قاسقىردىڭ جۇرەگىن جەگەن جىگىت

باسىن سوناۋ قازاقتىڭ قاسيەتتى ۇلى تاۋىنان باستاۋ الاتىن ۇلى جىلانشىق وزەنىنىڭ بويىن اتا-باباسى مەكەن ەتىپ كەلە جاتقانىنا دا كوپ ۋاقىت بولىپتى.

كەزىندە ىبىراي التىنساريننىڭ «قىپشاق سەيىتقۇل» اتتى اڭگىمەسىندە: «...سەيتقۇل كوپ جەرلەردى كەزىپ ءجۇرىپ، اقىرىندا تورعاي توسىندەگى قابىرعا دەگەن وزەن- سۋدىڭ بويىنا توقتادى. مىنا جاقتا ۇرگەنىش، قوقاننان، مىنا جاقتا قالماقتان شەتىرەك جانە جامانشىلىق بولسا، قالىڭ قىپشاق دەگەن رۋعا جاقىنىراق ەكەن دەپ، سول جەردى ۇناتىپ قايتقان سوڭ، قىستى وتكىزىپ، جازدىڭ جىلى ۋاقىتىندا كەدەيلەردى جالاڭاش-جالپى كوشىرىپ، قابىرعا بويىنا الىپ كەلدى...» - دەپ جازاتىن تورعاي-قابىرعا مەن ۇلى جىلانشىق وزەندەرى سىرداريا مەن ءامۋداريا سياقتى بۇل ءوڭىر حالقى ءۇشىن بار ءنارىن بەرەتىن قوس وزەن. قابىرعادان ۇلى جىلانشىققا دەيىنگى قاشىقتىق 100 شاقىرىم كولەمىندە.

بۇل جەر جىلانشىقتىڭ ورتا اعىسى قىپشاق تايپاسىنىڭ قارامويىن لاق رۋى مەكەن ەتەتىن ولكە، جەرى شۇيگىن بولماسا دا، ايىرقۇم، اققۇم اتتى جەرلەردىڭ مالى سەمىز، شارۋاشىلىققا ىڭعايلى.

اق پاتشانىڭ «يۋن جارلىعى» شىققانعا دەيىن كۇندەلىكتى كۇيبەڭ تىرلىك كەشىپ جاتقان كەز ەدى. الايدا، ءبىر كۇندە «الاتايداي بۇلىنگەن» زامان ورناي كەتتى. بۇل - ءمىرجاقىپ دۋلاتوۆ ايتپاقشى، «جۇرەك قانعا، كوز جاسقا تولعان» ۋاقىت بولاتىن.

تورعاي ەلىنىڭ قالىڭ ارعىن-قىپشاعى، نايمان، شومەكەي، تورە-قوجالارى جينالىپ، «پاتشاعا سولدات بەرمەيمىز» دەپ ءبىراۋىزدان بىتىمگە كەلىپ، ارالارىنان حان سايلادى.

ىشتەرىنەن ونباسى، ءجۇزباسى، مىڭباسىن سايلاپ الدى. نە ءولىم، نە ءومىر! جينالعان قاۋىم اق كيىزگە كوتەرىپ حان سايلاعان ءابدىعاپار مەن وسپانعا «ۇلدارىمىزدىڭ اماندىعى سەندەردىڭ قولدارىڭدا، قالعانىن وزدەرىڭ باستاڭدار» دەپ تالاپ قويدى. بۇل توپتىڭ ىشىندە اسقان مەرگەندىگىمەن كوزگە تۇسكەن جىگىتتەر - امانگەلدى مەن كەيكى دە بار ەدى.

كەيكى ىرىكتەلگەن 18 مەرگەندى توعىز-توعىزدان 2 توپقا ءبولىپ، بۇركىتتىڭ دە مەرگەندىگىن بۇرىنان بىلەتىن ول ونى ەكىنشى توپتىڭ باسشىلىعىنا بەكىتتى. بۇركىت «سارىباس» اسكەري شەنى لاۋازىمىن يەلەندى.

«كەيكى باتىر زامانىنان ەرتە تۋعان اسىل ەر ەدى، قاپىدا كەتتى عوي.

