مەكەمتاس مىرزاحمەت ۇلى: بۇگىنگىنىڭ بايىندا قاناعات جوق

فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور. قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ (1996) جانە «تۇركى الەمىنە قىزىمەت» حالىقارالىق سىيلىعىنىڭ يەگەرى. «اباي تانۋ» عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى.

- مەكەمتاس اعا، ەرتەڭ اباي قۇنانباي ۇلىنىڭ تۋعان كۇنى. بيىل ۇلى اقىننىڭ تۋعانىنا 175 جىل تولادى. جۇرتتىڭ ءبارى جاپپاي اباي ولەڭدەرى مەن قارا سوزدەرىن جاتقا وقىپ جاتىر. جىر ەستافەتاسىنان ابايتانۋشى مەكەمتاستى تابا المادىق. نەگە؟

-: ءبىزدىڭ قازاق توتىقۇس سياقتى: ابايدى جاتقا وقيدى. ءبىراق ابايدىڭ ويىن بىلمەيدى. ولەڭىنىڭ مازمۇنىن تۇسىنبەيدى. جالپى ابايدى ءتۇسىنۋ قيىن. مەنى ەشكىم شاقىرعان جوق. شاقىرسا، ءبىر ولەڭىن وقيتىن ەدىم.

- سوندا ابايدى ءتۇسىنۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟

- ابايدى ءومىر بويى زەرتتەپ جۇرگەن مەنىڭ ءوزىم زورعا ءتۇسىندىم. ويتكەنى، ءبىز ابايدىڭ تەرميندەرىن بىلمەدىك. مىسالى، اسپيرانتۋرادا وقىپ جۇرگەندە «اللا دەگەن ءسوز جەڭىل» دەگەن ولەڭىنىڭ:

«اقىل مەن حاۋاس بارلىعىن،

بىلمەيدۇر، جۇرەك سەزەدۇر.

مۇتاكالليمين، مانتيكين

بەكەر بوسقا ەزەدۇر»، - دەگەن جولدارى بار. تۇك تۇسىنبەدىم. وزبەكتەرگە باردىم. ولار جارىتپادى. تاتارلارعا باردىم. ولار شامالاپ بىردەمە دە ايتتى. «بىزدەن گورى ءوزىڭ جاقسى ءبىلىپ تۇرسىڭ عوي»، - دەدى تاتارلار. حاۋاس دەگەن ءسوزدى ءۇش جىل ىزدەپ، اقىرى كونفەرەنسيا اشىپ شىقتىم.

- ابايدى اۋەزوۆتەن كەم تانىماعان شىعارسىز. كەمەڭگەر اقىن قازاقتىڭ كەيبىر مىنەزىنە قاتتى اشىنىپ ولەڭ جازدى، قارا ءسوز ارنادى. ءسىز بۇرىنعى سۇحباتتارىڭىزدا بۇگىنگى قازاق مىنەزىنىڭ وزگەرگەنىن كوپ ايتىپ ءجۇردىڭىز. «قازاق قالاي شوقىندى؟ » دەگەن كىتاپ جازدىڭىز. جالپى، قازاققا جاسالعان قيانات، قازاق مىنەزىنىڭ وزگەرۋى قاي كەزدەن باستاۋ الدى؟

- قازاق مىنەزى كوپ وزگەرىسكە تۇسكەن حالىق. قازاق مىنەزىن، بولمىس-ءبىتىمى مەن تابيعاتىن وزگەرتكەن - پاتشا ۇكىمەتىنىڭ بولىستىق جۇيەسى. تاريحشىلار ونى اشىپ ايتپايدى. پاتشا ۇكىمەتى كەزىندە قازاقتى توزدىرۋ ءۇشىن ءارتۇرلى جابايى تاجىريبەلەر جاسالدى. جاندايشاپتار پاتشاعا حات جازعان. حاتتا «قازاق دالاسىندا سەكسەۋىل دەگەن وسىمدىك وسەدى. ونى بالتالاپ، ارالاپ شابا المايسىڭ. سەكسەۋىلدى سەكسەۋىلمەن عانا ۇرۋ كەرەك. سوندا بىت- شىت بولادى. قازاق تا سەكسەۋىل سياقتى: ولاردى ءبىر- بىرىنە ايداپ سالۋ كەرەك»، - دەپ جازعان.

