ورىس قىزدارىن جار ەتكەن قازاقتىڭ ءبىرتۋار قايراتكەرلەرى - فوتو
اسىرەسە، قازاق قىزدارى بىلىمنەن قۇر قالىپ، وتباسى، وشاق قاسىنان شىعا المادى. ولاردىڭ بىلىمگە دەگەن قۇشتارلىقتارى جانباي جاتىپ ءسوندى. بۇعان سول زامانداعى كەڭەس وكىمەتىنىڭ جىمىسقى ساياساتىمەن ۋلانعان جاسى ۇلكەندەرىمىز سەبەپ بولسا كەرەك. وسىنى ەسكەرگەن قازاق قوعامىنىڭ «قايماقتارى» ورىس، تاتار قىزدارىنا ۇيلەندى. ولاردىڭ ءوزىن-ءوزى باعالاۋى مەن پسيحولوگيالىق مادەنيەتتىنىڭ الدىندا باس ءيدى.
Stan.kz ورىس قىزدارىن جار ەتكەن زيالىلار تۋرالى اقپاراتتى نازارلارىڭىزعا ۇسىنادى.
XX عاسىردىڭ 20-30-جىلدارى قازاق زيالىلارى كوبىنەسە ورىس جانە تاتار ۇلتىنىڭ قىزدارىنا ۇيلەندى. مىسالى، مۇحتار اۋەزوۆتىڭ ايەلى - ۆالەنتينا نيكولاي قىزى، احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ ايەلى - بادريسافا يۆان قىزى، ءاليحان بوكەيحانوۆتىڭ ايەلى - ەلەنا ياكوۆ قىزى، جۇسىپبەك ايماۋىتوۆتىڭ ايەلى - ەۆگەنيا كيريلل قىزى، قانىش ساتبايەۆتىڭ ايەلى - تايسيا الەكسەي قىزى جانە ت. ب.-لار.
قازاق زيالىلارىنىڭ ورىس قىزدارىنا ۇيلەنۋىنە ىشكى جانە سىرتقى ەستەتيكالىق مادەنيەتى مول قازاق قىزدارىنىڭ جوق بولۋى سەبەپ بولسا كەرەك. ول زاماندا حالقىمىز ءۇشىن ءبىلىم ءبىرىنشى ورىندا ەمەس-ءتى. ال مۇنىڭ استارىندا كەڭەس وكىمەتىنىڭ جىمىسقى ساياساتى جاتىر.
احمەت بايتۇرسىنوۆ پەن الەكساندرا يۆان قىزى
احمەت بايتۇرسىنوۆ تاتار كوپەسى مۇحاممەد-سادىقتىڭ بادريسافا قىزىنا عاشىق بولادى. سۇم اجال بويجەتكەننىڭ ءومىرىن ەرتە الادى. وسىدان كەيىن احاڭ قازاق جەرىنە كەلگەن ورمانشى يۆاننىڭ قىزىمەن كوڭىل جاراستىرادى. ولار ۇيلەنگەندە احمەت 25 جاستا، ال جارى 19 دا بولاتىن.
ولاردىڭ ماحابباتىنىڭ كۋاسى بولعان «مۇعالىم» اتتى كول دە بار. دەسە دە، قالىڭ قازاق بۇل ارالاس نەكەنى قابىلداۋدان باس تارتادى. ءتىپتى، جۇرت اراسىندا احمەتتىڭ بويداق بولعانىن ايتىپ قاۋەسەت تاراتادى. جاقىندارىنان قولداۋ تاپپاعاندىقتان، قوس عاشىق نەكەلەرىن ترويتسك قالاسىندا قيۋعا ءماجبۇر بولادى. وسى جەردە الەكساندرا يسلام ءدىنىن قابىلداپ، ەكى اي بويى ءدىني دارىستەر تىڭدايدى.
احمەتتىڭ قالاۋىمەن وعان مۇسىلمانشا ات قويىلادى. بادريسافا ارابشادان اۋدارعاندا «بادرۋن» - تولىق اي، «سافا» - كىرشىكسىز تازا دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. احمەت پەن بادريسافانىڭ وزدەرىنەن تۋعان بالالارى بولماعان. ولار اۋمات، قازيحان، شولپان ەسىمدى ءۇش بالا اسىراپ العان. قازيحان مەن اۋمات ەرتەرەك قايتىس بولىپ، شولپان اناسىمەن بىرگە ايداۋدا بولادى.
كوپ عالىم مەن جازۋشى احمەتتىڭ قىزعا يكەمسىز بولعاندىعىن ايتادى. دەسە دە، مۇنى تەرىسكە شىعاراتىن احاڭنىڭ ولەڭدەرى كوپ. سولاردىڭ ءبىرى - كەلەسى جارىنا ارنالعان ولەڭى:
سۇراساڭىز ەسىمى الەكساندرا يۆانوۆنا،
ريزامىن قۇدايدىڭ ونى ماعان قيعانىنا.
