حەمينگۋەي، گيتلەر، قۇداي جانە مەن

None
None
نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - نورمان مەيلەر - (1923.1.31 - 2007.11.10) امەريكالىق ايگىلى جازۋشى، نون- فيكشن ادەبيەتىنىڭ وكىلى.

XX عاسىردىڭ 60-70 -جىلدارى مەيلەر كوركەم ادەبيەت ستيلىندە ناقتى عۇمىرباياندىق وقيعالارعا قۇرىلعان، ساياسي تۇسىنىكتەمەلەر قامتىلاتىن پۋبليتسيستيكالىق شىعارمالار جازدى. 2005 -جىلى مەيلەردىڭ «ولىلەر مەن جالاڭاشتار» اتتى اسكەري رومانىنا - امەريكا ادەبيەتىنە زور ۇلەس قوسقانى ءۇشىن مەملەكەتتىك سىيلىق بەرىلدى.

سونىمەن قاتار، ەكى رەت پۋليتتسەر سىيلىعىن العان. ول - الەمگە وزگەشە كوزقاراسىمەن تانىمال. نورمان مەيلەر 2007 -جىلى نيۋ-يوركتەگى ماۋنت سيناي اۋرۋحاناسىندا بۇيرەك قابىنۋىنان قايتىس بولدى.

2007 -جىلى قاڭتاردا، 84 جاستاعى مەيلەر «ورمان قۇلپى» اتتى سوڭعى رومانىنا نۇكتە قويادى. ونىسىن ادەبيەتتانۋشىلار جوعارى باعالايدى. «نيۋ-يورك قوناعى» حابارىندا: «مەيلەر ستيليست رەتىندە جۇرتتىڭ قيتىعىنا تيەتىنى راس بولسا، وندا ونىڭ شەبەرلىگىنە ءومىر بويى تاڭعالىپ وتەمىز»، - دەگەن پىكىر ايتىلدى. جازۋشى باستى كەيىپكەرلەر ومىرىندە كەزدەسەتىن تىيىم سالىنعان نارسەلەردى زەرتتەۋگە تىرىسقان.

ال «تاۋەلسىز گازەت» باسىلىمى بۇل - قىزىقتى ءارى ومىرشەڭ رومان دەپ باعالادى. روماندا بالا گيتلەردىڭ وبرازى ارقىلى دۇنيەدەگى ەڭ جاۋىز ادامنىڭ پسيحولوگياسى سيپاتتالعان. وقيعا ديتەر ەسىمدى كەيىپكەردىڭ كوزقاراسى ارقىلى باياندالادى. ديتەر ساداننىڭ تاپسىرماسىمەن گيتلەردى ءوز بويىندا ەندى عانا ويانا باستاعان زۇلىم پيعىلىن دامىتا تۇسۋگە باۋليدى.

دەسە دە، ⅩⅨ عاسىرلىق اۆسترياداعى ورتا تاپتىڭ ديسفۋنكسياسىن زەرتتەۋدە فرەيد ەسىمى ءبىرىنشى اتالادى. گيتلەر قانداس ادامداردىڭ نەكەسىنەن تۋعان، اكەسى وتە تۇرپايى، اناسى دا ناعىز الباستىنىڭ ءوزى. كىشكەنتاي گيتلەر ناجىسپەن ويناۋدى، بيلىككە قارسى ارەكەتتەردى، حولوكوستى جاقسى كورەتىن. مەيلەر بۇل دەفورماتسيالانعان كەيىپكەردى وتە نازىك سۋرەتتەيدى.

ەندريۋ و'حاگان - بريتاندىق رومانيست. 2007 -جىلى 8 -تامىزدا «پاريج شولۋىندا» جارىق كورگەن بۇل سۇحباتتى «تايمس» گازەتى كوشىرىپ باستى.

سۇحباتتا مەيلەر جازۋشىلىق، امەريكا جازۋشىلارى، جاننىڭ رەينكارناتسياسى تۋرالى ايتادى.

