جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆ: ولەڭگە قاتىستى ءسوز

None
None
نۇر- سۇلتان. قازاقپارات - تالانت پا، تالاپكەر مە؟ مۇنى ءاپ دەگەننەن ايىرا قويۋ دا قيىن بولار. ايتكەنمەن، تەڭىزدىڭ تامشىسىنان دا، ءبارىبىر تەڭىز ءيىسى شىعارى حاق. قايتكەن كۇندە دە بۇرىن اتى از اتالعان اۆتور شىعارماسىنا كىم- كىمنىڭ دە الدىمەن ۇمتىلارى ايان.

وسىنداي حالدە جىل سايىن باسپالاردان ونداپ- وتىزداپ شىعىپ جاتقان جىر جيناقتارىنىڭ ءارقايسىسىنا ءبىر جالتاقتاپ، اقتارا، اۋدارا ءجۇرىپ جانىڭا جاڭا ءبىر ازىق ىزدەيسىڭ. مۇندايدا ادامنىڭ ازعا قاناعات ەتەرى دە زاڭدى نارسە. ءبىراق جالعىز ساتكە بولسا دا كوڭىلىڭ سەرگىپ، جانىڭ جايلاۋ تابادى. وزگەنىڭ ەڭبەگىنە قاناعات تۇتۋ، سوعان قىزىعۋ ارقىلى ءوزىڭدى- ءوزىڭ قامشىلايسىڭ. ءاربىر جاڭا تىركەس، وي، وبراز قيالدى قوزعاپ، ويدى وياتادى. وقۋشىعا وسىلاي اسەر ەتكەن جاس، جاڭا اقىنداردى قاداعالاپ، قۋىپ وقۋ از. ارا- تۇرا بولسا دا اقىل- كەڭەس ايتىپ قويۋ ءلازىم سەكىلدى.

كەشەدەن بەرى كوكەيىن ويىن تەسكەندەي،

بەس جاۋىن ءوتتى قۇيىنعا مىنگەن بەس كولدەي،

بەسىندە اتتى ارقانداپ ەدىم شالعىنعا،

مالشىنىپ كەلدىم گۇل وسكەن داريا كەشكەندەي.

قالعان جوق ءۇيدىڭ مالمانداي بولماي ءبىر تۇگى،

تىرسىلداپ شىقتى تۋىرلىقتىڭ دا جىرتىعى.

دۇرلىگە جوڭكىپ تۇنىمەن دوستىڭ وتارى

ساڭقىلداپ شىقتى قارا اۋىز يت پەن مىلتىعى.

(«سۋىق توبە»).

بۇل - جۇماتاي جاقىپبايەۆتىڭ جىر- شۋماقتارى. وسى ۇزىندىدەن- اق اۆتوردىڭ - اقىن ەكەنى كورىنىپ قالدى. وسى تامشىدان- اق تەڭىز ءيىسى اڭقىپ كەتتى. اسىرەسە، «بەس جاۋىن ءوتتى قۇيىنعا مىنگەن بەس كولدەي» دەگەنى ادەمى- اق. تەك «كەشەدەن بەرى كوكەيىن ويىن تەسكەندەي» دەگەن جولدا ءبىر كىربىڭ بار. ارينە، تۇسىنۋگە بولادى. كوكەيىن ويىن تەسكەن - جاۋىن عوي؟ نەگە ەكەنى بەلگىسىز، وسى جول وقۋشىعا ءبىر ءتۇرلى: باسقا ءبىر شۋماقتان (ۇيقاسى كەلىپ تۇرعانمەن) كەلگەن جول سىندى اسەر ەتەدى. الگى سىندى بىرەر جول - ءمىن- كەمشىلىك سانالىپ، دابىرايتۋعا تاتىمايدى. ءارى قاراي:

يتمۇرىن شاۋىپ، يەكتەن تەرى تامشىلاپ،

قارا اۋىز ءيتى قۇيرىعىن بۇلعاي قاڭسىلاپ.

وتىنىن تەڭدەپ مالشى دا كەلگەن بۇل سۋعا،

ءيميىپ كەتكەن يت ءمىنىپ يرەك قامشىلاپ.

ماڭىرامانى ماڭىنا قاراي ايداتىپ،

جولاۋشىلاردىڭ اتتارىن تاسقا بايلاتىپ،

سيقىرلى قازان سەكىلدى جاتىر بۇل قاينار،

التىن كەبەكتەي اق سارى قۇمدى قايناتىپ.

بۇرقىلداپ جاتىر، باسىنا جاستاپ شىرقاۋ قىر،

بابالارىمنىڭ باباسىن كورگەن ءبىر تال نۇر.

بەل ومىرتقاسى تەمىر پەندە دە باس ءيسىن،

اۋليە بولساڭ مولدىرلىگىڭە ىڭكار قىل.

(«كوش جولى. قاينار» ).

