ باسىپ جاتىر.

بۇرىنعى كەۋىپ قالعان ارال تەڭىز،

ۇرپاعىم، بۇگىن كورسەڭ تاسىپ جاتىر،

ارالداعى باياعى سارى سازان،

توپ-توپ بوپ قاپشاعايعا قاشىپ جاتىر.

سۋى مول، جەر قايىسا ءبىتىپ ەگىن،

ەل-حالقىم جيناي الماي ساسىپ جاتىر.

بولماعان تاريحتاعى شوپتەر شىعىپ،

مال باسى سەكۋند سايىن اسىپ جاتىر.

بىلەدى بۇل جاعدايدى باسشىلارىم،

جەر-جەرگە جاڭالىقتى شاشىپ جاتىر» دەگەنى شىنىمەن دە سول كەزدەگى تىكەلەي ايتۋعا اۋىز بارا قويماس شىندىق ەدى.

ايتىستىڭ اقساقالى، ايتۋلى اقىن ءجۇرسىن ەرمان اعامىز زاماددين يبادۋللايەۆ جايىندا: «ايتىس قايتادان جاندانا باستاعان كەزدە سوناۋ 80-جىلداردىڭ باسىندا ۇمىتىلىپ كەتكەن ونەردى جولعا سالىپ بەرگەن ءبىراز ازاماتتار بولدى. ماناپ كوكەنوۆ، قاليحان التىنبايەۆ، كوكەن شاكەيەۆ، كوكباي وماروۆ سياقتى كوشەلى، كوپتى كورگەن اقىندار. سولاردىڭ وكشەسىن باسىپ كەلە جاتقان سول كەزدەگى وسى زاماددين يبادۋللايەۆ 1983 -جىلدان باستاپ وبلىسارالىق ايتىستاردا قىزىلوردا وبلىسىنىڭ نامىسىن قورعاعان دارىندى ادامداردىڭ ءبىرى.

ءوزى سول كەزدە كۇرىشتىكتە بريگادادا ەڭبەك ەتكەنى ەسىمدە قالىپتى. ايتىستىڭ الدىندا ەلدەن «زاماددين يبادۋللايەۆتىڭ بريگاداسى كۇرىش ءوندىرۋ جونىندەگى جوسپاردى بالەنباي ەسە ارتىق ورىندادى» دەگەن تەلەگرامما كەلدى. ول ەندى سول كەزدەگى ەلدىڭ اقىنعا شابىت تىلەگەن ىقىلاسى عوي. زاماددين ول كەزدە كوبىنە جانرلىق ايتىستارعا قاتىسىپ ءجۇردى. وتىرىك ولەڭ ايتىسىندا جاقسى كوزگە ءتۇستى. سول كەزدىڭ قاجەتتى ءسوزىن ايتا بىلگەن، ايتىس ونەرىن جالعاستىرىپ كەلگەن، ساناۋلى ساۋاتتى اقىنداردىڭ ءبىرى. ەندى قازىر بۇل كىسى دە 80 گە كەلىپ قالىپتى. سىر بويىنداعى ەسكىنىڭ كوزى. بۇل كىسىلەردىڭ جادى جاقسى. ەسكى سوزدەردى، اڭگىمەلەردى كوپ ايتادى. زاماددين سول ەسكى قالپىن ساقتاپ، كەيىنگى جاستارعا ۇلگى- ونەگە بولىپ، شاماسى كەلگەنشە تاربيە بەرىپ جۇرە بەرسە ەكەن دەيمىن» دەپ، اقجارما تىلەگىن اقتارادى.

زاماددين يبادۋللايەۆ شىن مانىندە شاپپا- شاپ ايتىستىڭ حاس جۇيرىگى بولعان ەكەن. ايتىستى باستاي سالا دومبىرانى قاعىپ- قاعىپ جىبەرگەن قارسىلاسى:

«ءوزىڭدى تۋماس بۇرىن تانىپ ەدىم،

زاماددين ەت تۋىسىم، قانىم ەدىڭ.

ءبىلدىرتىپ اماندىقتى ءجۇز جىل بۇرىن،

باردى ما، تەلەگرامما سالىپ ەدىم» دەگەندە قولما- قول جاۋاپ قايىرعان زاكەڭ:

شابىتىم وسىندايدا تاسىپ ەدى،

بۇل زاكەڭ نەدەن، ءسىرا، جاسىپ ەدى.

