ارابتار ءوز ءتىلىن قالاي ساقتاپ قالدى؟

None
None
نۇر- سۇلتان. قازاقپارات - الجيردە شاماسى 40 ميلليون جان سانى بار. ارابتار بىرنەشە ەتنيكالىق توپپەن ارالاس تۇرادى: اراب تىلدىلەر، بەربەرلەر مەن كۇردىلەر، تاعى باسقالار.

افريكالىق اراب مەملەكەتتەرى 130 جىلداي فرانسيانىڭ وتارى بولدى. 130 جىل وتارشىلدىقتا بولعان حالىق سان رەت كوتەرىلىستەرگە شىقتى. سوڭعى كەزەڭدەگى 12 جىلدىق ريەۆوليۋتسيا 1962 -جىلى ەگەمەندىكتىڭ ورناۋىمەن اياقتالدى.

ەگەمەندىكتىڭ العاشقى جىلدارى فرانسۋز ءتىلى الجيردە باسىم كوممۋنيكاتسيالىق قۇرال رەتىندە قىزمەت اتقاردى. الجيرلىك مەكتەپتەر فرانسۋز تىلىندە بولدى. الجيردىڭ باسقارۋ بيۋروكراتياسى فرانسۋزشاعا عانا جۇيرىك بولدى. اقپارات قۇرالدارى فرانسۋزشا بولا تۇرىپ، قاراپايىم حالىق ءوز تىلىندە سويلەپ، ءوزارا ارابشا حات جازىستى. جەرگىلىكتى تىلدەر اراسىندا اراب تىلىمەن قاتار بەربەرلەر ءتىلى كەڭ پايدالاندى. فرانسۋز ءتىلىنىڭ وكتەمدىلىگى وتارشىلدىق ساياساتتىڭ سالدارىنىڭ ناتيجەسى. فرانسۋز وتارشىلدىعى قالىڭ بۇقارانى ساۋاتسىز قىلدى. 1962 -جىلى حالىقتىڭ %90 ساۋاتسىز بولدى.

الجير ەگەمەندىگى لينگۆيستيكالىق ۇلتشىلدىق سەزىمىن وياتتى. بۇل ساياسات ارابتاندىرۋ ساياساتىنا اكەلدى. ارابتاندىرۋ ساياساتىن الجيرلىك ەليتا باستادى. سول تۇستا ءار اراب ءوز اراب ديالەكتەرىندە سويلەدى. بۇل ساياسات اراب ەلدەرىندەگى ەتنيكالىق ازشىلىقتاردى، ماسەلەن، بەربەر مەن كۇردىلەردى ارابقا ءسىڭىرۋدى ماقسات ەتتى.

ارابتاندىرۋ ساياساتى - اراب ءتىلىن تاراتۋدى كوزدەدى. سونىمەن بىرگە، مەكتەپتەر، اكىمشىلىك ءىسى، كوممۋنيكاتسيالىق قۇرالدار، باسپا ءسوز قولعا الىندى. ال فرانسۋز ءتىلى تەك - شەت ءتىلى فۋنكسياسىن اتقاراتىن بولۋ كەرەك ەدى. ارينە، جاس الجير مەملەكەتى لينگۆيستيكالىق ارابتاندىرۋ ساياساتىن جۇزەگە اسىرۋدا كوپ قيىندىقتارعا تاپ بولدى. اراب قوعامى ءبىراۋىزدان بۇل ساياساتتى قابىلداعان جوق. بىرەۋلەرى فرانسۋز ءتىلىن قولدادى. ولار فرانسۋز ءتىلىنىڭ كەڭ مۇمكۇندىگىن ايتا كەلە - عىلىم، ءبىلىم، اكىمشىلىك ءىسىن فرانسۋز تىلىندە قالدىرۋدى قولدادى. تاعى بىرەۋلەرى جەرگىلىكتى ۇلتتىق ازشىلىق ءتىلىن قولداۋدى ۇسىندى - بەربەر ءتىلىن قولدادى. ءتىپتى اراب ءتىلىن جاقتاۋدى ولار مادەني دامۋدىڭ قىلمىستىق باعىتى دەپ، ەتنوستار اراسىندا الاۋىزدىققا اكەلەدى دەگەن ءۋاج ايتتى. ءبىراق ارابتاندىرۋ ساياساتى رەسمي باعىتتان تايمادى.

1971 -جىلى الجيردىڭ پرەزيدەنتى حۋاري بۋميدەن: «ارابيزاتسيا ساياساتى ءبىزدىڭ ماڭىزدى ساياسي باعىتىمىز، ءبىزدىڭ ريەۆوليۋتسيامىزدىڭ جەڭىسىنىڭ جەمىسى»، - دەدى.

بۇل ساياسات ەكى كەزەڭگە ءبولىندى:

ءبىرىنشى كەزەڭ - ءىشىنارا ارابيزاتسيا. الدىمەن، ءبىلىم سالاسىنا - مەكتەپ جۇيەسىنە اراب ءتىلىن ەنگىزۋ.

ەكىنشى كەزەڭدە اكىمشىلىك جۇيەگە ەڭگىزۋ جانە جوعارى وقۋ ورىنداردا - ۋنيۆەرسيتەت جۇيەسىن ارابتاندىرۋ نەگىزگى ماقسات دەپ تابىلدى.

ارابتاندىرۋ ساياساتى ءساتتى اياقتالدى. بۇل ءىس اراب ۇلتىنىڭ قالىپتاسۋىنا سەپتىگىن تيگىزدى. 2001 -جىلدان باستاپ بەربەر ءتىلىنىڭ ستاتۋسى كوتەرىلدى. بۇل ءتىلدى بەربەرلەر شوعىرلانعان ولكەلەر عانا پايدالانادى.

ءازىمباي عالي

qazaquni.kz


سوڭعى جاڭالىقتار