ادەمى- اق. ءبىرىنشى شۋماقتا «ي» دىبىسىنان باستالاتىن التى ءسوز بار. سونىڭ بىرەۋىنىڭ ورىنىن، نە بىرەۋىن باسقا سوزبەن الماستىرسا - شۋماق شاشىلىپ قالاتىن ءتارىزدى. دىبىس قۋۋ ما؟ مۇمكىن. ءبىراق ودان مازمۇنعا نۇقسان كەلىپ تۇرعان جوق. قايتا شۋماق الگىندەي تىركەس- ۇيلەسىمدەردىڭ ارقاسىندا كەلىستى كوركەمدىك تاپقان. پوەزيادا دىبىستىڭ اتقارار قىزمەتى دە، ارينە، شەكتەن شىقپاعان جاعدايدا، زور دەيتىنىمىز سوندىقتان. پوەزيانىڭ ەسكى، ءبىراق ەسكىرمەيتىن قاعيداسى. بۇقار مەن ماحامبەت تە سول قاعيدانى ۇستانعان. جۇماتاي دا ۇستانىپ وتىر. ماحامبەت: «ادىرناسىن الا وگىزدەي موڭىرەتكەن» دەيدى. نەمەنە، موڭىرەۋ ءۇشىن وگىز مىندەتتى تۇردە الا بولۋى كەرەك پە؟ مۇندايدى الليتەراتسيا، اسسونانس دەگەن تەرميندەرمەن مەكتەپ وقۋلىعى دا الدەقاشان بەكىتىپ قويعان. ماحامبەت سىندى توكپە جىرشىلارعا «ادىرنا مەن الا وگىز» جاراسىپ تۇر. اقىننىڭ ءوز زامانىنىڭ رۋحى سول. ال بۇگىنگى وتىز التى جاسار جۇماتايدىڭ: «ماڭىرامانى ماڭىنا قاراي ايداتىبى» قالاي ەستىلەدى؟ «... سىلدىرامانىڭ ار جاعىندا ماڭىرامانى ۇلىما جەپ جاتىر» دەگەندەگى ماڭىراما عوي بۇل؟

الا- كولەڭ ارشالى تاۋدىڭ قاباعى،

اسپانمەن جوڭكىپ سۇر باۋىر اپپاق جاباعى -

بۇيرا شىڭداردىڭ ەتىمەن قارا كولەڭكە

سورعىشقا قۇيعان سياشا جىلجىپ بارادى.

(«ويسازدا»).

سوڭعى جولى قانداي جاقسى! مۇندا ناعىز سۋرەتكەردىڭ ءجىتى جانارى تۇر. كوزگە بىردەن شالىنادى. سۋرەتكەر دەمەكشى، وسپانحان اۋباكىروۆتىڭ ەرتەرەكتە جازىلعان مىنا ءبىر شۋماعىنداعى بەينە كوز الدىمىزدان كەتپەيدى:

شىركىن- اي،

جەڭەشەمنىڭ كىرپىگى- اي:

بوياعانى سونشاما

ءاربىر تالى جانىپ بىتكەن شىرپىداي.

ولەڭدەگى سايقىمازاقتىق رۋحتى بىلاي قويعاندا، كوسمەتيكا كابينەتىنەن جاڭا شىققان كەربەز كەلىنشەكتىڭ كىرپىگىن بۇدان ارتىق قالاي «ماقتايسىز» ...

جۇماتايعا ورالايىق:

جاندارعا دوس تا، دۇشپان دا بولعان،

قۇمار دا بولعان، قۇشتار دا بولعان،

كوزىمنەن بۇلبۇل ۇشقاندا ارمان،

يتتەن دە قالعان، قۇستان دا قالعان

كوڭىلىم مەنىڭ، كوڭىلىم.

كەتسەم دە كەيدە كۇيىكتەن قاڭعىپ،

ۇمىتكەر ەدىڭ بيىكتەن بارلىق.

جاقسىلىق ايتار ادامعا قۇربان،

جومارت تا قىلعان، ساراڭ دا قىلعان

كوڭىلىم مەنىڭ، كوڭىلىم.

«سۇگىر كۇيىنىڭ اسەرىنەن» تۋدى دەلىنگەن وسى شۋماقتاردا نە بار؟ اسەم سوزدەردىڭ جاقسى اقىننىڭ قولىمەن قالانعان قاڭقاسى عانا. ءيا، قىپ- قىزىل قىزىل ءسوز.

شەبەرلىك اتاۋلىنىڭ ولشەمدى كەرەك ەتەرى راس. ج. جاقىپبايەۆ - شەبەر اقىن. اسىرەسە، ءسوزدىڭ ءدامىن، ءيىسىن جاقسى سەزەدى، ءار جولىن ۇقىپتى قۇراستىرادى. ءبىراق ءسوز استارعا، ماعىناعا يە بولعاندا عانا - ۇلكەن كۇش الادى. ولەڭ - سوزدەن جاسالعانىمەن، سوزدەن بيىك تۇرادى دەيتىنىمىزدىڭ ءمانى وسى. ءسوزدىڭ سىرتقى اجارىن، بوياۋىن تاپ باسىپ تانىپ، تاڭداپ الۋ دا - وڭاي شارۋا ەمەس. ءبىراق ىلعي دا بەتىنىڭ قىزىلى بار سوزدەردى قۋىپ تەرۋ ءتۇبى جاساندىلىققا اپارماي قويمايدى. كوكىرەك دۇمپۋىنەن اتىلىپ شىقسا - اجارسىز ءسوز دە قۇدىرەت. ستيحيالىق باستاۋدىڭ كوزىن قولدان بىتەمەۋ كەرەك.

