ورحان پامۋك پەن مو ياننىڭ سۇحباتى

بۇل روماننىڭ ىشىندە «مەنىڭ اتىم - قىرمىزى» اتتى رومانى تۇرىكشەدەن ءتارجىمالانعانىن ەسەپكە الماعاندا، قالعاندارى اعىلشىن تىلىنەن ءتارجىمالاندى. 2003 -جىلى مامىردىڭ 25-كۇنى پەكين كىتاپحاناسىندا ورحان پامۋكتىڭ كىتابىن ساتۋ كۇنى وتكىزىلدى، رومانداردىڭ قىتايشا نۇسقاسى قاتارعا ۇزاق تۇرىپ ساتىپ الۋشىلاردىڭ قولىنا ءتيدى؛ قولتاڭباسىن قالدىرىپ ۇلگەرە الماي قولى تالىپ شارشاعان ورحان وزىنە قىزىعۋشىلىقپەن قادالعان اققۇبا ءوڭدى بالىق كوزدەردىڭ ءتۇر-تۇسىنە قاراپ تا ۇلگەرمەدى.

سول رەتكى كەزدەسۋدە ورحان پامۋك قوعامدىق پاندەر اكادەمياسى جانە پەكين ۋنيۆەرسيتەتى ورتا مەكتەبىندە لەكسيا وقىدى. ايگىلى جازۋشى مو يان وسى ءىس-شارالاردا ورحاننىڭ قاسىنان ايىرىلماي، سوزدەرىنە قۇلاق ءتۇردى، جازۋشىلار اراسىنداعى بايلانىسقا، ءبىرىن-ءبىرى تۇسىنۋگە كەيدە ءتارجىماشى دا كەرەك ەمەس ەدى. سول ۋاقىتتاعى كورىنىستە ورحان ۇلكەن ادەبيەت ۇستازىنا، مو يان بولسا ونىڭ سوڭىنا ىلەسىپ جۇرەتىن، ۇستازدىڭ ءبىر اۋىز ءسوزىن بولسا دا ەستىپ قالۋعا قۇمار شاكىرتكە ۇقسايتىن ەدى.

ورحان بۇل سىيلىقتى بۇرىنىراق العاندىقتان قادىرى مەن قۇرمەتى مو ياننان جوعارى تۇراتىن، شىعارمالارى قىتاي تىلىنە تولىق اۋدارىلعان، وقىرماندارعا دا تانىلىپ ۇلگەرگەن. مو يان ونىڭ شىعارمالارىن جوعارى باعالاعان.

2008 -جىلى 28 -مامىر كەشىندە مو يان، ورحان پامۋك جانە پامۋكپەن بىرگە كەلگەن ينديالىق ايەل جازۋشى ۇشەۋىنىڭ اراسىندا سۇحبات بولدى، سول ۋاقىتتا بۇل سۇحباتتى «قاراۋىل» جانە «نۇر» گازەتتەرى جاريالادى، مازمۇنى تومەندەگىدەي:

مو يان: تۇركيادا شىعارمالارىڭىزعا سىنشىلار قانداي باعا بەرىپ جاتىر؟

ورحان پامۋك: تۇركيادا جازۋشىلار سىنشىلاردان قورقادى، اۋىر سىن ەستۋدەن، قاتتى تاياق جەۋدەن قايمىعادى. قىتايدا قالاي؟

مو يان: قىتايدا ادەبي سىن ەكى توپقا بولىنەدى: ءبىرى جەڭىل، قاراپايىم سىن، بۇلار كوبىندە گازەتتەردە كىتاپتىڭ ساتىلىمىن ارتتىرۋ ءۇشىن باسىلادى؛ ەندى ءبىرى عىلىمي سىن، بۇلار عىلىمي جۋرنالداردا جاريالانادى. باتىس مەديالارى مەنىڭ شىعارمالارىما باعا بەرگەندە، اسىلىندا ساياسي ەمەس شىعارمالاردى ساياسيلاندىرىپ، سيمۆولدىق مانگە يە دۇنيەلەردى شىندىق دەپ ءتۇسىنىپ العان.

ورحان پامۋك: مۇنداي جاعدايدى مەن دە كەزدەستىرگەنمىن. مەن تۇركيالىق بولعانعا امەريكالىقتار مەن ەۋروپالىقتار اۋەلى تۇرىكتەرگە قالپاق كيگىزىپ قويىپ، سوسىن باعا بەرەدى. مۇنداي ادامداردا ادەبي تۇسىنىك جوق، ولار روماننان ساياسات ەمەس، ادەبيەتتى ىزدەگەنى دۇرىس ەدى.

مو يان: مۇنى باتىستىقتاردىڭ شىعىسشا ايلا-ءتاسىلى دەسە دە بولادى.