امانگەلدى، كەيكى باستاعان ساربازداردىڭ تورعاي قالاسى جانىنداعى «ستاۆكا» دەگەن جەردە قارسى شابۋىلعا دايىندالىپ جاتقان كەزىمىز، - دەيدى بۇركىت. - ايگىلى وسپان قوجا كەلىپ، شابۋىلعا شىعۋعا اتقا قونعان بىزدەرگە تىلدەي دۇعا جازىلعان «اق تۇمار» قاعازدى ءارقايسىمىزعا بەرە تۇرىپ: «بۇل قاسيەتتى تۇماردى قالاعا كىرەردە باس كيىمدەرىڭنىڭ ماڭداي تۇسىنا قىستىرىڭدار دا، ال قالادان شىعاردا باس كيىمنىڭ جەلكە تۇسىنا قىستىرىڭدار!» - دەدى.

جاراتۋشى اللاعا سيىنىپ، كوڭىلىمىزگە استامشىلىق كىرگىزبەدىك، بارلىعىن ەستەن شىعارمادىق. سول كۇنگى ۇرىستا ءبىر عانا اتتىڭ موينىنا وق ءتيىپ، باسقامىز ءدىن امان ورالىپ كەلگەندە وسپان قوجا: «سەندەر ساحابالار داۋىرىندە تۋۋلارىڭ كەرەك ەدى»، - دەگەنى ءالى ەسىمدە.

اۋمالى-توكپەلى زاماندا قىزىلدىڭ دا، اقتىڭ دا قازاققا كۇن كورسەتەر ءتۇرى جوق. امانگەلدىنىڭ «جۇمباق ولىمىنەن» كەيىن كەيكى ەندى «اق ورىس تا، قارا ورىس تا - ءبارى ورىس» دەپ وزىنە قارسى كەلگەندەرمەن ۇرىس سالىپ جۇرگەن زامانى. تاعى ءبىر كۇندەرى كەيكى باتىردىڭ ەرلىك باتىرلىقتارىن ايتقان وتىرىستاردىڭ بىرىندە وسپان قوجا كەيكىگە: «سەنىڭ قورعاۋشى، قولداۋشى التى كيەلى اققۋىڭ بار. كەز كەلگەن ۋاقىتتا اتىلعان وقتان جازىم بولدىرمايتىن «وققاعار» جانە باقىتتى بولۋىنا جاردەمدەسىپ، تىلەگىڭدى تىلەۋشىلەر. ولاردىڭ ساعان قوياتىن ءبىر عانا شارتى بار.

ۇيلەنۋىڭدى كەيىنگە قالدىرا تۇرۋىڭدى قالايدى»، - دەدى. وسپان قوجانىڭ ايتقانىن ەسكەرمەگەن كەيكى باتىر سۇيىكتىسى اقجان سۇلۋعا ۇيلەندى. ءوزارا كەلىسىلگەن كەلىسىمشارت بۇزىلعان سوڭ، التى اققۋ وسپان قوجاعا سوعىپ، كەيكىنى ەندى قولداپ-قورعاۋدان باس تارتاتىندارىن ايتىپ، جوندەرىنە كەتكەن. مىنە، وسىدان كەيىن كەيكىنىڭ ءىسى وڭعا باسپاي، قايعىلى قازاعا ۇشىرايدى.

وقيعا بىلاي بولىپ ەدى. قاراماعىندا قالعان 100 شاقتى اسكەرىمەن تورعاي - ۇلى تاۋ بويىندا قاشا ۇرىس سالىپ جۇرگەن كەيكى بۇل جەردەن دە كەتپەكشى بولادى.

ولەرىنىڭ الدىندا جىلانشىق بويىندا وتىرعان ءبىزدىڭ ۇيگە سوقتى. ماعان وزىمەن بىرگە ەرە كەتۋىمدى تالاپ ەتتى.

سوندا مەن: «كەيكى اعا، بۇل توزاقتان قايدا قاشىپ قۇتىلامىز، بىرنەشە اتا بالاسى ماعان قاراپ وتىرعان جايى بار. مەن ولاردى قايدا تاستايمىن»، - دەدىم. كەيكى: «كەشەگى كۇيىك قوپاسىنداعى سوعىستا، تورعاي قالاسىن قورشاۋ كەزىندە جانە جازالاۋشى وتريادقا قارسى سوڭعى ۇرىس - دوعال شايقاسىندا سەنىڭ دە باتىرلىعىڭا ءتانتى بولىپ ەدىم، سەنى وزىممەن بىرگە الىپ كەتۋگە شەشىم قابىلدادىم»، - دەدى.