جۇماتايدىڭ ءار ءسوزى كونەنىڭ كوزى سىقىلدى، كوڭىلدى ەلەڭدەتەدى. اقىن - بارماعىنىڭ سيقىرى بار ۇستا. ونىڭ ولەڭدەرىن وقىعاندا كوز الدىڭىزعا: ون جەتىنشى عاسىرداعى قايىڭنىڭ بەزىنەن جاسالعان قىمىز- وجاۋدىڭ تۇبىنە جىڭىشكە، بولات بىزبەن الدەنەندەي ورنەكتەر سالىپ وتىرعان اككى شەبەر ەلەستەيدى. سول ورنەكتى جيىرماسىنشى عاسىردىڭ، ارزان دا بولسا، تۇرمىستا بار ىدىستارىنىڭ بىرىنە سالسا - ول ونەر ونەر بولۋدان قالا ما؟ ارينە جوق. مۇنداي پىكىردى ايتقىزىپ وتىرعان جاقىپبايەۆتىڭ ءوزى.

الدىنان سورە، ارتىنان قيقۋ تايالسا،

بۇزاۋءتىس قامشى بۇتىنان شاقسا شايانشا،

قۇلاجيرەن ات قۇيقىلجىپ بارىپ بايانشا

قۇلا ءبىر دوڭنەن قۇيىلار ەدى قويانشا.

(«قۇلاجيرەن» ).

نەمەسە:

قولىمدا جۇگەن، قوي سالعان سۇرلەۋ ىزبەنەن

الاياق اتتى القىنا باسىپ ىزدەگەم.

(اتى جوق ولەڭ).

نەمەسە:

جيرەن تۇلپار ىشتەن تۋا قاسقا باس،

مولدا مىنسە دۇعاسىنان تاستاماس.

بەرمەيتىن- اق اتىم ەدى، قايتەيىن،

بەس موتورلى سامولەتكە باسپا- باس.. .

بەس موتورلى سامولەتىنە راقمەت! ءار قاراي:

تاڭدا ءوزى اشىپ تاقتاي قاقپا ەسىگىن،

شىبىنعا دا تيگىزبەيتىن كەسىرىن.

جابايى اتتاي (؟ ) جاتاعانداۋ بولعاسىن

كەنەجيرەن قويىپ ەدىم ەسىمىن.

(«كەنەجيرەن كەتكەندە» ).

«قۇلاگەرىن» جوقتاپ، زارلاعان اقان سەرى سياقتى ەمەس پە؟!

جۇماتايدىڭ قاسىنا تاعى ءبىر تالانتتى جاس قوسىلدى. ول - ەسەنعالي راۋشانوۆ.

ەسىمدە، ءبارى ەسىمدە،

كولدەر دە، سامال جەلدەر دە،

«بەستوبە» جاقتان بەسىندە

كەلەلى تۇيە كەلگەندە...

جەلىنقاپ تارتقان ىنگەندەر

بوتاسىن ىزدەپ بوزدايتىن.

تۇتىندىك سالعان تۇندەردە

تۇيەكەش ءبىر سىر قوزعايتىن...

سارى ۇلەك گاپتىڭ باسى ەدى،

سوڭى دا وسى بار ۋاق،

سارى ۇلەك - ونىڭ اسەلى،

سارى ۇلەك - قولدار ارۋاق.

قۇتىرتىپ ءازىل- وسپاقتى،

سالاتىن كۇي عىپ ىسقىرا:

قايىتا بارىپ قوسپاقتى

قايتا الماي قالعان تۇستى دا.

(«باستاۋ» جيناعى).

اقىننىڭ قولتاڭباسى كورىنىپ- اق تۇر. تۇما سۋى سىقىلدى، ءموپ- ءمولدىر. جاس اقىننىڭ العاشقى كىتاپتىڭ وزىندە- اق قالىپتاسىپ، بۋىنى بەكىپ قالعانى بايقالادى. ءيا، وسىلاي سويلەۋ، جاس ونەرپاز جونىندە ءسوز قوزعالسا بۋىنى قاتتى، قاتپادى دەپ باعالاۋ ادەتكە اينالعان، ايتپەسە، جاس اقىن، قارت اقىن دەگەن ۇعىم جوق، اقىن عانا بار. ۋاقىت، جىلدار - تۇرمىستىڭ، ءومىردىڭ وي- شۇقىرىن تانىپ ءبىلۋ ءۇشىن كەرەك شىعار، ال ولەڭ ۇيقاستىرۋ ءۇشىن ساقالدىڭ اق بولۋى شارت ەمەس. ەسەنعالي تۇرمىستى دا جاقسى ءبىلىپ، تانىپ ۇلگىرىپتى.