ورحان پامۋك: كىتابىڭىز باسپادان شىققان سوڭ، باسپا نەنى كۇتەدى؟ ءسىز نەدەن ۇمىتتەنەسىز، جۇمىستارىڭىز قالاي جاسالادى؟

مو يان: باسپا ارينە قانشا كىتاپ ساتىلسا، سونشالىقتى رازى بولادى، جازۋشى كىتاپ كوبىرەك ساتىلسا ەكەن دەيدى، ادەبيەت اينالاسىنداعى دوستارىنىڭ جانە وقىرمانداردىڭ باعاسىنا كوپ كوڭىل بولەدى. وقۋعا جەڭىل كىتاپتاردىڭ ساتىلىمى جوعارى، تالعاممەن جازىلعان سالماقتى كىتاپتاردىڭ ساتىلىمى كەرىسىنشە.

ورحان پامۋك: بۇل جاعداي بارلىق جەرگە ورتاق. قىتايدا كىتاپتى باعالاۋ، تالقىلاۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ تۇرا ما؟

مو يان: كىتاپتى باعالاۋ، تالقىلاۋ اۋىز تولتىرىپ ايتارلىقتاي.

ورحان پامۋك: ولارعا سەنۋگە بولا ما؟ تۇركياداعى باعالاۋلارعا سەنۋگە بولمايدى.

مو يان: قىتايدا دا سەنۋگە بولمايدى.

ورحان پامۋك: ءسىزدىڭ ويىڭىزشا ەلىڭىزدەگى سىنشىلار ەڭبەگىڭىزدىڭ تۇپكى كوزقاراسىن تۇسىنە الا ما؟

مو يان: كەيبىرەۋلەرى تۇسىنە الادى، ءبىراق ولاردىڭ باعاسى كوپ جاعدايدا كوڭىلىمنەن شىقپايدى، بۇل دا قالىپتى جاعداي، ولار ۇنەمى ءوزى قىزىققان تاقىرىپتا ءسوز قوزعاعاندى ۇناتادى.

(ورحان پامۋك پەكين ۋنيۆەرسيتەتى ورتا مەكتەبىندە سويلەگەن لەكسياسىندا «جازۋشى شىعارما جازىپ جاتقاندا ءوزىن ۇمىتىپ كەتكەن كىشكەنتاي بالاعا ۇقسايدى - بارلىعىن ۇمىتىپ ءوزى ويناپ وتىرعان ويىنعا بەرىلىپ كەتەدى، بۇل ۋاقىتتا سەزىنۋ وتە ماڭىزدى. جازۋشى بولاشاققا دانالىقپەن كوز تاستاپ، ءوز ۋاقىتىنداعى ماڭىزدى ماسەلەلەردى پاش ەتۋ كەرەك» دەگەن ەدى. بۇل رەتكى كەزدەسۋدە اڭگىمە تاقىرىبى جانە سوعان اۋىستى)

مو يان: لەكسيالارىڭىزدى ەستىدىم. ءسىز كۇردەلى نارسەلەردىڭ ءوزىن قاراپايىم جانە جان-جاقتى تۇسىندىرەسىز. ءبىر جازۋشىلار ءوزىنىڭ باستان كەشىرگەنىن باسقالاردىڭ كەشىرمەسى ەتسە، ەندى ءبىرى باسقالاردىڭ باسىنان وتكەندى ءوزىنىڭ كەشىرمەسى رەتىندە جازادى، ال ءسىز بۇنىڭ ەكەۋىن دە پايدالانىپسىز. باسقالاردىڭ كەشىرمەسىن ءوزىنىڭ كەشىرمەسى ەتىپ بايانداۋدا نەگە جۇگىنەمىز؟

ورحان پامۋك: مۇنى ماعان رومان شەبەرلىگى ۇيرەتتى. ءسىز ءتارجىما جاساعانىڭىزبەن باسقالار ونى رومانعا وزگەرتە الادى. مەنىڭ ءادىسىم تەك جازۋ، ورىندىقتا وتىرىپ كۇتۋ جانە كۇتۋ...

مو يان: مەنىڭ تاجىريبەم سول باسقالاردىڭ باستان كەشىرگەنىن ءوز باسىنان وتكەن وقيعا رەتىندە قاراۋ بارىسىندا جازۋشىدا ءبىر كۇش پايدا بولادى، جانە ءوزىن سول ادامنىڭ ورنىنا قويىپ سەزىنەدى، ويلايدى.

ورحان پامۋك: ارينە، ءبىز ءبارىمىز باسقا ءبىر ادام بولۋدى ويلايمىز، شىعارما بىتكەننەن كەيىن وقىرماندار ول ادامدى ءبىز دەپ تانيدى.