مىنە، ءسويتىپ پاتشا سىرداريانىڭ گەنەرال- گۋبەرناتورىنا تاپسىرما بەردى. ول ەل بيلەۋ جۇيەسىندەگى بولىستىق جۇيەنى جاسادى. ول ءوزى ابدەن پىسقان، ىسىلعان ادام. پاتشاعا ۇنايدى. پاتشا «ەندى وسى جۇيەنى ءوزىڭنىڭ قاراماعىڭداعى ءبىر بولىسقا قولدانىپ كور. نە شىعار ەكەن؟»، - دەيدى. وڭتۇستىكتە، تۇلكىباس اۋدانىندا مايلىكەنت دەيتىن جەر بار. سول جەردەن مايلىكەنت بولىسىن قۇرادى. وندا دۋلات ەلىنىڭ قۇلي جانە شىلمەنبەت دەگەن ەكى رۋى وتىرادى. سولاردىڭ اراسىنان اۋىلناي، ەلۋباسى، بي، بولىس سايلاپ، ءبىر-بىرىمەن باسەكەگە تۇسىرەدى. جالپى 70 شتاتقا تالاستىرادى. ناتيجەسىندە قازاقتى قازاققا ايداپ سالادى. اكەسى بالاسىنىڭ ۇستىنەن، بالاسى باۋىرىنىڭ ارتىنان ارىز جازادى. قازاقتىڭ مىنەز- قۇلقى العاش رەت سول كەزدە ءبۇلىندى. اباي وسىنى كوردى. ءسويتىپ، ول ءوزىنىڭ «تولىق ادام» دەگەن ءىلىمىن جاسادى. «تولىق ادام» ارقىلى رۋحاني ازىپ بارا جاتقان قازاقتى تاربيەلەپ الامىن دەپ ويلادى. ءبىراق عۇمىرى جەتپەدى.

- «تولىق ادامى» قانداي ادام بولۋ كەرەك؟

- ابايدىڭ «تولىق ادامى» - اقىلدى ادام. اقىلى نۇرلى اقىل بولۋى كەرەك. قازاق مىنەزىن ودان ارى قۇردىمعا كەتىرگەن - بۇگىنگى كاپيتاليستىك قوعام. كاپيتاليستىك قوعامدا باي ودان سايىن قوڭدانا بەرەدى. ال كەدەيدىڭ ءسىڭىرى شىعا بەرەدى. بۇل سونداي وپاسىز قوعام. يسپاننىڭ ءبىر عالىمى «باي مەن كەدەي اراسىنداعى وسى قاشىقتىقتى قالاي جويامىز؟ » دەگەن سۇراققا بار ءومىرىن ارناپتى. سول عالىم ءبىر عانا جول تاپقان. قالاي دەيسىز بە؟ ول «بايلاردان الىناتىن سالىقتى كوتەرۋ كەرەك. تۇسكەن سالىقتىڭ بەلگىلى ءبىر بولىگىن كەدەيلەر مەن ورتا شارۋالارعا ءبولىپ بەرۋ كەرەك. سوندا عانا گارمونيا بولادى»، - دەيدى.

كەدەي مەن بايدىڭ اراسالماعى الشاقتاعان سايىن قوعامنان تىنىش كەتەدى. ونىڭ ۇستىنە، ءبىزدىڭ بايلاردىڭ دەنى - ات توبەلىندەي ءبىر شوعىر عانا. ولاردا بيلىك تە، بايلىق تا بار. ولاردان سالىق تا الىنبايدى. زاڭدى وزدەرىنە يكەمدەپ العان. ەكەۋمىزدەن الىناتىن سالىق ايىنا ميلليون دوللار تاباتىن دوكەيلەردەن دە الىنادى. وسى ءادىل مە؟