مەن وعان كەلىسپەيتىنىمدى ءبىلدىرىپ ەدىم، ءتۇسى سۇپ-سۇر بولىپ كەتكەن ول «وندا اكەڭنىڭ قانىن جۇكتەيمىن» دەدى. كەيكىنىڭ ايەلى اقجان سۇلۋ: «باتىر، ساۋعا، ساۋعا، ىشىمدەگى كەلەر كۇننىڭ ەسىگىن اشاتىن ءسابيىمىز ءۇشىن قارشىعا اكەيدى ءتىرى قالدىرۋىڭدى وتىنەمىن. ال ەگەر ولتىرەمىن دەسەڭ، مەنى دە بىرگە ءولتىر، باتىر، رايىڭنان قايت!» - دەدى. كەيكى ءۇن-ءتۇنسىز قالدى. ءسويتىپ، اقجان اكەمدى امان الىپ قالدى!

كەلەسى كۇنى كەيكى باتىر قۋعىنشىلاردىڭ قولىنان «جالاۋلى» دەگەن جەردە ايۋاندىقپەن ءولتىرىلدى. 1923-جىلدىڭ كوكتەمىندە ارنايى تاپسىرمامەن ءوزىن الداپ قولعا تۇسىرۋگە كەلگەن كوميسسار ا. توكاريەۆتىڭ سوزىنە سەنىپ، تورعايعا ورالعان كەيكى جولدا ونىڭ شىن نيەتىن سەزىپ قالىپ، الەكساندر توكاريەۆتى سول جەردە اتىپ تاستايدى (مۇنىڭ الدىندا جانىندا ءتىلماشتىققا قالدىرعان ءبىر نوعاي جىگىتىنەن باسقا قاسىنداعى ساربازدارىن تاراتىپ جىبەرگەن بولاتىن). ءبىراق كەيكىنىڭ ىزىنە ءتۇسىپ، ارتىنان الىستان اڭدىپ ەرىپ كەلە جاتقان قىزىلداردىڭ 30 شاقتى سولداتى ونى سول كۇنى تۇندە جاتقان جەرىندە قورشاپ الىپ، اسا قاتىگەزدىكپەن ولتىرەدى.

وقيعا بىلاي بولعان ەدى.

قورشاۋعا العان جاۋلارىنا قورجىن ءۇيدىڭ ەكى تەرەزەسىنەن الما-كەزەك وق جاۋدىرعان كەيكى ولارعا الدىرماۋعا اينالدى، اقجان مىلتىقتى وقتاپ بەرىپ تۇردى. كەيكىنىڭ قاسىندا ماناعى نوعاي جىگىتى دە بار بولاتىن. ءبىر ۋاقىتتا قىزىل اسكەرلەر كەيكى تۇسىنبەسىن دەپ وعان ورىسشالاپ ءتىل قاتتى: «پالەنباي، جان كەرەك بولسا، ۇمتىل دا، كەيكىنىڭ قولىنداعى مىلتىقتىڭ ءۇنىن ءوشىر، ءبىز سول ساتتە لاپ قويىپ، ونى قارۋسىزداندىرامىز. ولاي ەتپەگەن جاعدايدا ءوز وبالىڭ وزىڭە، ال ايتقانىمىزدى ىستەسەڭ، ءتىرى قالدىرامىز»، - دەدى.

ءبىر مەزەتتە جاڭاعى ساتقىن كەيكىنىڭ تۋ سىرتىنان قاپسىرا قۇشاقتاپ ۇستاپ الادى. قاسىنداعى ادامنان مىناداي ءىس-ارەكەتتى كۇتپەگەن كەيكى بوسانۋعا ۇمتىلا بەرۋى سول ەدى، قىزىل اسكەردىڭ مەرگەنى ءدال ماڭدايدان اتىپ جىبەردى.

ولار مەرگەننىڭ ەكى قولى مەن باسىن كەسىپ الدى. كەيكىنىڭ ءوزىن عانا ءولتىرىپ قويماي، اياعى اۋىر ايەلىن دە قيناپ ولتىرەدى.

