قالي سارسەنباي. ءبىر كۇندە ەستىگەن ءۇش جاقسى ءسوز
قالي سارسەنبايدىڭ «ARNA- B» باسپاسىنان جارىق كورگەن «شال مەن شىندىق» اتتى ءتورت بولىمنەن تۇراتىن كىتابىنا دا وسى وي جوسىعى نەگىز بولىپ، تاۋەلسىزدىكتىڭ ەلەڭ- الاڭ كۇندەرىندە جانە سوڭعى جىلداردا جازىلعان وي- تولعانىستارى، كوزقاراستارى، سۇحباتتارى، تۇلعالى ازاماتتار تۋرالى ەسسەلەرى توپتاستىرىلعان.
بۇگىن وقىرمان نازارىنا وسى كىتاپتىڭ «ءسوز ساۋلەسى» اتتى بولىمىنەن ۇزىندىلەر ۇسىنىپ وتىرمىز.
***
وي دا، ءسوز دە بەينەبىر سيقىر ءتارىزدى. كەلىپ، كەتىپ جۇرەدى. كەيدە ۇستايسىڭ، كەيدە ۇزاق ۋاقىت جالىنان سيپاتپاي كەتەدى. جۇرتتىڭ ءبارى «ۇشىپ بارا جاتقان ءسوزدى ۇستاپ الاتىن» (م. قاراتايەۆ) الىمبايەۆ ەمەس، ارينە. دەيتۇرعانمەن دە، وڭاشاداعى ويلاردىڭ قاعازعا تۇسكەن مىنا نۇسقاسى دا ۇزاق جىلدار بويعى وي كەشۋلەردىڭ بىردە ارىق، بىردە سەمىز شىققان ءتۇرى.
بۇل دا ءبىر «جالقاۋ» نە «جەدەل» جانر تۇرىنە جاتا ما، كىم ءبىلسىن؟! وقي وتىرىڭىز.
***
ءبىر ماستىڭ ءبىر ماسقا ايتقانى:
- بوس بوتەلكەنى تەربەتپە، جامان بولادى.
* * *
بالا- شاعانىڭ، توبىردىڭ ءسوزىن سويلەگەن ادام بيىك بولمايدى.
* * *
ءبىر اعامىز «مەن ءومىر بويى ۇكىمەتكە جۇمىس ىستەگەن ادام ەمەسپىن. ۇكىمەت قاشان تۇزەلەدى، سول كەزدە بارىپ وعان جۇمىس ىستەيمىن. ءاي، ءبىراق، ول مەنىڭ باعىما قاراي تۇزەلە قويمايتىن شىعار» دەيتىن كەڭەس زامانىنىڭ وزىندە.
* * *
ايتار ءسوزى، كورسەتەر ونەگەسى جوقتار وسەكپەن كۇن كورىپ ءجۇر.
* * *
كەيبىر تۇلعالار تۋرالى جازا قالساڭ، ۇلت مۇددەسى، مۇراتى تۋرالى ۇلكەن ءسوز قاتار جۇرەدى. مۇندايدا قالامىڭ دا قينالمايدى، جۇردەك كەلەدى. ال كەيبىر تۇلعا دەپ جۇرگەندەر جونىندە ايتۋعا ءسوز تابا الماي يت بولاسىڭ.
* * *
ءبىزدىڭ قوعامدا جاقسىلاردىڭ اتىن اتاي بەرمەيتىن ءبىر يتتىك بار.
* * *
ەشكىمدى ساعىنبايتىن بالانى كوردىم. ناعىز تورسىق شەكە قازاقى بالا. جانارى جانسىز، ءسونىپ قالعان. ويتكەنى، ونىڭ اناسى دا، پاناسى دا جوق. تاستاندى. وسىنداي سۇمدىق جايلاعان قوعامدا ءومىر ءسۇرۋ قانداي قورقىنىشتى.
* * *
ءوزىنىڭ انا ءتىلىن بىلمەيتىن، بىلەيىن دەپ تالپىنبايتىن ادامدى سىيلاۋدىڭ قاجەتى جوق. سەبەبى، ءوز اناسىن قۇرمەتتەمەگەن وزگەنى دە قۇرمەتتەپ جارىتپايدى.
