سۇلۋباي باتىر شوقىسىنا بارعاندا

None
None
نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - مەن ويانعاندا التايدىڭ ءاپپاق تاڭى الدەقاشان اعارىپ اتىپ، كۇن قۇرىق بويى كوتەرىلگەن ەكەن. تامىزدىڭ تىمىرسىق كەزى بولعاندىقتان، كەشە كەشكىلىك ءوزىم جاتقان بولمەنىڭ تەرەزەسىن اشىپ قويعان ەدىم.

ەندى مىنە تۇنىمەن جاۋعان جاڭبىردان كەيىنگى اۋانىڭ جۇپار ءيىسى اشىق قالعان تەرەزەدەن بويىما ءسىڭىپ، ءاپ- ساتتە سەرگىتىپ جىبەردى. بۇل التاي تاۋلارىنىڭ باۋرايىن باسا ورنالاسقان شىڭگىل اۋدانى ەدى.

مەن ورنىمنان تۇرىپ، جۋىنىپ شىققانشا، شاپشاڭ قيمىلداعان سارى جەڭگەمىز كادۋىلگى ادەتىنە باسىپ، داستارحان ءۇستىن جايناتىپ قويىپتى. عاسىر وزگەرسە دە قاسيەتى جويىلماعان قازاقتىڭ قوناقجايلىلىق قالپى. نەگىزىندە قازاق قوناعىن قۇدايى قوناق، ارنايى قوناق جانە كەزبە قوناق دەپ ۇشكە بولسە كەرەكتى. مەنىڭ بۇل ۇيگە ارنايى قوناق بولىپ كەلگەنىمە ءۇش كۇن، باقابەك ءداۋىتحان ۇلى دەگەن قازاقتىڭ قارا شاڭىراعى. ماعان اعا رەتىندە اتالاس تۋىس بولىپ كەلەدى.


سارى جەڭگەمىزدىڭ دارحاندىعى مەن قولىنىڭ اشىقتىعىن ايگىلەيتىن ادەمى جايىلعان داستارحان تورىنە جايعاستىم. باپتاپ قايناتىلعان قويۋ شايعا قايماعىن ارالاستىرا ءسۇت قوسىپ، قولىما ۇسىنعان سارى جەڭگەم ءسوز باستادى:

─ ال قوناق بالا، ءۇش كۇننەن بەرى ءوزىڭ قالاعان جەردىڭ بارىنە باردىڭ، ەندى قايدا سەرۋەندەگىڭ كەلەدى؟ ، ─ دەدى كۇلىپ.

─ «قوناق قويدان جۋاس بولار» دەگەن جەڭگە، ونىڭ ۇستىنە قاناعات دەگەن دە كەرەك قوي ادامعا، وسى قۇرمەت- قوشەمەتتەرىڭىزگە دە رازىمىن، سىزدەردى اۋرەلەمەي قايتقانىم ءجون بولار، ─ دەدىم قولىمداعى كەسەنى قويىپ جاتىپ.

─ ول نە دەگەنىڭ، اتا جۇرتتان ارنايى كەلگەسىن تۋعان ۇلىمىز كەلگەندەي قۋانىپ جاتىرمىز. تاعى ءبىراز كۇن بول، بۇگىن اعاڭ سەنى سۇلۋباي باتىردىڭ شوقىسىنا اپارماقشى، قازىر ءوزى دە كەلىپ قالار، ازاندا ەرتە جۇمىسىنا كەتكەن، ─ دەدى سارى جەڭگەمىز ءوز الدىنداعى جەمىستەردى ماعان قاراي سىرعىتىپ جاتىپ.

قۋانىشتان با، الدە ريزاشىلىقتان با، ىرجيا كۇلە بەرىپپىن، ماعان كەرەگى دە وسى ەدى. سۇلۋباي باتىر شوقىسىن كورۋ وسىندا كەلگەلى ويىمدا جۇرگەن. كوز الدىما قيىن كۇندەردە قولىنا دومبىراسىن الىپ مىلتىعىن يىعىنا اسىنا ءان شىرقاعان باتىر تۇلعاسى كەلدى.

اتىمدى سۇلۋباي دەپ اكەم قويعان،

رۋىم جانتەكەيدەي ورتانى ويعان- اي.

سەكپىلتاي، شاڭقان، تۇرعىندى- اي،

ساعىندىم قالعان قۇربىمدى- اي.

جازىقسىز جاۋىم مەنى قويدىڭ قاماپ،

كەتپەيدى بۇل قورلىعىڭ استە ويدان- اي.

شىڭگىلدىڭ ءمولدىر سۋىنداي،

دەپ سالعان ءانىم سۇلۋباي!...