كەيكىنىڭ ايى-كۇنى جەتىپ وتىرعان ايەلىنىڭ قارنىپ جارىپ جىبەرىپ، ىشتەگى تۋماعان بالاسىن دا اسقان قورلىقپەن كۇل-پارشاسىن شىعارىپ، نايزامەن تۇيرەپ-شانشيدى.

كەيكى باتىردىڭ باسىن ءبىر اي بويى تورعاي قالاسىنىڭ ورتالىق الاڭىنا سىرىققا شانشىپ قويادى. كەيىن مەرگەننىڭ باس سۇيەگىن ورىنبورعا جونەلتەدى، ال 1926-جىلى رەسپۋبليكا استاناسى قىزىلورداعا كوشۋىنە بايلانىستى، سانكت-پەتەربورعا الىپ كەتكەن. ول قازىر سانكت-پەتەربورداعى انتروپولوگيالىق قوردىڭ كۋنستكامەراسىندا ساقتاۋلى دەسەدى.

نە دەگەن جاۋىزدىق! اي، اللا-اي، «جاقسىنىڭ كەتىپ، جاماننىڭ قالعان» كەزى عوي بۇل. قولدان كەلەر نە قايران، سونىمەن، ۇلى جىلانشىق بويىندا اڭ-قۇس اۋلاپ، تىرشىلىگىمدى جالعاستىرا بەردىم. وسى بەتىممەن بۇل ءومىرىم كامپەسكەگە دەيىن جالعاستى. 1928-جىلى ەل ىشىندەگى بايلاردىڭ ءبارى كامپەسكەگە ۇشىراعاننان كەيىن اققۇم-جىلانشىق بويىنىڭ حالقى باس ساۋعالاپ قاشتى. قاشقانى قاشقان، قاشپاعانى مالىنان ايىرىلىپ، حالىق تاقىر كەدەيگە اينالا باستايدى. وزەن بويىنداعى باياعى كوپ حالىقتىڭ قاتارى سيرەي بەردى.

ءسويتىپ، 30-جىلدارداعى اشارشىلىق تا باستالدى. قولىنداعى سوڭعى مالىن تالعاجۋ قىلىپ، ومىردەن كۇدەر ءۇزىپ، نە ىستەرىن بىلمەي تالاي ادام اجال قۇشتى. كەشەگى ءبىر بولىس ەلدەن ءتىرى جان دا قالماۋعا اينالدى! قايدا بارساڭ دا «قورقىتتىڭ كورى» دەمەكشى، ەلدەن كەتسەم باسقا جەردە مەنى كىم كۇتىپ تۇر دەيسىز.

ەندى ءار وتباسى ءوز تىرلىگىن كۇيتتەپ كەتكەن زامان بولدى. بوزالا تاڭنان كەشكە دەيىنگى بار ءىسىم - دالانىڭ اڭ-قۇسىن اتۋ، اۋلاۋ، سونداعى ويىم - ۇيدەگى شيەتتەي ءۇش بالانىڭ قامى عوي. قولعا تۇسكەن اڭ-قۇستىڭ ەتىن قاقتاپ، ولمەستىڭ كۇنىن كەشىپ جاتتىق.

بىردە ەل - جۇرتسىز قالعان مەشىت اۋىلىنىڭ جانىنداعى دارۋىشتەن (بۇل ءبىر بيىكتە، جول ۇستىندە قويىلعان جولاۋشىنىڭ مولاسى دەسەدى، جاس كەزىمدە ۇلى تاۋ جاققا بارعاندا جوشى حاننىڭ مازارىن كورىپ ەدىم، ءستيلى جاعىنان سوعان ۇقسايتىن سياقتى، ۋاقىتى دا سول كەزدىكى، ءوزى دە بيىك، الىستان مەنمۇندالاپ تۇرادى، بۇل ەل ءدارۋىشتىڭ كىم، قايدان كەلگەنىن دە بىلمەيدى) وتە بەرۋىم سول ەدى، جاياۋ كەتىپ بارا جاتقان بىرەۋدى كوزىم شالدى.