تەلەگرامماڭ بارعاندا ىنىشەگىم،

توقسان توعىز جارىمدا جاسىم ەدى» دەپ، كورەرمەندى دۋ كۇلدىرگەن ەكەن. تاعى بىردە وتىرىك ايتىسقا شىققان قارسىلاسى:

باپپىم، باپپىم، باپپىم- اۋ،

ون ءبىر بالا تاپتىم- اۋ.

ءبىر كوشەنى شۋلاتىپ،

ىڭگالاتىپ جاتتىم-اۋ» دەگەندە زاماددين:

«مەن ءوزىم وتىرىكتىڭ باتيەسى ەدىم،

دەمەيمىن مىنا ءسوزىڭ قاتە سەنىڭ.

ون ءبىر بالا تاپقانىڭ كوز الدىمدا،

ويتكەنى مەن سولاردىڭ اكەسى ەدىم» دەگەندە زال تولى كورەرمەن ورىندارىنان تىك تۇرىپ كەتكەن ەكەن. مۇنداي مىسالداردى كوپتەپ كەلتىرۋگە بولار ەدى، اتتەڭ ماقالامىزدىڭ اۋقىمى كوتەرمەيدى، سوندىقتان ايتىس ۇزىندىلەرىن وسى اراعا قايىرماقتاي تۇرىپ، اقىن تاعدىرىنداعى تاعى ءبىر جايدى تىلگە تيەك ەتە كەتكەندى ءجون سانادىق.

تاعى دا سول سىردىڭ بويىندا ءبىر ەرلى- زايىپتىنىڭ باسىنان وتكەن جاعداي ەكەن. 5-6 بالادان كەيىن ارەڭ توقتاعان ءبىر بالاسى ازامات جاسىنا كەلگەن ۋاقىتىندا قايتىس بولىپ، وتاعاسى قايعىدان قان جۇتىپ ورنىنان تۇرماي جاتىپ قالىپتى. سول جاتىس اپتا ەمەس، اي ەمەس، جىلعا ۇلاسىپتى.

ءبىر كۇنى ايەلى زارلاپ: «اۋ، تۇرساڭشى، تىرشىلىك قىلايىق تا» دەپتى. سوندا كۇيەۋى: «جازعان- اۋ، سەن ەكەۋمىزگە ەندى نە تىرشىلىك كەرەك؟ سەن اۋىلدىڭ انا باسىنان باستاپ ءار ۇيگە كىرسەڭ ءبىر ايىڭ وتەدى، مەن مىنا باسىنان كىرسەم ءبىر ايىم وتەدى. كەلەشەگىنە كەرەك قوي دەيتىن بالاڭ جوق، ەندى بالا تاباتىن جاستا دا ەمەسسىڭ، سەنى مەن ماعان نە تىرشىلىك كەرەك؟» دەگەن ەكەن. قانشا دەگەنمەن ايەل زاتى عوي، قيىندىققا قاسقايىپ قارسى تۇرىپ، سول رۋدىڭ اۋزى دۋالى اقساقالىن الدىرتىپ، كۇيەۋىن تىرشىلىككە ارالاستىرىپتى. ءسويتىپ جۇرگەندە قۇداي تاعالا ادەتتەگى ايەلدەردىڭ بالا كوتەرەتىن جاسىنان اسىپ كەتكەن پەندەسىنىڭ قۇرساعىنا تاعى دا پەرزەنت بەرىپتى. ءبىر عانا ەمەس، ارت- ارتىنان ءۇش قىز دۇنيەگە كەلىپ، امان- ەسەن بويجەتىپتى. ەندى مىنا تاعدىردى قاراڭىزشى، ءبىز ءسوز ەتىپ وتىرعان كەيىپكەرىمىز زاماددين يبادۋللايەۆ سول ءۇش قىزدىڭ بىرەۋىنىڭ قىزىنان تۋادى ەكەن. بۇل تاريحتى التى الاشقا اتى ءمالىم ايگىلى الماس جىراۋ الماتوۆ اعىتىپ وتىرعان ءبىر اڭگىمەسىنىڭ ارەدىگىنەن تىڭداپ ەدىك. ارتىق- كەمىن تولىقتىرا جاتارمىز.

