ولجاس سۇلەيمەنوۆ. ارعىماق - ولەڭدەر

None
None
نۇر- سۇلتان. قازاقپارات - ولجاس ومار ۇلى سۇلەيمەنوۆ ورىس ءتىلدى قازاق اقىنى، ءتىلتانۋشى، ساياساتكەر، يادرولىق قارۋ-جاراقتاردى جاپپاي قولدانۋعا قارسى تۇرۋشى، توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشى. قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى. 1936 -جىلى 18 - مامىردا الماتى قالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن.

ورتا مەكتەپتى بىتىرگەن سوڭ، قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنە وقۋعا ءتۇسىپ، گەولوگ ماماندىعىن الدى. ودان كەيىن ماسكەۋدەگى م. گوركي اتىنداعى ادەبيەت ينستيتۋتىندا وقىعان.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ حالىق جازۋشىسى ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ «ارعىماقتار»، «نۇرلى تۇندەر»، «مەشىن جىلى»، «قىش كىتاپ»، «تالما تۇستە تاعى دا ءبىر قايتالاپ»، «ءار كۇن - ارايلى تاڭ»، «جالىننىڭ شالقۋى»، «اسقاردان اسۋ»، تاڭدامالى»، ت. ب. ولەڭدەرى مەن پوەمالار جيناقتارى «از جانە يا» اتتى عىلىمي-زەرتتەۋ ەڭبەگى جارىق كوردى.

اقىننىڭ ادەبي سەناريى بويىنشا «بابالار جەرى»، «كوگىلدىر مارشرۋت»، «قىس - قىسىلشاڭ مەزگىل»، «مۇحتار اۋەزوۆ تۋرالى ءسوز»، ت. ب. كينوفيلمدەر ءتۇسىرىلدى.

بۇل جولعى ەنگەن «ارعىماق»، «الاپات سىناقتار ايماعى»، «اينالايىن»، «قىستاۋعا كوشۋ» اتتى ولەڭدەرىن وقىعاندا اقىن ولەڭدەرىندەگى ۇلتتىق مىنەزدىڭ اسقاقتىعىنا ءتانتى بولاسىزدار.

الاپات سىناقتار ايماعى

دەلقۇلدى دەرجاۆالاردىڭ كوردى ەكەن بىزدەي كىم الدىن،

جەتەسىز دۇنيە!

قازاقتىڭ جەرىنە كەلىپ سىنالدىڭ!

كرەستەن باسقا تۇك وسپەي،

توپىراعىم ىشتەي تىنادى.

تاراستى سىناپ وسىندا،

دوستويەۆسكيدى دە - سىنادى...

تۇرمەنىڭ سىمى ەلەستەر:

«قازاقستان قايسى؟» دەسە ەگەر،

پەتروگراد، ءبىزدى كەشە گور،

لەنينگراد، سەن دە كەشە گور!

كوشپەلى جۇرتىم وسىندا:

اشەكەيدى الەم ءار ءتۇستى.

تۇركسىبكە كەل اۋەلى - ءتۇسىنۋ ءۇشىن ماركستى!

قازاق بوپ تۋماي جالعاندا،

تۋعاندا بوتەن تاۋلاردا،

بوگدە ءبىر جەردە مال باعىپ،

بوگدە ءبىر انگە سالعاندا، -

بالىق بوپ اقساڭ توعانمەن،

زاماننىڭ ءزىلدى كارى بۇل،

جەزقازعان جاققا ۆاگونمەن اكەلەر ەدى -

ءبارى ءبىر!

كەشىڭدەر ءبىزدى،

قاتالداۋ - سولتۇستىك تەرىستىگىمىز.

بەس فرانتسيا سياتىن كەرەمەت كەڭىستىگىمىز!

مونمارترسىز،

ءھام لۋۆرسىز و، جۇمباق، مىناۋ ەل نەندەي،

باس بۇزار باستيليالار وسىندا كوشىپ كەلگەندەي!

و، دالا!

باۋىرىم...

جاتىرمىسىڭ!

كورىنبەي كوزگە شەتىڭ دە،

ۇلى گۋلاگ بوپ جاتىرسىڭ - ساياسي كارتا بەتىندە!

سىنالىپ داۋىل جاڭبىرمەن

جاۋدىڭ الدىندا تۇرعانبىز،

الىسىپ ءجۇرىپ تاعدىرمەن،

ايداۋدا تۋعان ۇلدارمىز!

زۇلمات دۇنيە تۇنەرىپ ءبىز جاققا قاراپ تۇرادى:

كۇشىگىن كوككە جىبەرىپ -

جەردىڭ سەرىگىن سىنادى....

سىناقتار بىتسە گۇلدەنەر،

سايرار- اۋ سوندا سىرلى انمەن.

كوسمودروم - دالا - تۇرمەلەر - شاندىلعان تەمىر سىمدارمەن!

دەرجاۆا!

قىزىل تۋىڭدى توبەسىنە ۇستاپ دۇشپاننىڭ،

سىنالعان كۇللى ۇلىڭدى -

ۇلى دە قازاقستاننىڭ!

تىلسىم سىر- شوقىلارىمىز،

ءشوپتىڭ دە قاندى- تامىرى،

باساتىن توپىراعىمىز -

باۋىرلاستاردىڭ قابىرى...

كۇيىنە كەلىپ،

سۇيىنە -

كەتەر دە باسپاي قۇماردى،

وسىناۋ ۇلى دۇنيە -

وزىڭە كەلىپ سىنالدى!