بۇل ماڭدا ءتىرى جان قالماعانى ءمالىم، «جىن با، شايتان با، الدە اشتىقتان كوزىم قاراۋىتتى ما؟» دەپ تەسىلە قاراپ مەن تۇرمىن. سۇلباسى ادامعا ۇقسايدى، ءبىراق ءجۇرىسى باياۋ، بىرەسە وتىرادى، بىرەسە تۇرادى. نە دە بولسا، جاقىنىراق تاقايىن دەپ ويلادىم. سويتكەن جولاۋشىم كورشىلەس كوكالات اۋىلىنداعى رۋلاس اعايىنداردىڭ ءبىرى، ءوزىم تانيتىن قارعا دەگەن كىسى ەكەن.

شاشى وسكەن، كوز جانارى سولۋعا اينالعان، ءۇستى باسى البا-جۇلبا، تۇرىنەن ادام شوشىرلىق.

جانىنا كەلدىم دە، اتتان ءتۇسىپ، «اسسالاۋماعالەكۇم، اعا» دەدىم. ول تەك ەرنىن عانا جىبىرلاتتى، سويلەۋگە دارمەن دە جوق. از-كەم شۇيىركەلەسكەننەن كەيىن ونى اتقا مىنگىزدىم دە، ءوزىم جاياۋ ءجۇرىپ، ۇيگە جول تارتتىق.

قارعانىڭ ايتقان اڭگىمەسى ادام شوشىرلىق. وسى توڭىرەكتەگى مەشىت اۋىلى، كولقامىس اۋىلى، قاراقوعا اۋىلى، قارابيدايىق اۋىلى، كوكالات اۋىلى سياقتى بارلىق اۋىلداردىڭ حالقى تەنتىرەپ كەتكەن، دالادان سارشۇناق تەرىپ، تىشقان اۋلاۋعا اينالعان، ەل ىشىندە كىسى ەتىن جەگىشتەر دە پايدا بولعان.

بىرى قوستاناي، ال ەكىنشىسى تورعاي دەپ جولعا شىققان ادامدار دىتتەگەن جەرلەرىنە جەتە الماي، دالادا كومۋسىز قالعان، اسىرەسە، بالالار مەن قارتتارعا قيىن بولىپتى. «باسقا جەردە ءبىر ءۇزىم نان تابامىز» دەپ، «جولىما قولبايلاۋ بولادى» دەپ ءوز ىشىنەن شىققان جالعىز بالاسىن سۋعا لاقتىرىپ جىبەرگەندەر دە بولعان. ءوزى دە تەنتىرەپ، ۇلى تاۋ جاققا بەت العان ءتۇرى ەكەن. اعامىزدى ءبىر-ەكى اپتا كۇتىپ، كۇپ بولىپ ءىسىنىپ كەتكەن جارالارىن ەمدەپ، جولىنا جەتەرلىك ازىق-تۇلىك بەرىپ، 80 شاقىرىمداعى ءوز اۋىلىنا قويا بەردىم. ءتىرى جان تىرشىلىگىن ىستەۋى كەرەك قوي. سول جىلى ءتۇزدىڭ اڭ-قۇسى دا ازايۋعا اينالدى، ەندى بايبىشەم اقتوتى ەكەۋمىز اڭ اۋلاۋعا بىرگە شىعاتىن بولدىق. ءۇش بالانى ءبىر اللاعا تاپسىرىپ، ءۇيدىڭ سىرتىنا سىرىق قويامىز دا، تاڭنان كەشكە دەيىن اڭ اۋلايمىز.

ءسويتىپ، ولمەستىڭ كۇيىن كەشىپ جاتقان ءتۇرىمىز بار ەدى.

بىردە اقتوتى ەكەۋمىز قاقتان اينالىپ وتە بەرۋىمىز مۇڭ ەكەن، اتتىلى ەكى كىسىنى كوزىمىز شالدى. داۋدە بولسا بۇلار تەگىن جۇرگەن ادامدار ەمەس ەكەنىن ءتۇسىندىم دە، اقتوتىعا: «سەن قاش، ال مەن ولىسپەي بەرىسپەسپىن!» - دەدىم. قولىمدا شولاق مىلتىعىم بار، دايىندالىپ تۇرمىن. اقتوتى «قوش بول، وتاعاسى، امان بولسام بالالاردى ءتىرى الىپ قالارمىن» دەدى.

مەن «تەزىرەك كەت» دەگەن ىڭعاي ءبىلدىردىم.