* * *
دۇنيەنى سۇمدىق كوڭىلسىزدىك باسقان كەزدە كوڭىلدەنىپ كەتەتىن ادامدار بولادى.
* * *
ەشقانداي مەرەيتويلارعا قاراماي- اق شامشىگە، شامشىلەرگە ورالىپ وتىرۋ كەرەك. سەبەبىن ايتۋعا تالاپتانىپ كورەيىن. قوعامدا ناعىز تالانتتار تۋماي جاتقاندا نەمەسە ولار قوعامنان شەتتەتىلگەندە (سەبەبى، تالانتتى ادام قوعامعا قارسى ءسوز ايتپاي تۇرمايدى) ورتاشا تالانتتار ۇستەمدىك ەتە باستايدى. بۇلاردى ءار نارسەدەن ءتيىپ- قاشتى حابارى بار ديلەتانتتار دەسە دە بولادى. سوندىقتان تالانتتى تانيتىن تالانتتى ۇرپاقتى، بۋىندى تاربيەلەۋ كەرەك. ول ءۇشىن مەرەيتويلارىن كۇتىپ وتىرماي- اق ءشامشى، نۇرعيسا ءتارىزدى تۇلعالارعا دۇركىن- دۇركىن ورالىپ وتىرۋ كەرەك. بۇلار جىلى اعىس ءتارىزدى. تالانتتى ۇرپاقتى تاربيەلەۋدىڭ جولى وسى. حالتۋرامەن، ءوزى ءانشى، ءوزى كومپوزيتور، ءوزى اقىن، ت. ب. كۇرەسۋدىڭ جولى وسى عانا.
* * *
عالىم دوسكەن «قازاق ادەبيەتىندە» (24.07.09) تۇرسىنجان شاپاي تۋرالى تولعانا كەلىپ، ماقالاسىنىڭ سوڭىن (قارا ماقالا دەۋگە قيمايسىڭ، ادەمى اۋەنگە، اعىسقا قۇرىلعان ەسسە سىپاتتى دۇنيە) بىلاي اياقتايدى: اباي اتام ايتادى:
«كوڭىلىم ءاندى ۇعادى،
جۇرەگىم بويدى جىلىتىپ»
تاعى ايتادى:
مۇڭمەن شىققان،
ورالعان ءتاتتى كۇيگە
جىلى جۇرەك قايدا بار قىزىعارلىق».
«مۇڭمەن شىققان...» تەك، قايعىعا باستايتىن ءۇمىتسىز مۇڭ ەمەس، ءاربىر دىرىلىنەن ساۋلەلى، ءتاتتى قۋانىش تارايتىن مەيىرلى مۇڭ» دەپتى.
«جاس الاشتا» جۇرگەنىمدە «ءمولدىر مۇڭ» دەگەن رۋبريكا اشىپ ەدىم. وسى رۋبريكا كوپشىلىككە ۇناعانىمەن، بىرەۋلەرگە ۇناماعان. اركىمنىڭ ءوز مۇڭى بار، ارينە. مۇندى قايعىنىڭ، قاسىرەتتىڭ ءبىر ءسينونيمى، اتريبۋتى دەپ قانا قاراۋعا بولا ما؟ كەيدە كىسىنىڭ مۇڭىنىڭ ءوزى نازعا، وتىنىشكە بەرگىسىز بولادى. ءبىر ادەمى، ۇكىلى ۇمىتتەر ءتارىزدى كورىنەدى. ماسەلەن، جىگىت قىزىن بىرەۋدەن قىزعاندى دەلىك، بۇل جىگىت ءۇشىن قىزعانىش، قىز ءۇشىن ءتاتتى، ءمولدىر مۇڭ. سول ءتارىزدى كەيبىرەۋلەردىڭ تەرەڭگە باتىرىپ كەتەتىن قايعىسى عانا ەمەس، كوڭىلىنە قۋانىشتىلاۋ جاي ۇيالاتىپ جۇرەتىن وزىنە عانا ءتان ءمولدىر مۇڭى دا بولادى. مەن الگى «ءمولدىر مۇڭ» رۋبريكاسىن ۇناتپاعاندارعا وسىنداي سيپاتتا ءبىراز وي ايتتىم.