ءبىر كاپىردى مۇسىلمان قىلىپ ساۋاپ تاپسام،
تۇرماي ما ون مولدانىڭ يمانىنا.
ءاليحان بوكەيحانوۆ پەن ەلەنا ياكوۆ قىزى
الاش ارداقتىسى ءاليحان بوكەيحانوۆ تا ورىس قىزىن جار ەتكەن. ءاليحان تانۋشى عالىمداردىڭ زەرتتەۋىنشە، 35-36 جاسىندا ۇيلەنگەن. ول 1885-جىلى ومبى قالاسىنداعى ورمان شارۋاشىلىعى ۋچيليشەسىنە جۇمىسقا تۇرادى. سول جەردە ماتەماتيكا پانىنەن ساباق بەرىپ، شاكىرت تاربيەلەيدى. ارتىنشا «ستەپنوي كراي» گازەتىنە جۇمىسقا تۇرادى. جۇمىس بارىسىندا ساياساتكەر ياكوۆ سيەۆوستيانوۆپەن تانىسىپ، ەتەنە جاقىن ارالاسادى.
ەكەۋىنىڭ ساياسات پەن قوعامدىق قوزعالىستارعا دەگەن كوزقاراسى ءبىر بولىپ شىعادى. جاقىن قارىم-قاتىناس ورناتا كەلە ساياساتكەردىڭ قىزى ەلەنامەن دە تانىسادى. ياكوۆ مىرزا ءبىر كۇنى قىزىن شاقىرتىپ، ءاليحان ەكەۋىنە اق باتاسىن بەرەدى. الايدا ءاليحاننىڭ اناسى بۇل ارالاس نەكەگە قارسى بولادى.
بۇل تۋرالى عالىم سۇلتان حان اقق ۇلى دا پىكىر بىلدىرگەن-ءدى. «ءاليحاننىڭ جەكە ومىرىنە قاتىستى مالىمەتتەردە ۇيلەنۋىنە بايلانىستى وقيعالار بەيمالىم كۇيىندە قالىپ وتىر. ونىڭ وزگە ۇلتتىڭ جانە ونىڭ ۇستىنە حريستيان ءدىنىنىڭ قىزىنا ۇيلەنگەندىگى - باستى قۇپيا ەمەس. ءاليحان وزىنە قالىڭدىق رەتىندە ورىس قىزىن، ەلەنا ياكوۆليەۆنا سيەۆوستيانوۆنانى تاڭدادى»، - دەپ جازادى ول ەڭبەكتەرىنىڭ بىرىندە.
ءاليحان مەن ەلەنانىڭ 1903-جىلى ەليزاۆەتا، 1904-جىلى ۇلى سەرگەي دۇنيەگە كەلەدى. الاش ارداقتىسى قىزىن زەينەپ، ۇلىن وكىتاي دەپ اتايدى. وكىنىشكە وراي، ءاليحان بوكەيحانوۆتىڭ وزىنە دە، ونىڭ بالالارى مەن نەمەرەسىنە دە تۋعان جەرىنەن توپىراق بۇيىرمادى. بارلىعى ماسكەۋ قالاسىندا جەرلەندى.
مۇحتار اۋەزوۆ پەن ۆالەنتينا نيكولاي قىزى
قالىڭ قازاقتى الەمگە تانىتقان مۇحتار اۋەزوۆ تە ورىس قىزىنا ۇيلەنگەن. بىرنەشە ايەل العانىنا قاراماستان، جازۋشى وتباسىلىق ءومىردىڭ باقىتىن سەزىنە الماعان. ونىڭ رايحان، كاميلا، ۆالەنتينا ەسىمدى ءۇش ايەلى بولعان. رايحانعا اۋىلدىڭ ويىن-ساۋىق كەشتەرىنىڭ بىرىندە عاشىق بولادى.
اكەسىنىڭ ارقاسىندا ونىڭ وتباسىمەن تانىسىپ، اقىرى ۇيلەنەدى. ارادا ءبىراز ۋاقىت وتكەن سوڭ، مۇحتار اۋەزوۆ سەمەيگە ءبىلىم قۋىپ كەتەدى. وسى جەردە ابايدىڭ نەمەرەسى كاميلامەن تانىسادى. اراعا ادامدار سالىپ ءجۇرىپ وعان دا قول جەتكىزەدى. ەكەۋى قول ۇستاسىپ لەنينگراد قالاسىنا اتتانادى. اتالعان قالانىڭ اۋا-رايى كاميلا قىزعا جاقپاي قالادى. ءسويتىپ ول جالعىز اۋىلعا قايتادى.