اتتىلى كىسىلەر الىستان ايعايلاپ: «ءاي، بۇركىت، قولىڭداعى مىلتىعىڭدى تاستا، ءبىز ساعان تيمەيمىز، بالالارىڭ ءبىزدىڭ قولىمىزدا»، - دەدى. نە ىستەرىمدى بىلمەيمىن، كوزىم قاراۋىتىپ كەتتى. كوز الدىما قوشاقاندارىمنىڭ بەينەلەرى كەلگەندە، كوزىمنەن جاس ىرشىپ ءتۇستى.

امال نەشىك، قارۋىمدى تاستادىم. تەك ايتقانىم: «بالالاردى ولتىرمەڭدەر!» - دەدىم. بۇلاردى تانىدىم. ءبىرى تۇنەۋگۇنى دالادان تاۋىپ الىپ، نەشە كۇن بويى باعىپ-قاعىپ، اۋرۋىنان ەمدەم، جولىنا ازىعىن بەرىپ، ەلىنە قويا بەرگەن قارعا اعام ەمەس پە؟ ال ەكىنشىسى كەزىندە (1916-جىلى) مىڭباسى بولعان اتاقتى قىرعي دەگەن كىسى. تالاي رەت جاۋعا بىرگە شىعىپ، قانشاما قان مايداندا بولساق تا، ازداعان ءتىرى قالعانداردىڭ ءبىرى مەن بولسام، تاعى سوندايلاردىڭ ءبىرى وسى - قىرعي ەدى.

امال جوق، قارۋىمدى جەرگە تاستادىم. سويتسەم بۇلار ەكەۋ ەمەس، ۇشەۋ ەكەن، بىرەۋىن ءبىزدىڭ ۇيگە قاراۋىل قىلىپ تاستاعان ەكەن دە، ەكەۋى ءبىزدىڭ ءىزىمىزدى اڭدىپ، دالادان ۇستاعان ءتۇرى ەكەن (ۇيدە بولسا الدەقانداي ءىس تۋىپ، ۋشىعىپ كەتەدى دەدى مە ەكەن، ونىسىن بىلمەدىم).

قىرعي ماعان قاراپ «تۇنەۋگۇنى قارعا سەندەردىڭ جاعدايلارىڭدى ايتىپ كەلگەن، باقۋاتتى تۇرىپ جاتقان تۇرلەرىڭ بار. قىسقاشا ايتقاندا، مىلتىعىڭدى جانە بۇكىل قورلارىڭدى - ازىق-تۇلىكتەرىڭدى الىپ كەتەمىز. وزدەرىڭدى ولتىرمەيمىز» دەدى.

«بۇگىن وسىندا قونىپ، تاڭ اتا ەلگە كەتەمىز» دەدى.

ءتۇن ورتاسىندا توسەكتەن ءۇش رەت تۇرىپ، ءۇش رەت جاتتىم.

1916-جىلعى ۇلت ازاتتىق كوتەرىلىسى كەزىندە اۋىل ءۇستىن باسىپ كىرىپ كەلگەن ءبىر توپ كازاك-ورىستى كيىز ءۇي ىشىندە وتىرعان جەرىنەن سۇلاتىپ تاستاعانىمىز بار ەدى. قازاق قازاقتىڭ قانىن قالاي جۇكتەيدى؟! اللا مۇنىمدى قوش كورمەس دەپ كىسى قانىن جۇكتەمەدىم، باسقا تۇسسە باسپاقشىل دەپ مىلتىقسىز، ازىقسىز ەن دالادا ءۇش بوتام - سۇڭقار، تورعايبەك، لاشىن جانە ايەلىم، سوسىن مەن - بەسەۋمىز كوزدەرىمىز جاۋدىرەپ، ەندىگى كۇنىمىز نە بولادى دەپ ءمۇساپىر كۇيگە تۇستىك.

بۇرىننان ءبىر ءشيتى مىلتىعىمدى ءدارۋىشتىڭ مولاسىنا اپارىپ تىعىپ تاستاپ كەتكەنمىن. اللاعا مىڭ شۇكىرشىلىك ەتىپ، امان قالعانىمىزعا ءوزىمىز دە سەنبەي، قايتادان اڭ-قۇس اۋلاۋعا شىقتىق. بۇل 1932-جىلدىڭ كۇزى بولاتىن.