ال ەندى مىنا عالىمنىڭ «مەيىرلى مۇڭ» دەۋى ماعان ۇنادى. ول «ءمولدىر مۇڭ» ەمەس، «مەيىرلى مۇڭ» دەپ مۇڭنىڭ وزىنە وزگەشە مارتەبە بەرىپ، قانات بىتىرەدى.
**
قوعام ءۇشىن پايدالى ادام - تەاترعا ءوز ەركىمەن، ىنتىعىپ بارعان ادام
«تازارعىڭ كەلسە، تەاترعا بار».
«الماتى اقشامىندا» وسىنداي رۋبريكا بار. تابيعاتقا شىققان ادام تازارىپ، تىنىسى كەڭىپ قالادى. تەاتر دا سونداي. تەاتر - ءتۇرلى مىنەزدەر، تاعدىرلار توعىسىپ جاتقان جەر. سەن تەاتردا كەيىپكەرلەرمەن بەتپە- بەت كەلەسىڭ. ومىرگە جاقىندايسىڭ. اكتەردىڭ دەمىن، ءدىرىلىن، سەزىمىن تەرەڭ سەزىنىپ، بىرگە تىنىستايسىڭ. تەاتر - جانعا داۋا، رۋحاني تازالىق، تۇنىپ تۇرعان مورال.
اركىم دە اقىل ايتادى. ءبىراق، سونىڭ كوبى قۇرعاق شىعىپ جاتادى. ال ول تەاتردا جۇزەگە اسادى. ال، تەاتردا وسىنىڭ ءبارى جاندى، تارتىستى، تارتىمدى كورىنەدى. تەاترعا تۇسىنىگى بار، قالىپتاسقان ادامدار بارادى. تەاترعا تانداۋلىلار عانا بارادى. سوندىقتان قارا حالىقتىڭ ءبارى تەاترعا نەگە كەلمەيدى دەۋگە بولمايدى. بۇل ءوزى بىرتىندەپ جۇزەگە اساتىن پروتسەسس.
قوعام ءۇشىن پايدالى ادام - تەاترعا ءوز ەركىمەن، ىنتىعىپ بارعان ادام. مىسالى، الماتىدا 1,5 ميلليون حالىق بولسا، ءبىر جىلدا تەاترعا سونىڭ 20 پايىزى بارسا، بۇل - ۇلكەن جەتىستىك.
ماجبۇرلىك
اتاعى جەر جاراتىن ءبىر ۇلكەن كىسىگە قاتتى رەنجىدىم. «نە بولدى سونشا ۇلكەن باسىڭىزدى كىشىرەيتىپ، سىزگە جۇرتتىڭ قولى جەتە الماي جۇرسە، ەگەر باسىندا شاينامداي اقىلى بولسا، ءوزى حابارلاسادى»، - دەدىم. مەن ءبىر ۇلكەن باستىقتىڭ ۇلت ءۇشىن قىرۋار ەڭبەك ەتكەن كىسىگە ءوزى- اق حابارلاساتىنىنا سەنىمدى ەدىم. ءبىراق، ولاي بولمادى.
كوكەمىز كۇلىمسىرەپ وتىرىپ بىلاي دەدى: «مەن ءومىرباقي ءبىر نارسەدەن قۇتىلسام دەپ ارمانداۋشى ەدىم. ءتورت قۇبىلاسى تۇگەل كىم بار دەيسىڭ. ءبىراق، تەك قانا سودان قۇتىلسام بولدى، باسقانىڭ ءبارى شەشىلەدى دەپ ويلايتىنمىن. اقىرى قۇتىلمادىم».
- ويپىرماي، ول سونشا نە بولدى ەكەن؟ - دەيمىن عوي.
- نە بولۋشى ەدى، ونىڭ اتى - ماجبۇرلىك. سەن قانشا جەردەن ۇلى بولساڭ دا ءماجبۇرسىڭ، قانشا جەردەن تاۋەلسىز بولساڭ دا بىرەۋدىڭ الدىندا تاۋەلدىسىڭ.
راس. قۋ تىرلىك كىسىگە نە دەگىزبەيدى، قۋ تاماق كىسىگە نە جەگىزبەيدى؟ ..
ءسوزىمدى قايتىپ الۋعا تۋرا كەلدى.