كاميلا مۇحتار ەلگە ورالماي قويعان سوڭ، ءىش قۇسادان قايتىس بولادى. جاقىندارىنىڭ ايتۋىنشا، مۇحتار ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن ايەلىنىڭ ءولىمى ءۇشىن ءوزىن كىنالاپ وتكەن. كىناسىن جۋىپ-شايۋ ءۇشىن مارقۇم كاميلادان «اباي جولى» ارقىلى كەشىرىم سۇرايدى.
كاميلانىڭ قازاسىنان كەيىن ورىس قىزى ۆالەنتينامەن كوڭىل جاراستىرادى. ءبىراق، بۇل جولى دا وتباسىلىق ءومىردىڭ باقىتىن سەزىنە الماي ءىلياس جانسۇگىروۆتىڭ جەسىرى فاتيما عابيتوۆامەن كوڭىل قوسادى. ەكەۋىنىڭ ماحابباتىنان مۇرات اۋەزوۆ دۇنيەگە كەلەدى. اۋەزوۆ بۇدان وزگە ناديا، گۇلبان، ولگا، ءرازيا، عايني، ماسپەن، كۇلان، ورازكەن، اققال ەسىمدى سىلقىمدارعا عاشىق بولعان.
مۇستافا شوقاي مەن مارينا گورينا
مۇستافا شوقاي تاعدىردىڭ تالكەگىمەن 1918-جىلى تاشكەنت قالاسىنا قاشۋعا ءماجبۇر بولادى. وسى جەردە ەكى اي تۇراقتاپ، ءساۋىر ايىندا بۇرىنعى تانىسى ماريا گورينامەن نەكەلەسەدى. 1918-جىلدىڭ 1- مامىرىندا قايىن اتاسى گوريننىڭ وتىنىشىمەن تاشكەنتتەن ماسكەۋگە اتتانادى. بۇل ۋاقىتتا ماريا ماسكەۋدىڭ وپەرا تەاترلارىنىڭ بىرىنەن شاقىرتۋ العان بولاتىن.
فرانسيانىڭ نوجان- سيۋر-مارن قالاسىندا مۇستافا شوقايعا ەسكەرتكىش ورناتىلعان. ايەلىنىڭ ارقاسىندا ەۋروپا حالقى ونىڭ كوپتەگەن ەڭبەگىن وقىعان. وسىنى ەسكەرگەن فرانسياعا بارعان «مۇستافا شوقايدىڭ قازاق جانە فرانسۋز دوستىعى» ۇيىمىنىڭ قازاقستاندىق مۇشەلەرى ماريانىڭ بەيىتىنە بارىپ توپىراق سالادى.
سول كەزدە اكىمشىلىك گورينانىڭ 1969-جىلدىڭ 14- ساۋىرىندە قايتىس بولعانىن ايتقان. ماريا قايتىس بولارىنان 4 جىل بۇرىن ءوزىن جەرلەيتىن ورىندى تاڭداپ، ونى 50 جىلعا جالعا الىپ قويعان ەكەن. بۇل مەرزىم اياقتالعاندىقتان، قىزىلوردا اكىمى مۇرات مۇحاممەد تاعى دا 770 ەۋرو تولەپ (شەتەلدە جەر ساتىلمايدى، ونى تەك جالعا بەرەدى)، مەرزىمدى تاعى 50 جىلعا ۇزارتتى.
قانىش ساتبايەۆ پەن تايسيا الەكسەي قىزى
گەولوگ قانىش ساتبايەۆتىڭ ەڭبەكتەرى تۋرالى ءجيى ايتىلسا دا، وتباسىلىق ءومىرى مەن ۇرپاقتارى تۋرالى مالىمەت تاسادا قالىپ قويادى. عالىمنىڭ ەكى ايەلى بولعان. وسى ايەلدەرىنەن سۇيگەن التى بالانىڭ ەكەۋى شەتىنەپ، بىرەۋى ەرەسەك شاعىندا قايتىس بولادى. ءبىرىنشى ايەلى ءشاريپادان ءشامشيابانۋ، حانيسا ەسىمدى ەكى قىز سۇيەدى. ال ەكىنشى ايەلى تايسيادان مەيىز اتتى ءبىر قىزى بار.