ساعان وتىرىك، ماعان شىن، ءبىر اڭگىمە ايتىپ بەرەيىن. زەينەت جاسىنداعى، اسارىن اساپ، جاسارىن جاساعان الدەبىر وليگارحتىڭ توقالىنىڭ ءۇيىن كوردىم. الاتاۋدىڭ ەڭ كورىكتى جەرىندە. تاۋدىڭ ىشىنە كىرگەندە، الدىڭىزدان ءتورت قاباتتى ءزاۋلىم ساراي شىعادى. سول ساراي الگى بايدىڭ ءبىر توقالىنىڭ ءۇيى ەكەن. انا سارايدى سالۋعا كەتكەن اقشانى ەكەۋمىز ءومىر بويى جۇمىس ىستەسەك تە تابا المايمىز. ال انالار ونى ويلانباي تابادى دا، توقالىنا بەرە سالادى. مەن ءبىزدىڭ وليگارحتاردىڭ ماڭدايى تەرلەپ جۇمىس ىستەمەي ميلليونەر، ميللياردەر بولا الاتىنىنا تاڭىم بار. ميىم جەتپەيدى. ءتىپتى ولاردىڭ ءوزى عانا ەمەس، بالاسى مەن نەمەرەلەرى دە جۇمىس ىستەمەيدى. ءبىراق اقشالى. توقسانعا كەلگەن، ءومىر بويى عىلىمعا، ۇلتقا ەڭبەك ەتكەن مەنىڭ وزىمدە ونداي اقشا جوق. ال ولاردا قايدان كەلگەن اقشا؟ نە سالىققا تولەمەيتىن، نە حالىققا تولەمەيتىن بايلىقتارىنىڭ سۇراۋى جوق پا؟

- ءارتۇرلى جولمەن اي سايىن ميلليون دوللار تاباتىن سول وليگارحتارىڭىزدا قاناعات، تويىم دەگەن بار ما؟

- ءبىزدىڭ زامانىمىزدان بۇرىنعى 626 -جىلى تۇراننىڭ ۇلى پاتشاسى ءوزى جومارت، ءوزى دارحان جان بولىپتى. جۇرگەن جەرىندە بايلىعىن حالقىنا شاشىپ جۇرەدى ەكەن. «مەنى اقي دەپ بىلىڭدەر. ول مەنىڭ جالپاق اتىم بولسىن»، - دەگەن. اقي - جومارت جان دەگەن ءسوز عوي. پاتشا ولگەن سوڭ تۇرىك قالالارىنداعى جاستار «ءبىز دە اقي بولامىز» دەپ ساۋدامەن اينالىسىپتى. اقي كۋلتكە اينالىپتى. ول كەزدە تۇرىك قالالارىندا اقشا كوپ بولعان. الگى جاستار تاپقان اقشالارىنىڭ از بولىگىن بالا- شاعاسىنىڭ نەسىبەسىنە قالدىرىپ، قالعانىن تۇگەلدەي حالىققا تاراتىپ بەرەدى. قازىر بىزدە دە اقيلار كوپ. ءبىراق ولار تاپقان اقشاسىن تۇگەلدەي قويىن- قونشىنا تىعا بەرەدى، تىعا بەرەدى. بۇگىنگىنىڭ بايىندا تويىم جوق. قاناعات جوق. ىنساپ جوق. سەبەبى ءبىزدىڭ اقيلار قۇنىققاندار. «اشىققاننان قۇنىققان جامان» دەيدى. مەنى وسىلاردىڭ تويىمسىزدىعى قورقىتادى. دۇنيە- مۇلكى شاشىلىپ، ءىرىپ- ءشىرىپ جاتسا دا تويمايدى. شەنەۋنىكتىڭ كەدەيى جوق. قۇددى مەملەكەتتىك قىزمەتكە جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن ەمەس، بايۋ ءۇشىن باراتىنداي.

- بالكىم، مۇنىڭ سىرى مەملەكەتشىل تۇلعالاردىڭ ازدىعىنان بولار؟ ەلىن سۇيگەن، ءوز مەملەكەتىن جاقسى كورگەن كەز كەلگەن ازامات ءوز وتانىنا زيان جاساۋدان ارلانسا كەرەك-تى؟

- بىزدە كادر ساياساتىنان وتە ۇلكەن قاتەلىك جىبەرىلدى. ياعني ءبىز ستاليننىڭ مەتودىن قولداندىق. ول بيلىككە تەك قانا تەحنوكراتتاردى الدى. تەحنوكراتتار ويلانبايدى، ورىندايدى. قوعامدىق عىلىم ماماندارىنان ەشكىمدى قويمادى. قازىر دە سولاي. شەنەۋنىكتەردىڭ دەنى - تەحنوكراتتار. ۇكىمەتكە قوعامدىق عىلىمنىڭ وكىلىن قويۋ كەرەك. ول ويلانا الادى.