قۇلاتاي ءۇزىپ شىلبىرىن،

قۇداعي ساسىپ جۇگىردى:

قۇنان بوپ قاپتى- اۋ قۇرعىرىڭ،

قۇدانىڭ اۋلى «ءبۇلىندى».

بۇلىگىن سوسىن ءورشىتىپ،

قۇلاتاي ۇيىرگە ۇمتىلدى،

كەرزى ەتىكپەنەن جەر شۇقىپ

ەر جەتىپ قالعان ۇل تۇردى.

قانداي اسەرلى، قانداي نازىك! اسىرەسە، قۇلا تايدىڭ تەنتەكتىگى تۋرالى جىردىڭ سوڭعى جاعى سۇلۋ قىزعا اينالعان تۇستا اقىن ارقالانا تۇسەدى:

قىرعىزدان كەلگەن قىل شىلبىر،

سىرعىزعان جابۋ - ول دايىن.

جاس داۋرەن، سەن دە جىرسىڭ ءبىر،

قاي ماقاممەنەن تولعايىن؟

شاعىر بۋرانىڭ شۋداسىن

شيراتىپ الىپ بوستەكتەن،

شەرەبەمەنەن جۋعاسىن

شەجىمدەپ تۇساۋ ەسپەپ پە ەڭ؟!.

تۇماندى سايعا اپ بارىپ

تۇساۋدى قۇنان جوعالتتى،

ىزدەگەن بولدىق - تاپپادىق،

تاپتادىق جاسىل قولاتتى.

تۇڭعيىق كوزدى تۇنىق قىز

وتىر عوي، مىنە، ءومىر- اۋ.

تۇساۋدى ىزدەپ ءجۇرىپ ءبىز

تۇسالىپ قالعان ەدىك- اۋ.

راس، شىنايى جىر. كىم- كىمدى دە يلاندىرا الادى. كوركەم ءسوزدىڭ كۇش- قۋاتى دەگەن وسى: پاراسات- بىلىك پەن شەشىمنىڭ شەبەرلىگى وي- قيالدى قوزعاماي قويمايدى. ءومىردىڭ تيتتەي عانا ەپيزودى، يۋمور دا، مۇڭ دا بار، ولەڭ وكىنىش فورماسىندا اياقتالعانىمەن - كەرمەك ەشتەڭە جوق. ە. راۋشانوۆتىڭ «جىلقى جانۋار» جونىندە تاعى ءبىر ولەڭىنەن ءۇزىندى كەلتىرە كەتۋ ماقۇل.

كۇمىس جالىن قۇشايىن

كۇيكى- مۇڭنان ارىلا.

زىمىرانداي ۇشايىن

زاۋال اۋا تاعى دا.

بەدەۋ قۇمدار بەزەرىپ

جاتا بەرسىن جولىمدا.

شارشاتتى عوي ءسوز ەرىپ،

شاڭ قالسىنشى سوڭىمدا.. .

ورتاق ەمەس ءبىر كورمە،

قوسپا كىلەڭ شوبىرعا،

... بولەك شابا بىلگەنگە

بولەك بولسىن ورىن دا.

جىلقى دەسە، اسىرەسە، سايگۇلىك ات دەسە، قۇلاعى ەلەڭ قاقپايتىن قازاق جوق. تۇرمىس قالپى سولاي، قان سولاي. جاقسى ات جايلى جىر ءارقايسىمىزدىڭ- اق دەلەبەمىزدى قوزدىرادى. مىنا الىنعان ءۇزىندى دە كىسى سوگەتىن شۋماقتار ەمەس. «بولەك شابا بىلگەنگە بولەك بولسىن ورىن دا» دەگەن ءتۇيىن وتە ورىندى. دۇرىس تالاپ. ونەرپازدىڭ، ونەردىڭ تالابى ەجەلدەن سولاي بولعان. اتتەڭ، «زىمىران» دەگەنى نە؟ ەسكى جىر- حيسسالاردان «زىمىران دەگەن ءبىر قۇس بار» دەگەندى ەستىگەن ەك. ەگەر سول قۇس بولسا - ول ءبىزدىڭ كورمەگەن قۇسىمىز. كورمەگەن قۇسىمىزدىڭ قالاي ۇشاتىنىن دا بىلمەيمىز عوي.

ەسەنعالي تۇيە تۇرمىسىن جاقسى بىلەدى، سونى جىرعا قوسادى.

جابۋىن ويسىلقارانىڭ

جازى كەپ الماستىرادى...

نەمەسە:

كۇركىرەپ بۇلتتار جەلەر ءارلى- بەرلى

جاراعان جازعىتۇرىم بۋرالارداي.

(بۋرا - قىستا قاڭتاردا جارانادى).