تىرشىلىگى قايناعان قالا تۇرمىسىن ءبىر ساتكە بولسا دا ارتقا قالدىرىپ، باقابەك اعامىزدىڭ تەمىر تۇلپارىن تەبىنىپ، جولعا شىقتىق. باقابەك اعا تىزگىندى كۇيەۋ بالاسىنا ۇستاتىپ، ءوزى قاسىنا جايعاستى. سارى جەڭگە ەكۋمىز ارتقى ورىنعا قاتارلاسا وتىردىق. باعىت ايقىن، بەتالىس قالادان ءجۇز شاقىرىمداي الىستاعى سۇلۋباي باتىر شوقىسى. تەرەزەدەن سىرىتقا كوز تاستاپ ءۇنسىز كەلەم. ماشينانىڭ جىلدامدىعىنا ىلەسە الماي، ارتتا قالىپ جاتقان ماڭعاز تاۋلار مەن جىرا- جىلعالار بار تاريحتىڭ قۇپياسىن قوينىنا تىعىپ، ءۇنسىز جاتقانداي. قىتاي گومينداڭ ۇكىمەتىنىڭ ەزگىسىنە توزبەگەن ۇلى دالا ۇرپاقتارىنىڭ ۇلت- ازاتتىق كوتەرىلىسى العاش ءور التاي توپىراعىندا باستالعان بولاتىن. 1940 -جىلدارى ەسىمحان، ىرىسحان باستاعان العاشقى ەركىندىك جولىنداعى كەسكىلەسكەن كۇرەسپەن قايسار حالىقتىڭ قان توگىسى وسىناۋ كيەلى مەكەندە وتكەن.


باقابەك اعامىز اراداعى ۇنسىزدىكتى بۇزعىسى كەلدى بىلەم، ءبىر جوتكىرىنىپ الدى دا اڭگىمە تيگىن اعىتتى. شاماسى جول قىسقارسىن دەسە كەرەك.

─ وسىنداعى جۇرت بىلەتىن اڭگىمەنى ايتا وتىرايىن ، - دەدى بار دەنەسىمەن بىزگە قاراي بۇرىلعان باقابەك اعا: سۇلۋباي باتىر ساپى ۇلى كەلىسكەن كەسەك دەنەلى، بيىك قاباق، ءبىر بەتىندە كىشىلەۋ مەڭى بار ۇزىن مۇرتتى، قوڭقاق مۇرىندىلاۋ، قاراسۇر كىسى ەكەن. 1907 -جىلى التاي ايماعىنىڭ شىرىك شي اۋىلىندا دۇنيەگە كەلىپتى. اكەدەن جاستاي جەتىم قالعان سۇلۋباي قارشادايىنان وزگەلەردىڭ مالىن باعىپ، كۇيكى كۇن كەشىرىپ، جوقشىلىق تاقىرەتىن مىقتاپ تارتادى. باسقانىڭ قاباعىنا قاراپ، جاۋتاڭداپ ءومىر كەشۋدى نامىس ساناعان ارلى ازامات 1929 -جىلى تامىزدا اعا- باۋىرلارىن، شەشەسىن ەرتىپ ءبىزدىڭ شىڭگىلگە كەلىپ قونىستانادى. ول شاقاباي رۋىنىڭ ىشىندە، نوعايباي رۋباسىنىڭ ۇيىندە بولادى. نوعايباي 1940 -جىلعى كوتەرىلىس باسشىلارىنىڭ ءبىرى ىرىسحاننىڭ اكەسى ەدى. ىرىسقان 1940 -جىلى اقپان ايىندا كوتەرىلىس باستاعان كۇنى سۇلۋبايدى اتىن ۇستاتىپ جانىنا ەرتتى. وسى كۇننەن باستاپ ەل كوزىنە تۇسكەن ەر بولىپ، اتى شىعا باستايدى. سۇلۋباي - ىرىسقان ءولىپ، ەسىمحان تۇتقىندالعاننان كەيىن، كوتەرىلىس باسشىلارىنىڭ بىرىنە اينالادى. جالاتى دەگەن جەردەگى ءبىر شايقاستا سۇلۋباي نەبارى وتىز اداممەن بەس ءجۇز اسكەرگە قارسى شايقاسادى. كوك قۇرىشپەن قارۋلانعان جاۋ وڭايلىقپەن جان بەرسىن بە، قىرىلعانىنا قاراماي قارسىلاسادى. وسى شايقاستا وسپان باتىردىڭ تىزەسىنە وق ءتيىپ، ورتان جىلىكتىڭ توبىعىن اۋدارىپ كەتەدى. سۇلۋباي وسپانعا وق تيگەنىن كورىپ، شاپشاڭ قيمىلداپ ونىڭ قاسىنا جەتەدى. سۇلۋباي كەلگەندە وسپان جارالانىپ، جۇرۋدەن قالسا دا، وتىرعان ورىنىندا اتىسىپ جاتقان كورىنەدى. جاقىنداپ قالعان جاۋدىڭ بەتىن قايتارعان سۇلۋباي جاۋمەن اتىسا ءجۇرىپ، وسپاندى وق استىندا قورشاۋدان الىپ شىعىپ كەتكەن ەكەن. «وسى كۇننەن باستاپ اقىرەتتىك دوسپىز» - دەپ ەكى باتىر انت ءىشىپتى.

اڭگىمە وسى اراعا جەتكەندە ماشينادا مەجەلى جەرگە جەتىپ، سۇلۋباي شوقىسىنىڭ سول جاق بۇيىرىنەن كەلىپ توقتادى. ءبىز جاپىرلاي كولىكتەن تۇستىك.