***

و'حاگان: حەمينگۋەيدىڭ وزىنە قول سالعانى تۋرالى قارالى حاباردى ەستىگەن ءساتىڭىز ەسىڭىزدە مە؟

مەيلەر: ول كەزدە دجەنني كەمپبەلل ەكەۋمىز مەكسيكادا ەدىك، ۇيلەنبەگەن كەزىمىز. قارالى حابار دۇنيەنى ءدۇر سىلكىندىردى، ءبىراق ول ءولدى دەگەنگە كۇنى بۇگىنگە دەيىن سەنبەيمىن. حەمينگۋەي: بارلىق رومانيستەر، مۇقيات تىڭداڭدار، جاقسى شىعارما جازىپ، رومانيست اتانعان سوڭ، سەن ەڭ قاۋىپتى رۋحاني وتكەلدەن وتەسىڭ، وسى كەزەڭدە سەن سابىردان ايىرىلاسىڭ دەگەندى ايتپاقشى بولدى.

ەرنەست حەمينگۋەي

و'حاگان: حەمينگۋەيدىڭ ءولىمى ونىڭ ەرلىگىنە دەگەن كوزقاراسىڭىزدى وزگەرتىپ جىبەرگەن جوق پا؟

مەيلەر: حەمينگۋەيدىڭ ءولىمى وعان دەگەن كوزقاراسىمدى وزگەرتىپ جىبەردى دەي المايمىن. مەن ءبىر گيپوتەزا جاسايىن: حەمينگۋەي ولىمگە جاقىنداعان سايىن ونىڭ دەنساۋلىعى جاقسارا ءتۇستى. سوندىقتان مەنىڭشە ول تىمىق ءتۇننىڭ بىرىندە مەريمەن جاقسىلاپ قوشتاستى دا جاتىن بولمەسىندەگى مىلتىقتىڭ ۇڭعىسىن اۋزىنا سالىپ تۇرىپ، شۇرىپپەنى جاي عانا باسىپ قالدى. سودان ول - ءوز جاعدايىن باقىلاۋ مۇمكىندىگى تۇرعىسىنان ولىمگە قانشالىقتى جاقىنداۋعا بولارىن ءوز كوزىمەن كوردى. دەسە دە ءدال سول ءتۇنى ول ورالماسقا ءبىراق كەتتى. بۇل مەن ءۇشىن ءوز ميىنىڭ پارشا- پارشا بولعانىن كورگىسى كەلگەن اقىماقتىڭ ارەكەتىنە قاراعاندا ادام سەنەرلىك جاعداي. ءبىراق، مەنىكى جاي عانا بولجام.

و'حاگان: ءسىزدىڭ «ورمان قۇلپى» رومانىڭىز موتيۆاتسيانىڭ شەكپەنىن كيگەنى ماعان قاتتى اسەر ەتتى. نەگىزگى بىلگىمىز كەلگەنى - گيتلەر نەگە جاۋىزدىق تيپىنە اينالدى؟

مەيلەر: مەن بۇل شىعارما تۋرالى ويلاي باستاعاندا-اق، وقيعانى اشا ءتۇسۋ ءۇشىن ءىبىلىستىڭ قاجەت ەكەنىن سەزىندىم. ءىبىلىستى ايتپاعاندا، بۇگىنگى زيالى قاۋىم وكىلدەرىنىڭ قۇدايعا دا كۇمانمەن قارايتىنى كوپتەگەن شىعارمالاردا جازىلىپ تا، ايتىلىپ تا كەلەدى. مەنىڭ ويىمشا، يسا ءماسىحتىڭ قۇدايمەن رۋحتاسقانى سياقتى، گيتلەر دە ءىبىلىستىڭ جەتەگىندە كەتتى، وسىدان ارتىق دالەل قاجەت تە ەمەس شىعار دەپ ويلايمىن. ەگەر ادامدار يسا ءماسىح - قۇدايدىڭ كوزى دەگەنگە سەنەتىنى راس بولسا، وندا گيتلەر ءىبىلىستىڭ زاڭدى ۇرپاعى ەكەنىنە سەنبەيتىندەردى تۇسىنە المايمىن.