ياسساۋي بابامىز ايتقان: «عالىم ەكەۋدۇر: جان عالىمى، ءتان عالىمى. جان عالىمى حازىرەتىنە جاقىن تۇرار، ءتان عالىمى ءناپسى ءۇشىن قالادۇر»، - دەيدى. بىزدە سول ءتان عالىمدارى سالتانات قۇرعان. ەۋروپالىقتار «جان عىلىمى كوزگە كورىنبەيدى، ونى زەرتتەگەننەن نە پايدا؟» دەپ، ءتان عىلىمىن قولعا الدى. عىلىمدى وكىرتىپ تۇرىپ دامىتتى، تەحنيكانى جەتىلدىردى. اقىر سوڭىندا رۋحاني جاقتان ازعىنداپ تىندى. قازىر سودان شىعار جول تاپپاي وتىر. ولار رۋحاني بايلىقتى بىزدەن الماسا، باسقا جول جوق.

ماعجان جۇمابايەۆ:

كۇنشىعىستان تاڭ كەلەدى، مەن كەلەم،

كوك كۇڭىرەنەدى: مەن دە كوكتەي كۇڭىرەنەم…

كۇنشىعىستا اق التىن ءبىر سىزىق بار:

مەن كەلەمىن، مەن - پايعامبار، كۇن ۇلى - دەپ ولەڭ جازعان.

دەمەك، ەۋروپالىقتارعا رۋحاني بايلىقتى ءبىز - قازاقتار بەرەمىز. نەگىزى ابايدىڭ ءىلىمى بۇكىل دۇنيەنى تاربيەلەيدى.

- ءسىز وسىدان بىرنەشە جىل ءبىزدىڭ گازەتكە بەرگەن سۇحباتىڭىزدا: «ءبىز ەۋروپالىق ۇلتقا اينالىپ بارا جاتىرمىز» دەگەن ەدىڭىز. ال قازىر «ەۋروپالىقتاردى ءبىز تاربيەلەيمىز» دەپ وتىرسىز. بۇل قالاي؟

- ەۋروپادا قانشاما ۇلت پەن ۇلىس جۇتىلىپ كەتتى. جاھاندانۋ دەگەن الاپات تاجال دەگەنىن ىستەدى. الايدا ءبىز باتىسقا جۇتىلمايمىز. جۇتىلۋعا ءتيىس ەمەسپىز. تاۋەلسىز ەل بولىپ، كوزىمىز اشىلدى. ەندى كۇش بەرمەيمىز. ءبىراق قازاق قىزدارىنىڭ بۇزىلىپ كەتكەنىن جوققا شىعارمايمىن. ءتىپتى ايەلدەر دە بۇزىلدى. اناعان- مىناعان ەلىكتەيمىز دەپ ەتەگىمىزدى اشتىق. قايتىپ جابا الماي قالدىق. قىز مىنەزىنىڭ بۇزىلعانى سونداي - ايەل زاتىنان الاياقتار كوپ شىعاتىن بولدى. ەكى كۇننىڭ بىرىندە تەلەديداردان الاياقتىقپەن بىرەۋلەردى الداپ- ارباپ ۇستالىپ جاتقان قىز- كەلىنشەكتەردى كورسەتەدى.

ءتىپتى ەر- ازاماتتاردىڭ قولىنان كەلمەيتىن قىلمىسقا باراتىن بولعان. اراق ءىشۋ، تەمەكى شەگۋدەن جىگىتتەردىڭ الدىنا ءتۇسىپ كەتتى. ونداي ايەلدەن قانداي بالا تۋادى؟ جاتىردا بۇلىنگەن بالا ەشقاشان وڭبايدى. ودان ۇلتقا پايدا اكەلەتىن ۇرپاق وسپەيدى. اجىراسۋ دا كوپ. جاستاي بۇزىلعان قىزدى قاي جىگىت جار قىلسىن؟ ايتا بەرسەڭ، اڭگىمە كوپ. قازاق «قىزعا قىرىق ۇيدەن تىيىم، قالا بەرسە ەسىكتەگى كۇڭنەن تىيىم» دەپ بەكەر ايتپاعان.