* * *
ءبىر جامانشىلىقتى سەزسە، ماسەلەن، ءۇيىڭدى سۋ الىپ كەتسە، بىرەۋ سىرتىڭنان ءسوز ايتىپ، ارىز جازدى دەگەندى ەستىسە كوڭىلى كوتەرىلىپ، جۇمىسى ءجۇرىپ كەتەتىن ادامدار بولادى.
ەل قاتارلى
«ءتاۋبا قىلعىن ءتاڭىردىڭ بەرگەنىنە...». كوكبازاردىڭ قاق ورتاسىندا بىرەۋ دومبىراسىن شەرتىپ قويىپ، وسىلاي مۇندى انگە سالىپ وتىر. داۋسى وتە اشى ءھام زارلى. اسقار سۇلەيمەنوۆ ايتپاقشى، ءان. زار. زار ءھام ءمىناجات.
بىرەۋلەر وعان جاقىنداي بەرە اينالىپ كەتەدى، ەندى بىرەۋلەر وعان جاقتىرماي قارايدى، بىرەۋلەر اسىعىپ بارادى، ەندى بىرەۋلەر الگىگە ءسال ايالداپ اياۋشىلىق ءبىلدىرىپ، شاپكىسىنە بىردەڭە تاستايدى.
ءبىر اعامىز «كوشەگە شىققىم كەلمەيدى، اسىرەسە، بازارعا بارعىم كەلمەيدى. بارسام، قايىرشى كورەمىن، جۇرەگىم اۋىرادى» دەيدى. ول كىسىنىڭ ويىنشا كەڭەس وكىمەتىنىڭ كەزىندە قايىرشى بولماعان كورىنەدى. نەگە بولماسىن، بولدى عوي.
ول زاماندا دا اركىم وزىنشە كۇنىن كورگەن. ال قازىرگى زاماندا «ءوز كۇنىڭدى ءوزىڭ كور» دەگەن ءسوز اشىق تۇردە ايتىلاتىن بولدى. ايىرماشىلىعى وسى عانا. داعدارىس كۇنى بۇگىنگە دەيىن بولعان، بۇدان كەيىن دە بولا بەرەدى. تەك ەل امان بولسىن دەڭىز.
بازاردان شىعا بەرىستە كەزىندە بەلگىلى بولعان ءبىر كىسى جولىقتى. قولىندا ءبىر سومكەسى بار، ءىشى تولعان گازەت. ۇستىنە كيگەنى كونەلەۋ كاستوم. كەڭەستىڭ كوزى. تەك الگى سەكىلدى كوشەدە وتىر دەمەسەڭ، اعامىزدىڭ احۋالى ءماز ەمەس ەكەنى كورىنىپ تۇر.
جاعداي سۇراۋ پارىز.
- اعا حال نەشىك؟ - دەدىم.
- ەل قاتارلى، قاراعىم، - دەدى.
بۇل كىسى ءبىز بىلگەننەن بارىنە قاناعاتپەن قاراعان ادام ەدى، ءالى دە سول قالپى. ەگەر باياعى بەدەلىنە سالسا، تالاي نارسەنى قارپىپ قالار ەدى.
كوپكە دەيىن كوكەمنىڭ «ەل قاتارلى» دەگەن ءسوزى ەسىمنەن شىقپاي ءجۇردى.
ەلدەن وزامىن، ەلدەگىنىڭ ءبارى مەنىكى دەيتىن پسيحولوگيادان قاشان ارىلار ەكەنبىز؟!
«ەل قاتارلى» ءومىر سۇرسەك بولماس پا؟!
* * *
گازەت جاساۋ - ونەر. ونەر تازادان، تەكتىدەن تۋادى. ەشكىمنىڭ جەر- جەبىرىنە جەتپەي- اق تا گازەت شىعارۋعا بولاتىنىنا كوزىمىز جەتىپ كەلەدى.
* * *
زەنكوۆ - ەرتەرەكتە الماتىنىڭ ساۋلەتشىسى بولعان كىسى. وسى كىسى الماتىعا (ۆەرنىيعا) كەلىسىمەن ءوزى ءۇشىن «قازاقشا- ورىسشا» سوزدىك جاساپتى. ونى جەرگىلىكتى ادامدارمەن ءتىل تابىسۋ، ءتىل ۇيرەنۋ ءۇشىن جاساعان. مادەنيەتتى، وزگە ەلدىڭ سالتىن، ءداستۇرىن سىيلايتىن، قۇرمەتتەيتىن، شوۆينيستىك پيعىلدان تازا، نيەتى ءتۇزۋ اسا زيالى ادام عوي. قايسىبىر جولى ارحيۆتەن الدىرىپ، «الماتى اقشامىنا» جاريالاتتىم.
