ءولىم شاقىرعان ۇلى تۋىندىلار

ادامدى باۋراپ، ەركىنەن ايرىپ، جىندى قىلىپ جىبەرە جازدايتىن سىيقىرلى كۇشتى سۋرەتشىلەر ءوز تۋىندىلارى ارقىلى قالاي بەرە ءبىلدى؟ تۇسىنىكسىز. بالكىم ولاردىڭ ۇلىلىعى دا وسىدا بولار. سونىمەن عاجايىپ كارتينالاردىڭ قۇدىرەتى تۋرالى سىر تارقاتىپ كورەلىك.

ءا دەگەندە اۋىزعا الدىمەن ىلىنەتىن لەوناردو دا ۆينچيدىڭ «دجوكونداسى».

بۇل ۇلى تۋىندىنىڭ ەرەكشە قۋاتقا يە ەكەنى تۋرالى ⅩⅨ عاسىردا فرانسۋزدىڭ اسا تالانتتى جازۋشىسى ستەندال جازىپ كەتكەن. سۋرەتكە ۇزاق قاراعان جازۋشى، بويىنان ءال كەتىپ، كارتينانىڭ الدىندا قۇلاپ قالعان كورىنەدى. لۋۆر قىزمەتكەرلەرى (بۇل تۋىندى قازىر وسىندا تۇر) كورەرمەندەردىڭ تالاي مارتە «مونا ليزاننىڭ» الدىنا كەلگەندە ەستەن تانىپ قالعاندارىنا كۋا بولعانىن ايتادى. ءبىر قىزىق جايت، زالدا ادام جوق كەزدە، كارتيناداعى سۋرەت سولعىن، كومەسكى تارتىپ، ءوزىنىڭ عاجايىپتىعىن ءبىر ساتكە بولسا دا جوعالتىپ الادى- مىس.

زالدا قالاي ادام پايدا بولادى سۋرەت جارقىراپ، تۋىندىداعى ايەلدىڭ جىميىسى ەرەكشە سىيقىرعا ەنىپ، جۇرتتى وزىنە ەرىكسىز نازار اۋدارتادى ەكەن. دجوكوندانى تاماشالاۋعا كەلگەن فرانسۋزدىڭ اتاقتى ءبىر گرافى، تۋىندىعا قاراپ تۇرىپ، جۇرەگىن باسىپ تۇرعان ورنىندا قۇلاپ قالىپتى. «ول مەنى شاقىرىپ جاتىر، قايدا، ءيا قايدا... بىلمەيمىن. ونىڭ كوزى... كوزى مەنىڭ جۇرەگىمدى سۋرىپ الىپ بارا جاتىر، سۇمدىق- اي...» كارتينا الدىندا ويدا جوقتا جان تاپسىرعان گرافتىڭ سوڭعى ءسوزى وسى بولىپتى...

تاعى ءبىر تىلسىم كۇشكە يە كارتينا «اينا ۇستاعان ۆەنەرا» دەپ اتالادى.