باقىتجان بايقاداموۆ پەن ۆالەنتينا پانفيلوۆا
قازاق كومپوزيتورى، حور ونەرىنىڭ نەگىزىن سالۋشى باقىتجان بايقاداموۆ پەن ۆالەنتينا پانفيلوۆانىڭ وتباسىندا ايگۇل، الۋا ەسىمدى ەكى قىز دۇنيەگە كەلگەن. ارۋلار ءالى كۇنگە دەيىن اتا-انالارىنىڭ ادال ەسىمىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن ەڭبەكتەنەتىندىكتەرىن ايتادى. «ءبىز الماتىلىقتار وزدەرىنىڭ كىمنىڭ بالاسى ەكەنىن بىلمەگەن زاماندا تۋىپ- وستىك. ول ۋاقىتتا اكە-شەشەسىنىڭ اتى دۇركىرەپ تۇرعان جانداردى عانا تانيتىن ەدى. ولاردىڭ قاتارىندا ءبىز - بايقاداموۆتار دا بولدىق. سەبەبى، تاڭەرتەڭ راديو قوسىلعان كەزدە، مەنىڭ اكەمنىڭ اندەرى شىرقالاتىن. قازىردىڭ وزىندە ءبىزدى «بايقاداموۆتىڭ قىزدارى»، «پانفيلوۆتىڭ نەمەرەلەرى» دەپ تانىستىرادى.
بۇل «لەيتەنانت شميدتىڭ بالالارى» دەگەندەي ەستىلەدى. ءبىراق، ءبىز ەش ۋاقىتتا اتا-بابامىزدىڭ تانىمالدىلىعىن پايدالانۋعا تىرىسقان ەمەسپىز. تاعدىرىما ريزامىن، تەگىمدى دە قۇرمەتتەيمىن. اكەم حور ونەرىنىڭ نەگىزىن سالدى، ونىڭ اتىندا كوشەلەر بار.
اتامنىڭ تەگىن مەنى گوگول-پانفيلوۆ كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىندا كولىك قاعىپ، قاشىپ كەتكەن كەزدە عانا پايدالانعانمىن. مەن كولىكتىڭ ءنومىرىن ەستە ساقتاپ قالعاندىقتان، ارتىنشا ول زۇلىم ۇستالدى. تەلەفوننان وعان «اقىماق، سەن مەنى اتامنىڭ اتىنداعى كوشەنىڭ بويىندا قاعىپ كەتتىڭ» دەپ ايقايلاعان بولاتىنمىن»، - دەيدى كومپوزيتوردىڭ قىزى الۋا «جاڭا ۇرپاق» باسىلىمىنا بەرگەن سۇحباتىندا.
جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ پەن ەۆگەنيا كيريلل قىزى
جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ ومىرىندە ەكى رەت وتاسقان. ەكەۋىندە دە ۆەرا نيكولاي قىزى، ەۆگەنيا كيريلل قىزى ەسىمدى ورىس قىزدارىنا ۇيلەنگەن. ولاردان بەكتۇر، جاناق ەسىمدى ەكى ۇل مەن مۋزا ەسىمدى ءبىر قىز سۇيگەن. جازۋشىنىڭ ەكىنشى ايەلىنىڭ ءتۇرى ۇسقىنسىزداۋ بولىپتى.
مۇنى ءسابيت مۇقانوۆ تا بايقاپ، ورىس قىزىن جۇسىپبەككە لايىق كورمەگەن ەكەن. ءتىپتى، وسى تۋرالى جازۋشىدان سۇراپ باعادى. سوندا جۇسىپبەك ءسابيتتى سىردىڭ جاعاسىنا شاقىرادى. ءسابيت مۇقانوۆ ەرتەسىندە مەجەلەنگەن جەرگە بارىپ، جۇسىپبەك پەن ەۆگەنيانىڭ سەرۋەندەپ جۇرگەنىن كورەدى. كەنەت جازۋشىنىڭ ايەلى شەشىنىپ، سۋعا سەكىرىپ كەتەدى. سوندا جازۋشى جارىن ءمىنسىز ءتانى مەن وزىنە كۇتىم جاساي بىلەتىندىگى ءۇشىن سۇيەتىنىن ايتقان ەكەن. ەۆگەنيانىڭ ءمىنسىز ءتانىن كورگەن ءسابيت تە جازۋشىنىڭ بۇل سوزدەرىنە كۇمان كەلتىرمەگەن.
الاشتىڭ ارىستارى مەن ەلىمىزگە ەڭبەگى سىڭگەن تۇلعالاردان تالانتتى بالالاردىڭ دۇنيەگە كەلەتىنى انىق.
بۇگىن ءبىرى اكە جولىن قۋسا، ەندى ءبىرى اتاقتى تەگىن قاناعات تۇتۋدى ءجون كورگەن. قازاق زيالىلارى مەن ولاردىڭ سۇيگەندەرى بىرنەشە بالانىڭ اكەسى مەن اناسى ەمەس. ولار - قازاق قوعامى ءۇشىن تەر توگىپ، ەلىمىزدىڭ جارقىن بولاشاققا ءبىر قادام جاقىنداي تۇسۋىنە سەبەپشى بولعان جاندار. ولاردى ءاردايىم قادىرلەپ، ەڭبەكتەرىن باعالاۋ - ماڭدايىمىزعا جازىلعان باق.