نەمەسە:

ىنگەننىڭ سان شۋداسى سەكىلدەنىپ،

ۇيىسقان شالعىنىما ءبىر اۋنايتىن، -

دەپ تە؛

قارا ناردىڭ قازىعىندا

قارا بوتا اينالادى، -

دەپ تە؛

ءتۇس تۇيە بوپ ەنەدەن تۋعان ءىرى،

جەلكىلدەيدى جەلكەدە شۋدا ءجۇنى،

شايىرى اعىپ، اۋزىنان كوبىگى اتىپ،

جاتقىزبايدى كۇنى- ءتۇنى بۋرالىعى، -

دەپ تە ايتا الادى اقىن. مىنە، سىزگە «جىلقى- ءناما» ، «تۇيە- ءناما» !

حالقىمىز مالساق حالىق. امان- ساۋىنىڭ وزىندە: «مال- جان امان با» دەپ، «مالدى» «جاننان» بۇرىن سۇرايدى. مۇنىڭ ءبارىن تۇرمىس تۋعىزعان. ءوزىمىز ءالى كۇنگە پاتەرلەرىنە يت ۇستاپ، بالالارىمەن بىردەي اسىراعان قالالىقتار تىرلىگىن ەرسى كورەمىز. ال كۇنى كەشە مالدى، اسىرەسە، جاس ءتولدى ەكىنىڭ ءبىرى ۇيىندە ۇستادى. بۇل دا تۇرمىسقا بايلانىستى ەدى. قازىر شە؟ قازىر مال، ءتىپتى، قازاقتىڭ تۇرمىسىنان دا الىستاپ بارادى. ءتولىن ۇيگە الۋ بىلاي قاپ، كوپ جەر مال ساۋمايتىن حالگە ۇشىرادى. مەنشىكتى مالدارى بولا تۇرا، كوپ ايەل سيىر ەمەس، كونسەرۆى «ساۋادى». جىلقى- تۇيەلەرى باس بىلمەيدى، شەتىنەن جابايى- تاعى. ساتسا پۇل بولاتىنىن ءبىلىپ العان جۇرت مالدارىن اسفالت جولدان اۋلاعىراققا ايدايدى، باقپايدى، باقتىرادى. كەي اۋدانداردا سوعىمدارىن اڭ قۇساتىپ اتىپ ۇستايدى دەگەندى تالايىمىز ەستىپ ءجۇرمىز. توقشىلىق تا! مىنە، ءبىزدىڭ بۇگىنگى مال باعۋ، ساۋۋ... جەم دە سۇرامايدى. ءيىن - ءبۇتىن، قول - تازا.

تەڭىز اۋدانىنىڭ قىزىلوبا دەگەن اۋىلىندا ماي زاۋىتى بار. زاۋىت جۋساندى قوڭىر توبەنىڭ باسىندا. ارقا- باتىسى - بۇرىنعى كول تابانى، ساي. سول سايدىڭ ءتۇبى - ءاپپاق. بۇل نە دەگەنىمىزدە، اۋىل ازاماتتارى: «ماسلوپرومنىڭ ءسۇتى عوي» دەپ، تەرىس اينالعاندارى بار. سويتسە، زاۋىت مايىن الىپ اپ، ءسۇتتى جەرگە توگەدى ەكەن. قولعا، جەمگە ۇيرەنگەن بىرەر سيىر- سىبىر بولماسا - كوك ءسۇتتى مال ىشپەيدى دەستى. مىنە، سىزگە ماسەلە!

ءبىز سەگىز - ون جاسىمىزدان ەڭبەككە ارالاستىق. ەڭبەككۇنگە ايران جازاتىن. مايدى ول كەزدە دە ايىرىپ ءجۇردى. كوك سۇتتەن ۇيىتقان ايراندى ۇجىمشار باسشىلارىنىڭ قاعازىمەن ءبولۋشى ەدى. توستاعانعا قۇيىپ قولىمىزعا ۇستاتقاندا، ابايلاماي، بىرەر ۇرتتامىن توگىپ الساق، شەشەلەرىمىز: «كوزىڭ اعارعىر!» دەپ قارعايتىن... بۇگىنگى ماي زاۋىتى جانىندا الگىندەي ىسىراپتى كورگەندە: «كوزىڭ اعارعىردى» كىمگە ايتارىڭدى بىلمەي كۇيەدى ەكەنسىڭ! ءبىزدىڭ زامانداستارىمىزدىڭ پوەزياعا: «بالا بولا المادىق، وتسەك ەكەن اكە بوپ»، (ق. مىرزاليەۆ) - دەگەن تىلەكپەن كەلگەنى سوندىقتان. ءبىز بالالارىمىزدىڭ «بالا دا، اكە دە» بولا الۋىن قالايمىز!