ءتىلىڭدى بىلمەسەڭ، ءومىرباقي ءتىلىڭدى تىستەپ وتەسىڭ
ايەلدىڭ ەركەكپەن الىسۋىن تۇسىنۋگە بولادى، ال، ەركەكتىڭ ايەلمەن الىسۋى قاسىرەت قوي.
* * *
قىزىپ العان ءبىر ءانشى «ءتىرى داۋسىمدى ساعىندىم» دەپ جىلاپتى.
* * *
كىسى بالاسى پەندە. ءتىپتى، ارحيمەدتىڭ ءوزى (تارتىلىس زاڭىن اشقان ادام) جەردى اۋدارىپ جىبەرەيىن بە، تىرەۋشىسى بولسا دا دەگەن عوي.
* * *
ءبىر نەيروحيرۋرگ دەمالىستان ورالا سالىسىمەن ەكى قولى الدىنا سىيماي، «ماعان باس اكەلىڭدەر» دەپتى. ارينە، ادامنىڭ باسىن سۇرايدى عوي.
* * *
«وسى ءبىر كىسى الپىسقا كەلدى. ءبىراق، شاشى قاپ- قارا» دەدى ءبىر ارىپتەس. ايتپاسا ءسوزدىڭ اتاسى ولەدى. تاعى ءبىر ارىپتەس ءتىل ۇشىنا كەلگەن ءسوزدى ىركىپ قالا المادى. «بۇل كىسى ءوزىنىڭ شاشى قارا بولعانىمەن، تالايدىڭ شاشىن اعارتتى عوي...»
* * *
«ءبىزدىڭ تۇقىمنان دا ءبىر ايتۋلى القاش شىقپادى- اۋ دەپ الاڭداۋلى ەدىم، ايتەۋىر، سەن شىقتىڭ عوي» دەدى بىردە ءبىر اعامىز ىنىسىنە.
«قازاق سوزگە توقتايتىن حالىق» دەگەن پىكىرگە وسى جولى يلاندىم. سول ىنىشەك كوپ ۇزاماي اراقتى تاستادى.
* * *
ءبىر اللانىڭ ريزىعى، پايعامبارىمىزدىڭ شاپاعاتى بارىمىزگە جەتپەي مە؟ جوق، سول جەتپەي تۇرعان ءتارىزدى. قۇدايدىڭ بەرگەنىنە قاناعات دەگەن بولماي تۇر.
* * *
بەلگەردىڭ كەيبىر دەپۋتاتتاردى «ۇلكەن دامبالدىڭ ىشىندەگى كىشكەنتاي قالتا» دەگەنى ۇنادى.
* * *
اتقا قاي جاعىنان ءمىنۋدى بىلمەيتىندەر جۇرتقا اقىل ايتىپ بالە بولدى عوي.
* * *
قازىر كەيبىر باسشىلار ورتاشا دەڭگەيدەگى، ورتاشا تالانتتاردى قابىلداۋعا قۇمار. ۇلكەن مىنبەرلەردەن ورتاشا تالانتتاردىڭ سويلەۋىنە جول بەرەدى. ءسىرا، وزىمنەن زور شىقپاسىن دەۋ.
جاقسى كورۋ سەزىمى دامىماي قالعان ادامدار بار
«الماتىعا ءار جەردىڭ توپىراعىن اكەلىپ ساتسام با ەكەن» دەدى ءبىر جىگىت. تۇلا بويىم تۇرشىگىپ كەتتى.
* * *
«سويلەپ جىلاماساڭ دا ءسوز قىلادى بۇل جۇرت» دەپ ءبىر جەڭگەم بوزداپ قويا بەردى. قازىرگى اكتريسالارعا سول جەڭگەمنىڭ تالانتىن بەرسە، شىركىن.
ءبىر ازامات «دەرتتىمىن» دەدى. ويىڭ دەرتى بولسا، جاقسى، ارينە
«اكەم ولسە نە ىستەيمىن، كرەديت الامىن با؟» دەپ ابدىراپ وتىرعان اجەپتاۋىر ازاماتتى كوردىم.