گيتلەر شەشەندىك ونەرىن شىڭداۋدا

و'حاگان: قۇدايعا سەنەسىز بە؟

مەيلەر: ارينە. دەسە دە، قۇدايدى - يەگوۆا سياقتى زاڭ شىعارۋشى دەپ قابىلدايتىنداردان ەمەسپىن. سۋبەكتيۆتى پىكىرىم مىناۋ، ول - ءدىن قىزمەتكەرلەرىنىڭ بيلىككە بارۋىنىڭ بەيرەسىمي فورماسى عانا. ال قۇداي دەگەنىمىز - ناعىز جاراتۋشى. سايىپ كەلگەندە: قۇداي دا باسقا جاراتۋشىلار قاتارىندا ءبىزدى جاراتتى، دەسە دە ول ءبىزدىڭ بارلىق ءىس-قيمىل، نانىم-سەنىمدەرىمىزدى باقىلاپ وتىرعان جوق. وتە ۋشىققان جاعداي استىندا ادامدار قۇداي بولۋ ءۇشىن بارىنە توتەپ بەرە الادى...

و'حاگان: شىعارماڭىزدا ءىبىلىس گيتلەردىڭ جۇرەگىندە ەكەنىن تۇسپالداي كەلىپ، ول تەك عانا جۇرەگىنىڭ امىرىنە باعىنۋشى ەكەنىن ايتاسىز، ءدال وسى تۇستا ميستيكالىق پروتسەسىڭىز قانشالىقتى ورىندالدى، سونى بىلگىمىز كەلەدى...

مەيلەر: گيتلەر دە ادام، ول تۋرالى ەشقانداي تۇسىنىكتەمەنىڭ قاجەتى جوق... مىسالى ءبىز ءستاليننىڭ ءومىربايانى ارقىلى بولشيەۆيكتىك قوزعالىستىڭ اسەرىن، رەسەيدەگى جاعدايدى جانە ورىس ريەۆوليۋتسياسىن كورە الامىز. ءبىز ءستاليننىڭ بەينەسىن ادامي قۇندىلىقتارعا سايكەستىرە وتىرىپ بىرتىندەپ قالىپتاستىردىق، ال گيتلەر بۇعان مۇلدە ۇقسامايدى. ستالين وتە قايسار بولسا، گيتلەر وتە نازىك. گەرمانيانىڭ ۇلتتىق سيپاتىنىڭ تەرەڭدەپ كەتۋى گيتلەر دەيتىن ءىبىلىستىڭ تاڭداۋىنىڭ ناتيجەسى دەيتىن پىكىردى مويىندايتىنىمىز بولماسا، ونى تىلگە تيەك ەتۋ مۇمكىن ەمەس ەدى.

و'حاگان: رومانيست شىندىقتى قانشالىق بويايتىنى تۋرالى ايتا كەتىڭىزشى. تاريحي شىندىق ونەر تۋىندىسىنا اينالعاندا نە وزگەرەدى؟

مەيلەر: تەك قانا فاكتىلەرگە نەگىزدەلگەن كەز كەلگەن وقيعا وزگەرىسكە ۇشىرايدى نەمەسە جاڭساق پىكىر قالىپتاستىرادى دەگىم كەلەدى. شىن مانىندە ادام ساناسى دا مۇمكىن نارسەلەردى ەكشەپ الادى. بولىمىستىڭ ءوزى ءىس- جۇزىندىك شىندىققا جاناسپاۋى مۇمكىن، ول - تەك عانا ادامداردىڭ شەكتەۋلى ساناسى قابىلداي الاتىن شەڭبەردەگى شىندىق عانا، مىسالى بەلگىلى ءبىر وقيعا قالاي تۋىپ ەدى دەگەن سياقتى.

فانتاستيكا - تاريح ەمەس، اڭىز ەمەس، مۇلدە بولماعان دا ەمەس. كەيبىر وقيعالار شىندىققا جاناسقان كۇننىڭ وزىندە دە ول ءبارىبىر فانتاستيكا. رومان جازىپ وتىرىپ سەن ءوزىڭدى جوعالتىپ الۋىڭ مۇمكىن. سەن باس كەيىپكەرىڭدى ءوزىڭ قىزىققان ءمالىم ءبىر ءىستى ىستەۋگە ماجبۇرلەيسىڭ، ونىڭ ارتىنا ءتىپتى شىراق الىپ ءتۇسىپ، سول ارەكەتتىڭ سالدارىمەن كۇرەسەسىڭ. مۇمكىن ەكى ايدان كەيىن، التى ايدان كەيىن، ءتىپتى ەكى جىلدان كەيىن سول كەيىپكەرىڭنىڭ تەرىس جولعا تۇسكەنىن اڭعارۋىڭ عاجاپ ەمەس. بۇل - رومان وقيعالارىندا ۇنەمى قايتالاناتىن قۇبىلىس، وتە قورقىنىشتى دەۋگە دە بولادى.