جوعارىدا كەلتىرىلگەن شۋماقتار جاقسى اقىنداردىڭ جاقسى ولەڭدەرىنەن الىندى. كەز كەلگەن تالانتتىڭ ءار تىرناعى استىنان كىر ىزدەپ كىرجىڭدەيتىن كىدىلىگىمىز جوق. جۇماتاي مەن ەسەنعاليعا جىلقى- تۇيەنى جىرلاما دا دەمەيمىز. جىرلا، ءبىراق قالاي جىرلاۋ كەرەك، قانداي ءمان- ماعىنا، قاي تۇستەن استار سالا جىرلاۋ كەرەك، قازىرگى اۋىل تۇرمىسى ءسىزدىڭ جازعاندارىڭىزدى وتىرىككە شىعارىپ قويماي ما؟ اڭگىمە وسىندا بولىپ وتىر. ءاربىر توپتامادا، جىر جيناعىندا، ءتىپتى ەكى- ءۇش جىلقى، ەكى- ءۇش تۇيە جۇرسە - ءسوز باسقا. جۇماتاي مەن ەسەنعالي سەكىلدى قابىلەتتى اقىنداردىڭ ات پەن تۇيە بۇكىل وبرازدىق جۇيەلەرىنە اينالار بولسا، جانە سول جانۋارلار ۇلتتىق ءتۇر- بوياۋ عانا ەمەس، بۇگىنگى اۋىلدىڭ كورىنىس- سيپاتى رەتىندە، ءاربىر ءۇش ولەڭنىڭ بىرىندە قايتالانا بەرسە - قىنجىلماي قالۋ قيىن.

بەسىندە اتتى ارقانداپ ەدىم شالعىنعا، -

نەمەسە:

قارا ناردىڭ قازىعىندا

قارا بوتا اينالادى، -

دەگەندەردىڭ قازىرگى قازاق دالاسى ءۇشىن تيپتىك جايلار ەمەس ەكەنىن، ءارى مۇنداي جولداردىڭ تەك سىرتتاي عانا قىزىقتاۋ، سۇلتانماحمۇتشا ايتقاندا: «بىزدەردە مىنانداي بار، مىنانداي بار» تارىزدەس جايتتەر ەكەنىن جىگىتتەر تۇسىنەر دەپ ويلايمىز.

ۇلىقبەك ەسداۋلەتوۆ مال تۋرالى بىلاي جىرلايدى:

ۇرانقاي ۇيدەي مايانىڭ

ىرگەسىن ۇڭگىپ جەپتى مال،

حايۋانعا بەرسەڭ قالاۋىن

دۇنيەنى تۇگەل جەپ تىنار.

(«التايدىڭ التىن تامىرى» كىتابى) .

مۇندا ەشقانداي ارزان ەلىگۋ، ەكزوتيكا جوق. ءومىردىڭ ءوزى سىندى قاراپايىم. ءارى قاتال. ەلىكتەۋ، سولىقتاۋدان ادا، ادەمىلىكپەن اسەر ەتەم دەگەن ارزان پيعىلدان ساۋ. اشى- اق، ءبىراق شىندىق. راسىندا، دۇنيەنىڭ ءبارىن قارىنىمەن ولشەيتىن، تەك قارىنىمەن عانا تۇسىنەتىن حايۋاندار از با؟ ۇلىقبەكتىڭ تاقىرىپ اۋقىمى دا كەڭ. ەگەر كەڭدىك دەگەندى گەوگرافيالىق كارتامەن ولشەسەك، ول - التايدان سانتياگوعا دەيىن سوزىلادى:

ەسىل ەر،

ءبىزدىڭ چيليدە

ادال بولۋ وڭاي ما؟

قيىن با؟

(«چيلي ازاماتتارىنىڭ ءسوزى» ).

مىنە، بۇل سۇراق. سۇراقتىڭ كوكەسى.

سورلادى وتانشىل وتتى ءومىر

وتانى وزىنە تۇرمە بوپ.

(«تۇرمە» ).

ادام - ادام بولعالى «ءوز وتانى وزىنە تۇرمە» بولۋدان وتكەن قاسىرەت، ودان وتكەن باقىتسىزدىق بولعان ەمەس!

جالعاندا اقىن بولعان ازاپ ەكەن،

ەلتىگىش اقىن جانى مازالى ەكەن.

دۇنيەدەن تازالىقپەن وتسەم دەيسىڭ،

قاراشى، دۇنيە ءوزى تازا ما ەكەن؟!

(«ۆيكتور حارا. ازاپ ءانى» ) .

سىرتى قاراپايىم كورىنگەنىمەن جانىپ تۇرعان سوزدەر.

كەيبىر تۇستاردا ارزانداۋ ءارى قالاۋىن تاپپاي قالعان ولەڭ، شۋماقتاردى اقىننىڭ ادالدىعىن، اشۋ- ىزاسىنىڭ قوسپا- سىزدىعىن سىيلاعاندىقتان كەشىرىپ جىبەرەسىڭ.

الماتى - موسكۆا - سانتياگو.. .

بىلەمىن، بۇل مارشرۋت اشىلادى!

پابلو، ساعان ۇشادى دوسىڭ ءالى.