جاراتۋشى شەبەر جالعىزدان جالعاپ بۇگىنگە جەتكىزگەن قيلى تاعدىر يەسى بۇل كۇندە سەكسەننىڭ سەڭگىرىنە شىققان، ءۇبىرلى-ءشۇبىرلى، جاپىراعى جايقالعان ۇلكەن اۋلەت. جاقىندا عانا سىرداريا اۋدانىنا اكىم بولىپ بارعان، قازاق ادەبيەتى مەن مادەنيەتىنە قانىق رۋسلان رۇستەموۆ مىرزا قازاقى جوسىنعا سالىپ، ەڭ الدىمەن، زاماددين اقساقالعا امانداسا بارىپتى. شىندىعىندا، اتقا مىنگەن ازاماتتار ەلەمەسە، التىن بولسا دا توپىراق قۇمنىڭ اراسىندا كومىلىپ قالا بەرەر تالانت تاعدىرى قىزىق قوي، سول سوناااۋ كەڭەس زامانىندا قىزىلوردانىڭ اتىنان ايتىسقا شىعىپ، الدىنا جان سالماسا دا ءالى كۇنگە اۋداننىڭ قۇرمەتتى ازاماتى اتاعىن الماعان ەكەن. رۋسلان بىردەن سونىڭ ءبارىن رەتتەپ، «سىرداريا اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى» توسبەلگىسىن كەۋدەسىنە تاعىپ، اۋداندا «زاماددين يبادۋللايەۆ اتىنداعى ءداستۇرلى اقىندار مەكتەبىن» اشىپتى. ەندى اپتا سوڭىندا اقىننىڭ 80 جىلدىق مەرەيتويىنا وراي «زاڭعار اقىن - زاماددين» اتتى وبلىستىق اقىندار ايتىسىن وتكىزىپ، الىس- جاقىننان قوناقتار شاقىرىپ جاتىر ەكەن. مىنە، ەر مەرەيى دەگەن وسى دا! اقىنىن ارداقتاعان اكىمنىڭ كورگەندى ىسىنە كوڭىل تولقيتىنداي ءىس بولعان ەكەن.

تاعى دا سول مامىر اعام، اياۋلى، ارداقتى زاماددين كوكەسى جايلى سويلەپ وتىر:

«ماناپ كوكەنوۆتىڭ «ءبىر ءوزى ءبىر تەاتر» دەگەن ءسوزى بار. ءبىز وسىنى تەك ءسوز رەتىندە عانا قابىلدايمىز. ءبىر ءوزى ءبىر تەاتر دەگەن ءسوز - ول ءبىر ادامنىڭ بويىنداعى سەگىز قىرلى ونەردىڭ توعىسۋىن جانە سونى بىرىنەن ءبىرىن الاسارتپاي حالىقتىڭ الدىندا كورسەتە ءبىلۋى، ياعني ءبىر ادامنىڭ ءبىر تەاتردىڭ ءرولىن اتقارۋى دەپ ويلايمىن. سونىڭ بارلىعىن مەن زامەكەڭنىڭ بويىنان كوردىم.

ول كىسىنىڭ بەتاشارى ءوز الدىنا، اۋىزەكى قالجىڭدارى ءوز الدىنا، جىراۋلىعى ءبىر بولەك، ىسكەرلىگى تاعى بار. ول كىسى ءومىر بويى باقشا ەكتى. سوندا بريگادير بولىپ قىزمەت ەتتى. جەر جاعدايىن، اۋا رايىن ودان جاقسى بىلەتىن ادام كەمدە-كەم. مىنە، ءبىر ادامنىڭ وسىنشاما دۇنيەنىڭ قىر-سىرىن جاقسى مەڭگەرۋى، قۇداي بەرگەن تالانتىڭ بولماسا، وڭاي شارۋا ەمەس. ەندى كىسىمەن ءتىل تابىسۋى، كىسىنىڭ كوڭىلىن قالدىرماۋى جاتقان حيكايا عوي…» دەپ، الىسقا بوي ۇرعان ءسوز تىزگىنىن اقىرىن عانا ىركىپ ەدى. ايتىلماعان ءالى تالاي اڭگىمە بار، ارينە…

قيلى تاعدىر، ەرەن تالانتىمەن ەل كوڭىلىن كوتەرە بىلگەن زاكەڭ قاريانىڭ كوڭىلىن ەندى ەل- حالقى كوتەرۋدە.

بالا- شاعاسىن ەڭبەكتىڭ جولىنا ۇيرەتىپ، بۇگىندە سول ءبىر ۇزىلە جازداپ جالعانعان اۋلەتتىڭ ءۇرىم-بۇتاعى القاپتى اتىزعا اق كۇرىش جايقالتقان ايتۋلى شارۋاشىلىق يەلەرى ەكەن. ءبارى باياندى بولعاي!

اۆتور: ۇلاربەك نۇرعالىم ۇلى

«انا-ءتىلى»  گازەتى

سوڭعى جاڭالىقتار