شارشادىڭ دەم ال، ۇلى انا،

تىنىقساڭ كوڭىلىڭ تىنا ما؟

ەشكىمدى ەندى سىناما،

بومبانى دا ەندى سىناما...

اۋدارعان سەرىك اقسۇڭقار ۇلى

اينالايىن

الا- قۇلا الەمدى جاعالايمىن،

ءۇي- كۇيدى دە قاجەت دەپ سانامايمىن.

ءساتى تۇسسە تۇككە دە قارامايمىن،

افريكا، فرانسيا، ازيانى ارالايمىن.

قالتام تەسىك، تيىن جوق - مىنە، ساعان...

تيىن تاپسام - قۇيعىتىپ تۇرا شابام!

جيھانگەرمىن، ەڭ سوڭعى وردالىقپىن،

ۇرپاعىمىن كوشپەلى ءور حالىقتىڭ!

اياعىمىز باتىسقا قاراپ ماڭگى

جاتىرمىز ءبىز قىرىندا تورعاۋىتتىڭ.

نوعاي، بۇلعار، قازاقتىڭ قوسىندارى،

جەر شەتىنە ۇمتىلدى، توسىلمادى،

ازيانى باتىستىڭ باتىسىنا

بالامادى، ەشكىمگە باس ۇرمادى.

ءشۇرشىتتىڭ تەڭىزىنىڭ شىعىسىندا

باتىس بارىن بىلگەن جوق،

حاس ۇلدارى،

اياعىمەن باتىسقا قاراپ جاتىر...

اق ديدارىن توپىراق جاسىرعالى...

اينالا بەر، جەر- انا، اينالايىن،

سەن دەگەندە باتامىن ويعا ءدايىم،

سىرقاتىڭنىڭ بارلىعىن وزىمە الىپ،

سەنىمەن مەن دە بىرگە اينالايىن!

قىستاۋعا كوشۋ

سۇمبىلە جۇلدىزى -

گۇل جارىپ جارقىراعاندا،

ءۇيىر- ءۇيىر بيەنىڭ ساۋمالى سارقىراعاندا،

كەڭ دالامنىڭ كوگىنەن

قازدار ۇشار توبىمەن؛

ءتۇن قوينىندا قاڭقىلدار

قايعى- مۇڭدى سازدارىن،

قايران مەنىڭ بايقۇس اپپاق قازدارىم.

مىناۋ كەلگەن بوقىراۋ،

ءورىس- تەبىن - توقىراۋ،

اتتان، قىپشاق...

ارقىراپ...

ءولسىن مەنىڭ ءوز قولىمدا جارقىراپ،

سۇمبىلە جۇلدىزى.

* * *

شىڭعىستاۋعا جاقىن ونىڭ مولاسى...

سارعالداقپەن شەگەلەنگەن توبەسى.

اش جالاڭاش، جۇدەۋ جاندار، ولەسى،

كەرمەك ءاندى ءبىر مىرس ەتە ءسىمىرىپ،

بۇل بەيىتتە باس قوسادى نەگە وسى؟

تولقيدى ءشوپ تەربەلىپ،

گۇل سارعايار شەرلەنىپ،

ۋ سەكىلدى، قاراشى...

شىڭعىستاۋعا جاقىن ونىڭ مولاسى...

ارعىماق

ەي، دەشتى- قىپشاق دالاسى،

داڭقىڭ شىققان تابىنمەن.

ۇيىرلەردى قاراشى،

ءجۇزىپ جۇرگەن ساعىممەن.

ءبىر اساۋدى بەر ماعان،

تامىرىم تۇر بۇلقىنىپ.

دوڭگەلەنسىن جەر- عالام،

قالا، دالا ۇمتىلىپ.

ارعىماقتىڭ قانىنىڭ

ىستىق وتىن جەل ءۇرسىن.

تۇياقتاردىڭ شاڭى مەن

ورتەنگەن ءشوپ ءورىلسىن.

شابىسىمەن مىنا اتتىڭ،

شابۋىل سالىپ شىعايىق.

دۇبىرىمەن تۇياقتىڭ

جولدى بەتتەن ۇرايىق!


لۋۆر


مەن سەنى سۇيەم، فرانتسيا.

باسقىنشى دەيتىن قاتال كۇش

فرەنگ دەگەن اتىڭمەن سەنىڭ اتالمىش.

نوياندارىڭدى بابامىز ءبىزدىڭ شىلبىرمەن ەردەن سۇيرەتىپ،

قابىرعالارىن كۇيرەتىپ،

زەرلەۋلى كىرەۋكەسىنە

زەر سالعان كوزىن ۇيرەتىپ.

مەن بولسام، مىنە، زالداردى ءجۇرمىن كەزىپ بوس،

گاۋھار تاستارعا قارايمىن ءجيى كەزىكپەس.

تاڭىرقاپ قويام: «قايداسىڭ، مەنىڭ ازيام؟

اسىل تاستارعا اينالدىڭ با ەكەن، ءاز ۇيام؟

سەمسەردىڭ مىناۋ جۇزىندەمىسىڭ سەن الدە،

وزىڭە قارسى سوعىلعان سول ءبىر الەمدە؟

قوسوزەنگە سەن جەتتىڭ دە ءبىر كەز ءوشتى ءۇنىڭ،

كەلەدى بۇگىن ۇرانىڭدى قايتا ەستىگىم.

باتىستى تاعى باعىندىراتىن جان بار ما

سەمسەرسىز بارىپ؟

جاۋلايتىن مىناۋ زالدار ما؟..»

اۋدارعان ۇلىقبەك ەسداۋلەت


سوڭعى جاڭالىقتار