مو يان: بۇل جەردە سۋبەكت ءسوزسىز ءرول وينايدى، باسقا بىرەۋ جايلى سەزىمنىڭ ءبارى ءوز تاجىريبەمىزگە بايلانىستى قۇرىلادى.

ورحان پامۋك: دۇرىس، ءبىز الدىمەن شەبەرلىكتى العا قويامىز، سوسىن سەزىنە الامىز. مەن 23 جاسىمدا رومان جازۋدى باستاعاندا ۇيدەگىلەر «سەن تۇرمىس-تىرشىلىكتى تۇسىنبەسەڭ قالاي شىعارما جازاسىڭ؟» دەپ ەدى، مەن سول سوزدەردەن جالىعىپ ەدىم، ارادا نەشە ون جىل ۋاقىت ءوتتى، قازىر ويلاسام ولار دا قاتە سويلەمەگەن ەكەن. وزىندىك تاجىريبەدەن بولەك باقىلاۋ قاجەت، باقىلاعاندا عانا باسقالاردى تۇسىنۋگە بولادى.

مو يان: كەيبىر دوستارىم «مەنىڭ اتىم - قىرمىزى» مەن «ءومىر مەن ءولىمنىڭ قالجىراۋىنىڭ» باستالعانداعى بايانداۋ ءتاسىلى ۇقسايتىندىعىن ايتادى، مۇنداي دا كەزدەيسوقتىق بولادى ەكەن.

ورحان پامۋك: ءدال وسى سەبەپتەن دە دوسىمىز كەندزابۋرو ءبىزدىڭ بايانداۋ ءتاسىلىمىزدى ۇناتىپتى، ول ماعان ءسىزدىڭ شىعارمالارىڭىزدى تارتۋ ەتكەن. قايتىپ بارعان سوڭ جاقسىلاپ وقىپ شىعايىن.

مو يان: «ءومىر مەن ءولىمنىڭ قالجىراۋىن» ءسىزدىڭ روماندى وقۋدان بۇرىن جازىپپىن، ولاي بولماعاندا باسقالار مەنى «ۇرلاعان» دەيتىن ەدى.

ورحان پامۋك: مۇنداي جاعدايدا بار.

مو يان: «قار» اتتى رومانىڭىزدا مىناداي ءبىر كورىنىس بار: ۇيگە پەش قويىلعان. پەشتىڭ كەرنايىنا وق تيگەننەن كەيىن، ءتۇتىن قايناعان شاينەكتەن شىققان بۋ سەكىلدى اتىلىپ شىعادى. مەنىڭشە ءسىز بۇل كورىنىستى باقىلاعانسىز، بالكىم سەزىنگەسىز؟

ورحان پامۋك: سولاي، بۇل كورىنىستەردى باقىلاۋ مەن قاتار سەزىنۋ دە كەرەك. مەن ول ۇيگە كىرىپ كوردىم، پەشتى دە كوردىم. ونداعى ادامداردىڭ پەشكە وت جاققان ارەكەتى قىزىعۋشىلىعىمدى وياتتى.

مو يان: ءتىپتى ءسىز وقتىڭ پەشكە تيگەنىن كورمەگەنسىز دە؟

ورحان پامۋك: (كۇلىپ) ول دەگەن سەزىنۋ ەدى، رومانىمدا كوپتەگەن جاۋىزدىق، جەندەتىك وقيعالارىن سەزىنۋ ارقىلى جازدىم، ءبىراق ومىرىمدە ەكى ادامنىڭ عانا ولگەنىن كورىپپىن.

مو يان: «قار» اتتى رومانىڭىزدا جانە ءبىر نازىك بەينەلەۋ بار، كۇشتى شام جارىعىندا اق ۇلپا قار ۇشقىندارى ۇشادى، كەيبىرى قالىقتاپ جەرگە تۇسەدى، كەيبىرى اسپانعا قايتا كوتەرىلىپ كەتەدى. بۇل بالكىم بايقاۋدان، زەرتتەپ قاراۋدان دەپ ويلايمىن.

ورحان پامۋك: بۇل كورىنىستەردى تالاي رەت كوردىم، كەيبىر قار ۇشقىندارى شىنىندا دا جەرگە تۇسپەي، كەرى بۇرىلىپ اسپانعا ۇشىپ كەتەدى.

مو يان: بۇل كورىنىستەر قاراماققا ءبىز ەستىگەن تۇرمىستىق بىلىمدەرگە سايكەس كەلمەيدى. سول سەبەپتى ءبىز قار ۇشقىنى ءسوزسىز جەرگە تۇسەدى دەپ ويلايمىز، دەمەك ەرەجەگە باعىنبايتىن كەيبىر كورىنىستەر باقىلاۋدان، زەرتتەۋدەن كەلەدى. قالىپتاعى ەرەجەگە تۇسەتىن بەينەلەۋلەر سەزىنۋدىڭ جەمىسى ەكەن.