ەسىكتەگى كۇڭ مەن بوساعاداعى قۇلدىڭ دا قىزدى تىيىپ ۇستاۋعا حاقىسى بولعان. سونداي ەل ەدىك قوي! ءبىزدىڭ جاس كەزدە «بۇزىلعان قىز» دەگەن ءسوزدى ەستىمەيتىنبىز. ايەل بۇزىلدى دەگەنشە، ەل بۇزىلدى دەي بەر. ونى تۇزەۋ قيىن. ەركەكتەر دە وڭىپ تۇرعان جوق. جىگىتتەردىڭ بويىنداعى جالقاۋلىق، ءناپسىقۇمارلىق دەندەپ كەتكەن. بۇل تىعىرىقتان شىعاراتىن جالعىز جول - اباي.

اباي ءىلىمىن مەكتەپتەن باستاپ جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ بارىندە وقىتۋ كەرەك. شەنەۋنىكتەردەن مەملەكەتتىك تىلدەن ەمتيحان العان سياقتى اباي ىلىمىنەن دە سىناق الۋ كەرەك. سوندا عانا قوعام ءوز ورنىنا كەلەدى. ابايعا ءبىر كىرگەن ادام جامان جولعا بارا المايدى. بۇعان مەنىڭ كوزىم انىق جەتكەن.

- عىلىمعا كوڭىلىڭىز تولا ما؟ جازىلىپ جاتقان ديسسەرتاتسيا، قورعالىپ جاتقان ديپلومداردىڭ ساپاسى سىن كوتەرە مە؟

- جوق. كوڭىلىم تولمايدى. وسى بىلىقتى جاساعان ادام - ءبىلىم سالاسىن باسقارعان الدەبىر مينيستر. اتى-ءجونىن، نەنى بۇلدىرگەنىن جۇرت جاقسى بىلەدى. مينيستر بولىپ تۇرعان كەزىندە مەنىمەن ولەردەي الىستى. مەن وعان «ارالاس مەكتەپتەردى جابايىق. قازاقتى قۇرتقان سول ارالاس مەكتەپتەر. ءتىپتى تاريحتا قازاقتى شوقىندىرعان دا وسى ارالاس مەكتەپتەر» دەدىم.

ارالاس مەكتەپتى ەڭ العاش شىعارعان گەنەرال- گۋبەرناتور كاۋفمان. اقمەشىتكە باردى. قازاقتىڭ بالالارى ءبىر بولەك، ورىستار ءبىر بولەك وقيتىن. قازاقتار ورىسشا سايراپ تۇر. ءبىراق ساباقتان كەيىن ورىس بالالارىنا قوسىلماي بولەك ويناپ جۇرگەن. وسىنى كورگەن گەنەرال- گۋبەرناتور «قازاقتار مەن ورىستاردى بىرگە وقىتىڭدار»، - دەيدى.

ءبىر جىلدان كەيىن كەلسە، قازاق- ورىسى قوسىلىپ، اسىر سالىپ ويناپ جۇرگەن. سودان كەيىن جاپپاي ارالاس مەكتەپتەردى اشتى. مۇنداي يدەيانى ورىستىڭ ميسسيونەرلەرى دە ايتقان. قازىر بىزدە ەكى مىڭعا جۋىق ارالاس مەكتەپ بار ەكەن. بۇل تاۋەلسىزدىگى تاسقا جازىلعان ەل ءۇشىن ۇلكەن قاسىرەت!

ءبىلىم سالاسىنداعى بۇگىنگى جۇيە بارىمىزدان ايىردى. بۇرىنعى نەمىستىڭ جۇيەسى جاقسى ەدى. عىلىممەن اينالىساتىندار كانديداتتىق ديسسەرتاتسيا قورعايتىن. ونىڭ ءوزى تالاي سۇزگىدەن ءوتۋشى ەدى. كوميسسيا مۇشەسىندە ءمۇيىزى قاراعايداي دوكتور، پروفەسسورلار وتىراتىن. ال قازىر وڭاي. كافەدرادا وتىرعان جەتى- سەگىز ادام قول كوتەرسە بولعانى، الگى ماگيسترانت نەمەسە دوكتورانت ەڭبەگىن قورعاي بەرەدى.