اتىپ الار اڭ دا كەزىكپەيدى، وزەندە بالىق تا جوق، اشىعۋعا اينالدىق.

ءسويتىپ جۇرگەندە بالاپاندارىمىزدان ايىرىلىپ قالدىق. مانا ايتتىم عوي، اڭعا كەتكەندە ءۇيدىڭ سىرتىنان بەكىتىپ كەتەتىنبىز.

كۇزدىڭ ءبىر سۋىعىندا كەشتەتىپ اقتوتى ەكەۋمىز ۇيگە كەلسەك، ءۇيدىڭ ورنىندا تەك كۇل قالعان. قانداي دا ءبىر سەبەپتەن ءورت شىعىپ، ۇشەۋى دە وتقا كۇيىپ كەتكەن. بالالارىمىزدان وسىلاي ءبىر كۇندە ايىرىپ قالدىق!

مىناداي سۇمدىقتان كەيىن اقتوتىنىڭ ەسى اۋىپ كەتتى. ەندى ونى جالعىز قالاي تاستايمىن، امالداپ قوس تىگىپ، ەن دالادا جاتا بەردىك. ازىن-اۋلاق اڭ ەتىن ءپىسىرىپ، تالعاجۋ قىلدىق. اقتوتى سەلقوس، تاماق تا ىشپەيدى، قىسقاشا ايتقاندا، بۇل دۇنيەنىڭ ادامى ەمەس. نە كەرەك، بارىنەن باس تارتىپ، وتىرعان جەرىندە ءتىل تارتپاي انا دۇنيەگە كەتتى!

ايەلىمنىڭ سۇيەگىن باياعى مەشىت اۋىلىنىڭ جانىنداعى قورىمعا اپارىپ جەرلەدىم. استىمداعى اتىمدى بوساتىپ قويا بەرىپ، قايعى-مۇڭعا باتىپ، نە ىستەرىمدى بىلمەي جۇرگەندە، ول «ءيت-قۇسقا» جەم بولدى.

امالىم جوق. قوسىما قايتىپ كەلدىم. اڭدى العانىمنان الماعانىم كوپ بولىپ، قورەكسىز، قاتتى اشىعۋعا اينالدىم. وسىنداي قانشا كۇن اش جاتىپ، السىرەپ، ءبىر ساتتە كوزىم جۇمىلىپ، ۇيقىعا ءىلىنىپ كەتىپپىن. ءبىر مەزەتتە كوز الدىمدا بىردەڭە بۇلدىرايدى. قۇداي-اۋ، بۇل جىن با، شايتان با، الدە ادام با؟! تۇرايىن دەسەم، دەنەم اۋىر تارتادى. بىرنەشە كۇن ءنار تاتقانىم جوق، تۇرۋدان دا قالعان ەدىم. مىلتىعىمدى الايىن دەسەم، قولىمدى كوتەرە الار ەمەسپىن. جاڭاعى جىبىرلاعان بالە تۋرا الدىما كەلدى. مەن قوزعالماستان جاتىرمىن. قۇداي-اۋ، مىناۋ قاسقىر عوي! مەنى ولدىگە ساناپ، جەۋگە وقتالىپ جاتىر ەكەن. ەندى انىق كوردىم. ءيا، ءتۇز تاعىسى!

كەزدىگىمدى سۋىرىپ الدىم دا، كوز الدىمداعى قاسقىردىڭ ءدال جۇرەك تۇسىنا سۇقتىم. سۇققىلاپ جاتىرمىن، قانشا سۇققىلاعانىمدى ءبىر قۇداي بىلەدى.

ءولىم مەن ءومىردىڭ، ءتۇز تاعىسى مەن ءۇي تاعىسىنىڭ ارپالىس ءساتى!

قاسقىردىڭ جۇرەگىن سۋىرىپ الىپ، جەدىم دە، جان داۋسىممەن ايعاي سالدىم: «مەن تىرىمىن!»

ءيا، مەن ولگەن جوقپىن!

P. S. مىڭ ءولىپ، مىڭ تىرىلگەن قازاقتىڭ ءبىر بالاسىنىڭ باسىنان كەشكەندەرىنىڭ ءبىر پاراسى وسىنداي ەدى!

ازىرلەگەن اماندىق قورعان ۇلى

tobyl-torgai.kz