بۇل سۋرەتتىڭ قۇدىرەتى سول - ءوزىنىڭ يەسىن ءمۇساپىر حالگە جەتكىزىپ، بەيشارا، قايىرشى دەڭگەيگە دەيىن تۇسىرەدى ەكەن. وسى تۋىندىنى العاش ساتىپ العان يسپاندىق كوپەس كوپ ۇزاماي قايعىعا تاپ بولىپتى. كاسىپكەر كوپەستىڭ ءبىراز كەمەسى كەنەتتەن وتقا ورانىپ، ايلاقتا تۇرعان جەرىندە دىمى قالماي جانىپ كەتەدى. ال قالعان كەمەلەرىن تەڭىز قاراقشىلارى باسىپ الىپ، كوپەس دىمسىز قالادى. امالسىز جالاڭ اياق قالعان يسپاندىق باي بارلىق دۇنيە-مۇلكىن ساتىپ، باسىن كەدەيلىكتەن اراشالاپ قالادى. الايدا سۋرەت ۇيىندە تۇرعان سوڭ، ول تاعى ءبىر باقتىسىزدىققا تاپ بولىپتى. بۇل جولى ۇيىنە جاي ءتۇسىپ، باسپانا كۇلگە اينالسا كەرەك- تى. تەك كورشىلەرىنىڭ كومەگى ارقاسىندا ءبىراز دۇنيە-مۇلكى مەن الگى عاجايىپ سۋرەتتى امان الىپ قالادى. ءبىر ساۋەگەي بار باقىتسىزدىققا الىپ كەلگەن سۋرەت ەكەنىن كوپەسكە ايتسا كەرەك. دەرەۋ الگى قارعىس اتقان شىعارمانى كەرى قايتارىپتى. اۋكسيونعا تۇسكەن «اينا ۇستاعان ۆەنەرا» كارتيناسىن تاعى ءبىر قالتالى ازامات ساتىپ السا كەرەك. ءبىراق ءۇش كۇننەن كەيىن ۇيىنە ۇرى ءتۇسىپ، التىن تولى ساندىقتى الىپ، قوجايىندى ءولتىرىپ كەتەدى. وسىدان كەيىن-اق، مادريدتە كەسىرلى كارتينا جايىندا وسەك تارايدى. قايتىس بولعان قوجايىنىڭ مۇراگەرى سۋرەتتى ارەڭ دەگەندە ارزان باعاعا بەلگىسىز ءبىر مۇراجايعا ساتىپ قۇتىلادى. كەيىنەن الگى كارتينا لوندونداعى ۇلتتىق گالەرەيا زالىنا قويىلعان ەكەن. ءبىراق بۇل جولى سۋرەتتىڭ جولى بولماپتى. 1914 -جىلى كەلۋشىلەردىڭ اراسىندا پسيحيكالىق اۋرۋعا ۇشىراعان ءبىر ايەل قالتاسىنا سالا كەلگەن پىشاقپەن كارتينانى تالقانداپ تاستايدى.

تاعى ءبىر تىلسىم كۇشكە يە تۋىندى - گوللاندىق اتاقتى سۋرەتشى پيتەر برەيگەلدىڭ «باقسىلاردىڭ ءتاۋ ەتۋى». وسى كارتينا بىرنەشە مارتە جەكە ادامداردىڭ كولەكسياسىندا بولىپتى. ءبىر قىزىعى، الگى كارتينانى ساتىپ العان ادامنىڭ ايەلى بەدەۋلىككە ۇشىراپ، پەرەزەنت كورۋگە زار بولىپ قالادى ەكەن. سۋرەتتىڭ ءمان-جايىنا قانىق بولعان جۇرت ودان تەرىس اينالىپتى. سىيقىرلى كارتينالاردىڭ كەلەسىسى فرانسۋز كلودو مونەنىڭ «سۋداعى ءلالا گۇلى». قىلقالامىنان بوياۋ توگىلگەن اتاقتى سۋرەتشى كارتينانى قالاي سالىپ ءبىتىرىپ، نۇكتەسىن قويادى، سول-اق ەكەن شاعىن شەبەرحاناسى ورتكە ورانىپ جۇرە بەرىپتى.

ءبىراق العاشىندا سۋرەتشى دە، وزگەلەر دە كارتينانىڭ تىلسىم كۇشىنە ءمان بەرمەيدى. ارادا اي وتىسىمەن سۋرەت مونمارترەدەگى ءبىر مۇراجايعا قويىلادى. بار قىرسىق وسىندا باستالسا كەرەك. الگى مەكەمە ارادا بىرنەشە كۇن وتپەي-اق تۇگى قالماي جانىپ كەتىپتى. ءبىراق قىزمەتكەرلەر ءبىراز زاتپەن قاتار، قىرسىق شالعان تۋىندىنى بۇلدىرمەي الىپ قالىپتى. كارتينانىڭ كەلەسى يەسى پاريجدىك مەسەنات وسكار شميتتس. ءبىر جىلدان كەيىن ونىڭ دا ءۇيى وتقا وراندى. ءبىر قىزىعى ءورت سۋرەت تۇرعان بولمەدەن باستالىپتى. كارتينانىڭ سوڭعى مەكەنى نيۋ-يوركتەگى ونەر مۇراجايى ەدى. 1958 -جىلى وندا دا ءورت بولىپ، كارتينانىڭ ءوزى جارتىلاي جانىپ كەتىپتى.