وسى جاڭا جۇيەگە اۋىسقالى بەرى بىرنەشە ءجۇز دوكتور شىعىپتى. ماڭدايى جارقىراعان بىرەۋى بار ما؟ جوق. مەن عىلىم دوكتورىمىن. بىرەۋگە عىلىمي جەتەكشى بولايىن دەسەم، بىردە- ءبىر ماقالام شەتەلدىڭ جۋرنالىندا جارىق كورمەپتى. سوندىقتان جەتەكشى بولا المايدى ەكەنمىن. ءبىر جاعىنان شەتەلدىڭ جۋرنالىندا ماقالا شىعارۋ دەگەن قىپ- قىزىل اقشا. قىسقاسى، جاساندى عىلىم مەن جاعىمپاز عالىمدى توپىرلاتىپ جاتىرمىز. قازىرگى PHD دوكتورلار بۇرىنعى كانديداتتاردىڭ قولىنا سۋ قۇيىپ بەرە المايدى. دەڭگەيلەرىنىڭ اراسى - كوك پەن جەردەي.

وسى ارادا تاعى ءبىر قىزىقتى ايتايىن. ءبىلىم سالاسى وسى جۇيەگە اۋىسقالى قالتاسى قالىڭ اكىم- قارا، شەنەۋنىكتەر مەن ءانشى- ارتىستەر جاپپاي ماگيستراتۋرا مەن دوكتورانتۋرانى وقۋعا كوشتى. قاۋاشاعىندا ءبىلىم جوق، ءبىراق قالتاسىندا PHD دوكتور دەگەن تاۋداي اتاعى بار. بۇل دا بۇگىنگى ءبىلىم جۇيەسىندەگى بىلىقتىڭ ءبىر كورىنىسى.

- قازىرگى جازۋشى قاۋىمنىڭ بەدەلى قالاي؟ جازۋشىلار وداعىنىڭ قۇرامىندا 700 دەن اسا قالامگەر بار ەكەن. ءبىراق ۇلتتىق، قوعامدىق ماسەلەگە كەلگەندە، سونىڭ ىشىنەن جەتى جازۋشى تاپپايمىز. نەگە؟

- جازۋشى بەدەلى تابانعا تاپتالىپ جاتىر. كىم دۋانا، كىم قايىرشى؟ اقىن مەن جازۋشى. ويتكەنى باياعىداي كىتاپ وقيتىن وقىرماندى شام جاعىپ ىزدەسەڭىز دە تاپپايسىز. بۇرىن «جۇلدىز» جۋرنالى قويشىلاردىڭ قونىشىندا جۇرەتىن. 200 مىڭ تارالىممەن شىقتى دەيتىن. قازىر قالاماقى مەن كىتاپ شىعارۋ جۇيەسى تۇرالاپ تۇر. بۇرىنعى جازۋشىلار ءبىر كىتابىنىڭ قالاماقىسىنا ءبىر پاتەر الاتىن. ونىڭ ءبىرى جوق قازىر. سودان كەيىن اقشاسى از، قالتاسى تاياز، قارنى اش ادامدا ابىروي بولسىن با؟ كاپيتاليستىك قوعام جازۋشى تۇگىلى، قاراپايىم ادامدى دا ايامايدى.

- مەكەمتاس اعا، توقساننان استىڭىز. قانشاما اۋىر جىلداردى باسىڭىزدان وتكەردىڭىز. جادىڭىزدان وشپەيتىن ەڭ اۋىر كۇن دەپ نەنى ايتا الاسىز؟

- اشارشىلىقتى. ناۋبەت باستالعاندا مەن 4 جاستا ەدىم. شەشەم مەنى قولىنان تاستاماي كوتەرىپ جۇرەتىن. ستانتسيا مەن اۋىلدىڭ اراسى 2,5-3 شاقىرىم. اكەم ۇستا بولاتىن. ازداپ التىنىمىز بولدى. سونى ساتىپ كۇن كوردىك. كەيىن اكەمىزدى باي-كۋلاك دەپ تۇتقىندادى. تۇرمەدە جاتىپ كوز جۇمدى مارقۇم. ءۇيىمىز ەۋروپالىق ۇلگىدە سالىنعان، ەدەنى تاقتايلانعان جاقسى ءۇي ەدى. ورتەپ جىبەردى. ءۇيدىڭ ورتاسىندا تىرەۋ بولعان. اكەم تىرەۋدىڭ ءبىر جەرىن بىلدىرمەي ويىپ، سوعان التىن ساقتايتىنبىز. ۇيمەن بىرگە ورتەنىپ كەتتى. ءبارى ءالى كۇنگە دەيىن كوز الدىمدا.