ورحان مەن مو ياننىڭ جوعارىداعى سۇحباتىنان بولەكشە سىيلاستىق پەن قۇرمەتتى، ۇندەستىكتى اڭعارۋعا بولادى. مو يان ايتقانداي «مەنىڭ اتىم - قىرمىزى» مەن «ءولىم مەن ءومىردىڭ قالجىراۋىنىڭ» باستاعانداعى بايانداۋ ءتاسىلى راسىندا ۇقسايدى. «مەنىڭ اتىم - قىزمىزىدا» ءولتىرىلىپ، قۇدىقققا تاستالعان سۋرەتشى «مەن» دەپ ءسوز باستايدى، «ءولىم مەن ءومىردىڭ قالجىراۋىندا» جازىقسىز اتىلىپ كەتكەن ءبىر باي ءوزىنىڭ قالاي ولتىرىلگەنىن، كىم ولتىرگەنىن، ولگەننەن كەيىن نەلەردى كورگەنىن باياندايدى. ەكەۋىندەگى سەزىم مەن شىنايىلىق وقىرماندى ەرىكسىز تاڭعالدىرادى، وتىرىك ىشىندەگى شىندىقتىڭ سيقىر كۇشى بۇكىل شىعارماعا بىرتە- بىرتە ءسىڭىپ كەتەدى.

مو يان 2012 -جىلى نوبەل سىيلىعىن العاننان كەيىن ورحان پامۋك ءبىر كەزدە سوڭىنان ىلەسىپ كەلە جاتقان بۇل جازۋشىنىڭ شىعارمالارىنا قايتادان قۇرمەتپەن قاراعان بولۋى مۇمكىن. جوعارىداعى سۇحباتتان ونىڭ مو ياننىڭ «ءومىر مەن ءولىمنىڭ قالجىراۋى» اتتى روماننىڭ اعىلشىن تىلىندەگى اۋدارماسىن وقىعانى بەلگىلى.

«مەنىڭ اتىم - قىزمىزى» رومانى مەن «قىزىل گاولياڭدى» قاتار قويساق، ەكەۋىندە دە «قىزىل» ءسوزى بەلگىلى ماندە ساقتالادى. ءارى ەكى جازۋشىنىڭ ءوزىن جەتكىزۋ قىزعىندىلىعى مەن قاتىگەزدىگى بار، ءارقايسىسى ءوزىنىڭ نازىك سەزىمدەرىن بەينەلەۋگە شەبەر، ءتۇستى جانە ويدى بەينەلەۋدە ءبىر-بىرىنەن كەم ەمەس، باقىلاۋ، ويلاۋ، پىكىر ايتۋ، سەزىمدەرىن شىندىقپەن بەينەلەۋ، سالقىن جانە كەكەسىن قولدانۋ، وقىرمانعا اشى ءازىل تاستاۋ، ءوزىن كورسەتۋ ارقىلى تيپ جاساۋ نەمەسە تيپكە ءبولۋ جاعىندا ءبىر-بىرىنە قاتتى ۇقسايدى.

ورحاندى تۇسىنۋىمشە، ول الدىمەن باتىس ادەبيەتىنىڭ جانكۇيەرى. كىتاپ وقۋ رەتىن قاراعاندا ءبىرىنشى بولىپ باتىس جازۋشىلارىنىڭ شىعارمالارى، اسىرەسە ورىس جازۋشىلارىنىڭ شىعارماسىن وقيدى. وقىعاندا دوستويەۆسكيدى كوبىرەك وقيدى، تۇركيالىق جازۋشىلاردان وعىز اتاي، احمەت قاتارلىلاردىڭ شىعارمالارىن كوڭىل قويىپ وقىپ شىققان، جاپونيالىق جازۋشىلاردىڭ ورەسى قىتايلىق جازۋشىلاردان بيىك دەپ سانايدى. سول جولعى كەزدەسۋدە مو يان وعان «سالپى ومىراۋ سال بوكسە» رومانى مەن «ءومىر مەن ءولىمنىڭ قالجىراۋى» رومانىنىڭ اعىلشىن نۇسقاسىن سىيلاعان. ورحان دا «مەنىڭ اتىم - قىزمىزى» مەن «قار» رومانىنىڭ قىتايشا نۇسقاسىنا قولتاڭبا قالدىرىپ، مو يانعا ۇسىنعان.

ءانۋار قاجى، ۇيعىر تىلىنەن ءتارجىمالاعان: باۋىرجان مايتاي

«سولاقايلار» ادەبي كلۋبى

«ادەبيەت پورتالى»