جىبىتەر تاڭدايىڭدى سوندا سەنىڭ

قازاقتىڭ قىمىزى مەن اشىمالى.

ءبارىمىزدىڭ ءۇمىتىمىز وسى. ەگەر اقىن اڭساعان مارشرۋت اشىلىپ جاتسا - قازاقتىڭ قىمىزى مەن اشىمالى ءۇشىن اقىننىڭ ماقتانۋىنا حاقى بار.

ۇلىقبەك ولەڭدى ءوندىرىپ جازادى. قالايدا اعالارىنا ارناعان ولەڭدەرىنىڭ وزىنەن اقىندىق ادال كوڭىلدىڭ سىرى اشىلادى. كوڭىلشەكتىك تە جوق ەمەس. وسىنىڭ ءبارى جاس جىگىتتىڭ جاقسى ءوسىپ كەلە جاتقانىنان حابار بەرەدى.

پوەزيا - ۇشقىر جانر. تەز تارالادى، وقۋشىعا ەتەر اسەرى دە تەز. سول تەز اسەر تەز ۇمىتىلماۋ، جويىلماۋ ءۇشىن ءومىردىڭ ەڭ ءبىر قيىن، ەڭ ءبىر كۇردەلى پروبلەمالارىن كورسەتۋ جولىندا اقىندار ات سالىسادى. پوەتيكالىق شىعارما ۇشقىر بولسا، تەز ۇشسا - جەڭىلدىكتەن ۇشپايتىنى وزىنەن ءوزى تۇسىنىكتى. ولەڭنىڭ شىن ساراپشىسى - ۋاقىت. اقىندى دا ۋاقىت تۋدىرادى. سوندا ولەڭ دە ۋاقىتتان تۋۋى كەرەك ەمەس پە؟ «جۇرەكتەن تۋماسا - جۇرەككە جەتپەيدى» دەپ مىرزالييەۆ ايتقانداي، ۋاقىتتان تۋماسا - ۋاقىتقا جەتپەيدى. قازاق ادەبيەتىندە اتى ءمالىم اقىنداردىڭ جاقسى ولەڭدەرىندەگى سەكىلدى، ۇلىقبەك ولەڭدەرىندە الگى ايتىلعان مەزگىلدىك (ماۋسىمدىق ەمەس)، الەۋمەتتىك سيپات بار. ايدالاداعى چيلي حالقى كورگەن ادىلەتسىزدىككە توزە الماي كۇيىپ- ءپىسىپ جۇرگەن اقىن ءبىر ءتۇرلى جانىڭا جاقىن سەزىلەدى. باتپاققا باتىپ قالعان ماشيناسىن شىعارا الماي الدەكىم جان- تەرگە ءتۇسىپ جاتسا، ال سونىڭ قاسىندا ەڭگەزەردەي بىرەۋ ەشتەڭەمەن شارۋاسى جوق، كوبەلەك قاناتىنىڭ ادەمىلىگىن قىزىقتاپ، شوپتەن شوپكە سەكىرىپ جۇرسە قايسىسىنىڭ قىلىعىن دۇرىس دەپ تۇسىنەر ەدىڭىز؟ ! اسەمدىككە قۇمارلىق سىيلاۋعا تاتيتىن- اق سەزىم. ءبىراق الدىمەن باتپاقتاعى ماشينانى شىعارۋ كەرەك. جۇماتاي مەن ەسەنعاليدىڭ جاقسى ولەڭدەرىنىڭ وزىنە سىن ايتقاندا، ولاردىڭ تالانتتارىن، نە تابيعاتتارىن كەمسىتكەندىك ەمەس، قايتا جوعارى باعالاعاندىقتان بيىك ماقساتتارعا شاقىرۋ، جاقسى اقىنداردى وزدەرىن وزدەرى قىزىقتاۋ، ءوز سوزدەرىنە وزدەرى تامسانۋ قاۋپىنەن الدىن- الا ساقتاندىرۋ تۇرعىسىنان ايتامىز.

پوەزيا - كاسىپ ەمەس، ونەر. ال ونەردى ونىڭ تانىمىنان ءبولىپ قاراۋعا بولمايدى. ونەر تانۋ - كۇندەلىكتى باسپا ءسوزدىڭ، كىتاپ باسپالارىنىڭ رەداكسيالارىنان باستالادى. جاڭا جازىلعان جىر جيناقتارىنىڭ (توپتاما، سيكل) العاشقى ساراپشىلارى - سونداي جەرلەردە وتىرعان ادامدار. جيناقتىڭ جاقسى شىعۋى (ارينە، جاقسى جازىلعان جيناقتىڭ) سولاردىڭ ءبىلىم- پاراساتىنا، تالعام- تارازىسىنا بايلانىستى.