اكەم تۇرمەدە، اعايلارىم ايدالىپ كەتكەن. شەشەم، سەگىز ايلىق قارىنداسىم ۇشەۋمىز قالدىق. تالعاجاۋ قىلاتىن تاماق جوق. ءبىر كۇنى شەشەم «سەندەرگە تاماق ىستەپ بەرەمىن»، - دەپ، قازانعا قارا تاستى سالىپ ساقىرلاتىپ قايناتتى. قازاننىڭ قايناعانىن كۇتىپ جاتىپ ۇيىقتاپ كەتىپپىز.

ەرتەسى ناعاشى جەزدەمنىڭ ۇيىنە باراتىن بولدىق. ورىكتىساي دەگەن جەردە ەدى. باقۋاتتى تۇراتىن. ەكى ارا سەگىز شاقىرىم. تاڭەرتەڭ شىققانبىز. اشپىز. جىبىرلاپ كەلەمىز. كەش باتىپ كوز بايلانعاندا اۋىلعا جاقىندادىق. قىرسىققاندا الدىمىزدان ءۇش قاسقىر سالاڭ ەتىپ شىعا كەلدى. شەشەم بايقۇس شىر- پىر بولىپ ايعايلاپ، قولىنداعى تاياعىمەن جاسقاپ جاتىر. قورىققانىمنان شەشەمنىڭ كويلەگىنىڭ استىنا كىرىپ كەتتىم. قاسقىرلار جاقىنداپ كەلەدى. ءولىم مەن ءومىر اراسىندا شەشەم تەز شەشىم قابىلدادى. نە مەنى، نە قىزدى امان الىپ قالۋ كەرەك. قۇنداقتاعى سەگىز ايلىق قارىنداسىمدى قاسقىرلارعا قاراي لاقتىردى دا جىبەردى.

اش قاسقىرلار قىزدى باس سالىپ، تالاسىپ جاتقاندا مەنى الىپ سايعا قاراي قاشتى. اۋىلعا 500 مەتر عانا قالعان ەكەنبىز. الدىمىزدان ادامدار شىقتى. نە بولدى دەپ شۋلاپ كەتتى. ايتتىق. ەركەكتەر اتتارىمەن شاۋىپ كەتكەن. بارسا، قىزدىڭ شاشى عانا قالىپتى. ەگەر الگى اش بورىلەر قارىنداسىما الدانباعاندا، ءبارىمىزدى جەپ قويار ەدى. انا ءۇشىن قانداي قيىن شەشىم بولدى ەكەن؟! سونداي قىسقا ساتتە سانادا ۇلدى، اۋلەتتى ساقتاۋ كەرەك دەگەن يدەولوگيا بولعان عوي. قازىرگى جاس انالاردا ونداي يدەولوگيا تۇگىلى، وي دا جوق شىعار. ءبىزدىڭ باستان سونداي اۋىر دا، ازاپتى كۇندەر كوپ ءوتتى. توقساننان استىم عوي. عۇمىرنامالىق كىتاپ جازىپ جاتىرمىن. وسىنىڭ ءبارىن كىرگىزەمىن. بولاشاق ۇرپاق وقىپ، قاجەتىنە جاراتار.

- كوپتى كورگەن اقىلگوي قاريا رەتىندە ايتىڭىزشى، بولاشاقتان نە كۇتەسىز؟

- مەن بولاشاققا سەنەتىن اداممىن. 2020 -جىلى قازاقتاردىڭ ۇلەسى 90 پايىزعا جۋىقتايدى. قازاق ءتىلى وزدىگىنەن ۇستەمدىك الادى. اقىلى جوقتار بالاسىن ورىسشا وقىتىپ جاتىر. ولار وكىنەدى. ورىس ءتىلى قايتادان قالپىنا كەلە المايدى. قازاقستان ءۇشىن مەملەكەتتىك ءتىل دە، رەسمي ءتىل دە قازاق تىلىنە اينالادى. ال اعىلشىن ءتىلىن وركەنيەت ءتىلى، الەم ءتىلى، تەحنيكا ءتىلى رەتىندە پايدالاناتىن بولامىز.

- ايتقانىڭىز كەلسىن. اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

جاراس كەمەلجان

jasqazaq.kz