مىنە، ءلالا گۇلىنىڭ قاسىرەتى قانداي بولعان دەسەڭىزشى. جالپى ءلالا گۇلى ەۋروپادا قاسىرەت گۇلى دەپ اتالاتىنىن بەلگىلى. ناقتى دالەل - وسى كارتينا. جاقىندا عانا وسلودا نورۆەگ سۋرەتشىسى ەدۆارد مۋنكانىڭ «ايقاي» دەپ اتالاتىن كارتيناسى قولدى بولدى.

ونىڭ نارىقتاعى قۇنى 70 ميلليون دوللار بولاتىن. بالكىم ۇرىلار سونى ەسكەرگەن بولار. ماسەلە، سۋرەتتىڭ ۇرلانعانىندا ەمەس، ماسەلە كارتينادا دا بەلگىسىز تىلمىس كۇشتىڭ بارلىعىندا. بىردە مۇراجاي قىزمەتكەرى شاڭىن ءسۇرتىپ جاتىپ، سۋرەتتى قولىنان ءتۇسىرىپ الادى. سودان باستاپ باسى سىنىپ اۋىراتىن بولعان. اقىرى سول باس اۋرۋىنان شىداي الماي، ءوزىن ولتىرۋگە ءماجبۇر بولىپتى. بىردە مۇراجايعا كەلۋشى بايقاماي كارتينانى ساۋساعىمەن ءتۇرتىپ قالادى. ارتى ۇلكەن قايعىعا ۇلاسارىن سول جەردە كەلۋشى اڭعارماسا كەرەك. ۇيىنە كەلگەن بەتتە ءورت شىعىپ، ءوزى تىرىدەي جانىپ كەتىپتى. جالپى جۇرتتىڭ ايتقانىنا قاراعاندا، وسى كارتينا تالايدىڭ باسىنا باقىتسىزدىق اكەلسە كەرەك- تى.

مۇراجاي قىزمەتكەرلەرى «كارتينانى ۇرلاعانداردى دا ۇلكەن قايعى كۇتىپ تۇر» دەسەدى... كىم ءبىلسىن؟.. ءدال وسىنداي «قۇدىرەتكە» يە كارتينا رەسەيدە دە بار. ونى يۆان لوپۋحين دەگەن شونجاردىڭ جاس كەزىندە سۇزەكتەن دۇنيەدەن وتكەن قىزى سالىپتى. ارينە سۋرەتتىڭ سالىنۋىندا كىنارات جوق. عاجاپ. ءبىراق... ءيا، سول ءبىراق دەيتىن دۇنيە بار. نەگە ەكەنى قايدام، كارتيناعا تاڭقالا قاراعان جاس قىزداردىڭ ءبارى اراعا ۋاقىت سالماي قايتىس بولىپ كەتە بەرەدى. قىسقا ۋاقىتتا ونشاقتى قىز جارىق دۇنيەمەن قوشتاسىپتى.

سودان كەيىن-اق، سۋرەتتى جاس قىزدارعا كورسەتۋگە تىيىم سالىنىپتى. بۇل نە؟ تۇسىنىكسىز. كارتينالاردىڭ قۇدىرەتى نەدە؟ وعان قازىرگى عىلىم دا جاۋاپ بەرە المايدى.

اينۇر قازىكەنوۆا

aikyn.kz