ونەردى سىيلايتىن ەشبىر اۆتور (بۇل جەردە اقىن) ءالى جارىق كورمەگەن قولجازباسىنىڭ كەم- كەتىگىن تاپ باسىپ ايتقانعا رەنجىمەيدى، قايتا العىسىن ايتادى. ءوز ەڭبەگىن جاقسارتا ءتۇسۋ جولىندا جان اياماي ەڭبەك ەتەدى. جاقسى رەداكتور - ادال دوس، جاناشىر تۋىس، كەيدە ءتىپتى ۇستاز. ونەرگە ارالاسقان جىلداردىڭ ىشىندە وسىنداي جاقسىلاردىڭ تالايىنىڭ الدىنان وتتىك. وسى جىلدار ىشىندە جۇرتشىلىق كوڭىلىنە تاتيتىن ءبىر نارسە شىعارعان بولساق، العىسىن، جاقسى اتىن الۋعا الدىمەن سولار لايىق!

اتتەڭ، ىلعي ولاي بولا بەرمەيدى. كەيدە كىتابىڭىزعا قول قوياتىن ادامداردىڭ سىزدەن نە تالاپ ەتىپ وتىرعانىن تۇسىنبەي دال بولاسىز. وندايلار، ادەتتە، ءوزى بىلمەيدى، بىلگەنگە سەنبەيدى. جاي كوزدىڭ وزىنە اپ- انىق، وبراز- ويى، يدەياسى تاسقا تاڭبا باسقانداي بوپ تۇرعان جولدارىنىڭ وزىنە سەنبەي الەك قىلادى. ءار ءسوزىنىڭ استىنان الەۋمەتتىك كىر ىزدەپ زىقىڭدى الادى. جاڭا، جاڭالىق دەگەن ۇعىمداردى ءتۇسىندىرۋ ءتىپتى قيىن. ءاربىر اقىن ءاربىر ويىنا لايىق جاڭا فورما، وبراز، كوركەمدىك قۇرال ىزدەيتىنى حاق. وندايدى كوزى شالىپ قالسا، «جۇرتتىڭ ەكسپەريمەنتىن باسىپ وتىراتىن جاعدايىمىز جوق» دەپ كەرگي سالادى. ەكسپەريمەنت - ءداستۇر توپىراعىندا عانا جاسالادى. ونىڭ ۇستىنە.. . ەكسپەريمەنتسىز تۆورچەستۆو بولا ما؟ ابايدان بۇرىن «سەگىزاياق» فورماسىنداعى جىردى قاي قازاق جازىپ ەدى؟ قازىر «سەگىزاياق» باياعىدان بار، ەسكى قازىنامىزداي اسەر ەتەدى. ال ول اقىننىڭ ەكسپەريمەنتى بولاتىن. بۇگىن ەكسپەريمەنت اتالىپ، الدەكىمدەردىڭ كوڭىلىنە بىردەن ۇيالاي قويماي جۇرگەن شىعارمالاردىڭ كۇنى ەرتەڭ حالىقتىق قازىناعا اينالماسىنا باسپالاردىڭ قاي رەداكتورى كەپىلدىك بەرە الادى ەكەن؟

مۇنداي تۇسىنىسپەۋشىلىك جاعدايلار ىزدەنىپ جازاتىن ءار اۆتوردىڭ (اسىرەسە جاستاردىڭ) باسىندا بار. كەيدە ءاربىر جاڭا وي، وبرازىڭا، سوزدەردىڭ جاڭا ۇيلەسىمدەرىنە (ۆىراجەنيا دەگەن ماعىنادا) شۇقشيا بەرگەن سوڭ، «جوق، بۇل تالايدان ايتىلىپ جۇرگەن ءجايت، ابايدا، قاسىمدا بار» دەپ، ءوز ءسوزىڭدى ءوزىڭ ەسكىرتىپ، ءوز شىعارماڭدى ءوزىڭ ءوستىپ، قولدان سورلى عىپ وتكىزۋگە تۋرا كەلەدى. ال شىنىندا «تالايدان ايتىلىپ جۇرگەن» وي- وبرازداردى قايتالاتپاۋ كەرەك قوي؟!

تۆورچەستۆولىق اتموسفەرانى ەشكىم ەشقايدان بالونداپ تاسىمايدى، سول تۆورچەستۆو قىزمەتكەرلەرىنىڭ، وسى ءسوز بولىپ وتىرعان ادەبي ورتانىڭ ءوزى جاسايدى. سىنشى قىزمەتىنىڭ كەرەك جەرى - مىنە، وسى جەر. ءبىراز اقىن- جازۋ- شىلارىمىزدىڭ «سىن جوق» دەگەندى ايتا بەرۋ سەبەبى سانعا ەمەس، ساپاعا بايلانىستى شىعار. ايتپەسە.. . رەتسەنزيا بارشىلىق.

سونىمەن ءبىز قازىرگى جاس اقىنداردىڭ ورتاسىنان ءۇش جىگىتتىڭ ولەڭدەرى توڭىرەگىندە وزىمىزشە ءسوز ەتتىك. ال ولەڭگە قاتىستى ءسوزدىڭ ءبارى - اقىنعا، اقىندارعا قاتىستى.

جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆ

zhumeken.kz


سوڭعى جاڭالىقتار