نورمان مەيلەر

و'حاگان: فلوبەردىڭ ايتۋىنشا ەمما دەيتىن كەيىپكەرى اۆتوردىڭ وزىنە ءبىر تابان جاقىن. ال ءسىزدىڭ كەيىپكەرلەرىڭىزدە وزىڭىزگە قانشالىقتى جاقىندىق بار؟

مەيلەر: شىعارماداعى ۋوررەن بيتتيگە قاتىستى اڭگىمەنى جازار كەزدە «باگسي» فيلمىن كوردىم، ول كەزدە شوۋ بولا قويماعان كەزى. فيلمدە زورلىق- زومبىلىق ارەكەتتەر كوپ. قازىرگى ۋوررەن ءبيتتيدىڭ دەنساۋلىعى اقاۋسىز، سپورتشىداي قايراتتى، جانە سونشالىقتى سۇرقيا دەپ ويلامايسىڭ. مەن سونداي عاجايىپتىڭ دا ادامدى ءتانتى ەتەرلىك قىلمىس جاسايتىنىنا تاڭ قالدىم. مەن ودان دوستارىڭ مۇنى قابىلداي الا ما دەپ سۇراعانىمدا، ول قابىلدايتىنىن، ءتىپتى كوبى اكتەر بولعاندىقتان دوستارى مۇنى تۇسىنەتىنىن ايتتى. ءرولدى سومداۋدا، سەنىڭ بويىڭدا سول كەيىپكەرىڭنىڭ %5 عا جەتەر- جەتپەس عانا ەلەسى بولسا جەتكىلىكتى ەكەن. ال كەيىپكەرىڭدى %75 مەڭگەرىپ الساڭ ءتىپتى جاقسى. گيتلەرگە كەلسەك، ماعان %5 دىڭ ءوزى جەتكىلىكتى.

و'حاگان: ءسىز سۋرەتتەگەن ەڭ مىقتى كەيىپكەرلەردىڭ بويىندا ءسىزدىڭ %75 دىق كولەڭكەڭىز بولعان جوق پا؟ مەن پيكاسسونى مەڭزەپ وتىرمىن.

مەيلەر: %75 بولۋى مۇمكىن ەمەس، بولسا دا جارتىسىنان اسپايدى. ولار ءبىر-بىرىنە ۇقساي بەرمەيتىن كەيىپكەرلەر، ايتالىق، لي حارۆي وسۆالد، گەري گيلمور، مەريلين مونرو جانە گيتلەر. سەن ولاردان قانداي ۇقساستىق كوردىڭ؟ ولار شىن مانىندە داعدارىسقا كوپ ۇشىراعان، ءتۇپ-تامىرى بەلگىسىز ادامدار.

نورمان مەيلەر مەن مۇحامەد ءالي

و'حاگان: مۇحاممەد ءالي شە؟

مەيلەر: مەنىڭشە ول جىل وتكەن سايىن ءوز حارەكتەرىن وزگەرتىپ وتىرۋى مۇمكىن.

و'حاگان: نەگە؟

مەيلەر: ءالي تەك بوكسشى عانا ەمەس، ونىڭ رەيتينگى دە جوعارى، جانكۇيەرلەرى دە كوپ. بەلگىلى ءبىر دارەجەدە وزىنە ەركىندىك بەرە الادى. سوندىقتان حارەكتى وزگەرگەن سايىن، ول دا تاعى سول ەشكىمگە ۇقسامايتىن كۇيىندە قالا بەرەدى. ول ءتىپتى جەكە باس قۇجاتىن وزگەرتۋ كونۆەرسياسىنا تاپ بولدى.

و'حاگان: وندا يسا ءماسىح تە سولاي ما؟

مەيلەر: ەگەر سەن ءوزىڭدى قۇدايدىڭ ۇرپاعىمىن دەسەڭ، وندا تالاي مارتە بىرەگەيلىك داعدارىسىنا ۇشىرايسىڭ.

و'حاگان: امەريكالىق رومانيستەر بەلگىلى دارەجەدە دوس-جاراندارىنىڭ پىكىرىمەن ساناسادى، مىسالى، فيتسدجەرالد پەن حەمينگۋەي، شەرۆۋد اندەرسون مەن درەيزەر دەگەندەي. سولاي عوي ءا؟

مەيلەر: فيتسدجەرالد پەن حەمينگۋەيدىڭ دوستىعى تۇراقسىزداۋ.