باتىر ۇرپاقتارى وسى جەرگە بەلگى تاس ورناتىپتى. تاسقا باتىردىڭ ءومىر بايانى قىسقاشا ويىلىپ جازىلىپتى. بىزدە سۋرەتكە ءتۇسىپ ەستەلىك قالدىردىق.

ءبىر بايقاعانىم باقابەك اعا ماماندىعى دارىگەر بولسا دا، تاريحقا دەگەن قىزىعىۋشىلعى كۇشتى ەكەن. شاماسى ءوز اكەسى ءداۋىتحان جىقاي ۇلىنىڭ دا ەسىمحان، ىرىسحان باستاعان كوتەرىلىستىڭ الدىنعى شەبىندە جۇرگەنى اسەر ەتسە كەرەك. تەكتىلىكتىڭ ءتۇبى تاريحىن تانۋعا جەتەلەيدى.

باتىر شوقىسىنا قاراپ، بوي جازىپ بىراز تۇرعاسىن، باقابەك اعا شوقىنىڭ الدىنعى جاعىنان كەلۋدى ءجون كوردى. ءبىز تەمىر تۇلپاردىڭ تەبىنگىسىن تەرلەتىپ، باتىر شوقىسىنىڭ الدىڭعى جاعىنا اينالىپ وتتىك. شوقىنىڭ اسقاقتىعى مەن اسەمدىگىن تۋرا قارسى الدىنان انىق بايقادىق.

ءبىز شوقىعا جاقىنداعان سايىن ايبىنداپ بيىكتەي بەردى. باتىردىڭ جاۋعا توككەن قاھارىنداي، شوقى باسىنا اسپاننان قارا بۇلت ءۇيىرىلدى.

سۇلۋباي باتىر شوقىسى مەن ءبىز تۇرعان كىشكەنە توبەنى شىڭگىل وزەنى ءبولىپ جاتىر. ءدال وسى جەردە قىتاي گومينداڭ اسكەرلەرىنىڭ قازعان جەرتاساسى ءالى بار.

─ ەە، باۋرىم- اي، جاستار سەندەر قازاقتىڭ قاسىرەتتى كۇنىن ەستەن شىعارماۋلارىڭ كەرەك. سوندا عانا بۇگىنگى بەيبىت كۇننىڭ قادىرىن تۇسىنەتىن بولاسىڭدار، ─ دەپ جەرتاسادا تۇرىپ اۋىر كۇرسىندى دە، ارىقاراي ماناعى باتىر اڭگىمەسىن قايتا جالعادى.

─ وسپان باتىر پاتشا بولعاندا، سۇلۋباي باتىردى باس قولباسشى ەتىپ تاعايىنداپتى. 1944 -جىلى سۇلۋباي باتىردىڭ باسشىلىعىندا وسى ءبىز تۇرعان جەردە، اناۋ شوقىعا ورنالاسقان جاۋ اسكەرىمەن سوعىسادى. كوتەرىلىسشىلەردىڭ ۇزىن سانى جەتى جۇزدەي ادام بولىپ، جاۋ اسكەرىنەن ءۇش ەسەگە از بولادى. سوعىس قيان - كەسكى ءبىر جۇماعا جالعاسادى. سۇلۋباي باتىردىڭ شەبەر قولباسشىلىق ەتۋىنىڭ ارقاسىندا، قازاقتار اقىرى جاۋدى بورداي توزدىرىپ، بەكىنىستى تارتىپ الىپ جەڭىسكە جەتەدى.


وسى كۇنى قاشقان جاۋدى وكشەلەي قۋىپ سوققى بەرىپ جۇرگەندە، قايران ەسىل ەرگە وسى شوقىدا وق تيەدى. باتىردى كوتەرىلىسشىلەر ەل ىشىنە اپارىپ شۇعىل ەمدەيدى. وق ماڭدايدان كىرىپ، وڭ جاق قۇلاعىنىڭ ارتىنان شىققان ەكەن. جاراسى اۋىر بولعاندىقتان باتىر ءۇش كۇننەن كەيىن قايتىس بولادى. بەس جىل بويى قاندى سوعىس كورگەن وسپان ەكى رەت قانا كوزىنە جاس العان دەسەدى جۇرت. سونىڭ ءبىرى سۇلۋبايدىڭ قازاسى ەكەن. سۇلۋباي باتىرعا وق تيگەن وسى تاۋدى حالىق قيماس باتىر ۇلىنىڭ اتىمەن «سۇلۋباي شوقىسى» دەپ اتاعان ەكەن، - دەپ اياقتادى اڭگىمەسىن اقكوڭىل اعامىز.

وسىناۋ باتىردىڭ تۇلعاسىنداي قاسقيىپ تۇرعان الىپ شوقىعا سوڭعى رەت سۇيسىنە كوز تاستادىم. ول ماعان ەرلىكتىڭ، نامىستىڭ، جەڭىستىڭ سيمۆولىنداي اسقاق كورىندى.


ماقالا اۆتورى - جارقىنبەك ءجۇمادىل


سوڭعى جاڭالىقتار