ۋيليام ستايرەن

و'حاگان: وندا ۋيليام ستايرەن ەكەۋىڭىزدىڭ دوستىعىڭىزدى قالاي دەۋگە بولادى؟

مەيلەر: مەن كەيدە ۋيليام ستايرەنگە وتە قاتالمىن. ول وتە تالانتتى. ءوزىڭ دە تۇسىنەرسىڭ، ءبىزدىڭ ارامىزدا قيان- كەسكى باسەكە ءجۇرىپ جاتادى. رومانيستەردى ىشكەرەلەي تۇسىنبەيتىن ادامداردىڭ ءوزى ءبىزدىڭ قالاي باسەكەلەسىپ جاتقانىمىزدى كورگىلەرى كەلەدى. ءبىز دە سپورت جۇلدىزدارى سياقتى ءوزارا باسەكەلەسپىز. ءبىز ءبىر- ءبىرىمىزدى كورە المايتىنىمىزدى نەگە ايتا المايمىز، قابىلەتسىزدىكتەن بە؟ ءبىز نەگە ءبىر- بىرىمىزدە ماقتامايمىز؟ ونى ءتۇسىندىرۋ وتە قيىن. ءبىز بار بولعانى باسەكە ۇستىندە جۇرەمىز. سەن سپورتشىلارعا، سەندەر نە ءۇشىن بەسەكەلەسەسىڭدەر دەي المايسىڭ عوي، سول سياقتى ءبىز دە باسەكەلەسۋ ارقىلى ءبىر- ءبىرىمىزدى قاتتى قۇرمەتتەيمىز. ەسىمدە، ول ماعان «وسى جەردەن ماڭگىلىككە» دەيتىن كىتابىن سىيلاعان ەدى، «مەنىڭ ەڭ قورقىنىشتى ءارى ەڭ سۇيكىمدى قارسىلاسىم - مەيلەرگە» دەگەن قولتاڭبامەن. مىنە، بۇل دوستىقتىڭ ءمانى.

و'حاگان: ءسىزدىڭ ء«ۇي ىشىندەگى تالانتتىلارعا ارنالعان جاراسىمدى شولۋلار» دەيتىن ايگىلى ديسسەرتاتسياڭىز بار. بۇعان ءوزىڭىز اتتارىن اتاعان جازۋشىلاردىڭ قايسىسى تاڭ قالدى؟

مەيلەر: دجون اپدايك پەن روسس. سەبەبى مەنىڭ جازبامدا ول ەكەۋى قامتىلماعانىن جاقسى بىلەسىڭ. قاتەلىگىم دە سول بولدى. مەن رومانيستەردىڭ قارسى پىكىرىن ۇناتام، ءتىپتى ماقتان تۇتام دەسەم دە بولادى. بۇل ارەكەتىم ولاردىڭ قيتىعىنا تيەر بولسا، ولار سونىم ءۇشىن مەنى ءالى وكىنەدى دەپ ويلايدى.

و'حاگان: ءسىزدىڭ ومىرلىك قاس دۇشپانىڭىز كىم؟

مەيلەر: جالعان نامىس. ول - سەنىڭ تۇبىڭە جەتەدى. بايقۇس كاپوتە ترۋمەنگە قاراشى. ونىڭ ميسسياسى: ادام ءومىر بويى تانىلماي كەتسە، وندا قوعامدا قورقىنىشتى وقيقالار كوبەيەدى دەيدى. جالعان نامىس پەن اتاققۇمارلىققا جاناسپاۋ كەرەك ءارى وتە ساقتىقپەن ونى اينالىپ وتۋگە ءتيىسپىز. جالعان اتاق كوپ ادامدى كۇيرەتتى. سەن ەگەر كەڭ تىنىستاعىڭ كەلسە مارحابات، تەك ءوز الەمىڭە ءۇڭىل دە اتاققۇمارلىقتان اۋلاق ءجۇر.

قىتاي تىلىنەن اۋدارعان: نۇربەك كەڭەسباي ۇلى

سۋرەتتەر عالامتوردان الىندى

adebiportal.kz


سوڭعى جاڭالىقتار