* * *
كوڭىل ايتۋ، ءىلتيپات ءبىلدىرۋ بىرەۋلەردىڭ ءومىر سالتىندا جوق پا دەيمىن.
* * *
ومىرىندە بىرەۋدى جاقسى كورمەي وتەتىن ادامدار بولادى. جاقسى كورۋ سەزىمى دامىماي قالعان ادامدار بار.
***
قۇدىرەتتى ونەر تاڭقالدىرمايتىن، سەلت ەتكىزبەيتىن بولىپ بارا جاتىر. بۇل جاقسىلىق ەمەس.
***
«تالانتتى جازۋشى». كەيدە وسىلاي دەيمىز. سوندا جازۋشىنىڭ تالانتتى، تالانتسىزى بولا ما؟ دارىنسىز ادامنىڭ كوركەمونەردە نەسى بار؟
***
ءبىر ازامات «دەرتتىمىن» دەدى. ويىڭ دەرتى بولسا، جاقسى، ارينە.
***
قارىزعا سۇراپ العان قۋانىشتىڭ عۇمىرى قىسقا.
***
باگراتيون اۋلەتىنىڭ ءبىر بۇتاعى ۆاحتانگ كيكابيدزە «تبيليسي - مەنىڭ تۋعان وشاعىم، جۇرەگىم، ال، ماسكەۋدە قوناق ۇيدە تۇرامىن» دەدى بىردە. ءبىزدىڭ شەنەۋنىكتەر ءالى دە ماسكەۋشىل. كەيبىرەۋلەر ماسكەۋدە ءۇيى بارىن، رەسەي ازاماتتىعىن العانىن اسا ماقتان تۇتادى. ماسكەۋگە دەگەن ماحابباتى مازداپ تۇر.
***
ەلگە بارسا الدىمەن اكەسىنە ەمەس، اكىمگە سالەم بەرەتىندەر بار.
***
ادام - اللانىڭ مۇلكى، دۇنيە - ادامنىڭ مۇلكى.
***
حالقىنا سۇيكىمدى ادامنىڭ ءوز وتباسىنا، تۋىستارىنا سۇيكىمسىز بولاتىن كەزى دە از ەمەس.
***
ستالينگە قارسى تۇڭعىش ولەڭ جازعان ادام - ماندەلشتام دەپ ءجۇر. ول كەزدە قازاقتى ەسەپكە الماعان. ايتپەسە، شاكىر ابەنوۆتەر ونداي ولەڭنىڭ نەشە اتاسىن جازعان عوي.
***
تانىمال بولساڭ - دوسىڭ، داڭقتى بولساڭ - جاۋىڭ كوبەيەتىنى نەسى ەكەن؟.. بۇل ماسەلەدە ۇلتجاندى قازاقتار سورلاپ ءجۇر...
***
باتىستان شىققان قانقۇيلى، قاسكوي تالانتتار - ناپولەون، گيتلەر دە شىعىسقا جەتە المادى. وسىندا ءبىر كەرەمەت سىر بار-اۋ.
***
سەركە قوجامقۇلوۆقا ءبىر جاس دراماتۋرگ كەلىپ، پەساسىن وقىپ شىعۋىن ءوتىنىپ، تاستاپ كەتەدى. بىرنەشە كۇننەن كەيىن جاقسى پىكىر دامەتىپ كەلگەن دراماتۋرگكە سەراعاڭ: «مىناۋىڭدى وتقا سال، جاعىپ جىبەر» دەپتى. ءبىر كۇنى الگى دراماتۋرگ پەساسىن قايتا قاراعان بولىپ، «وتقا سالىپ ەدىم، جانبادى» دەپ، قايتا الىپ كەلىپتى. «ىشىندە ءبىر جىلانقاراعى جوق، ول قايدان جانسىن» دەپتى. جىلانقاراق دەگەن ءسوزدى تۇڭعىش ەستىگەن الگى دراماتۋرگ نە دەرگە ءسوز تاپپاپتى.
جىلانقاراق - ارىق مالدىڭ ەتىندە كەزدەسەتىن ماي.
كىم جاقسى؟
ەكى قازاق سويلەسىپ وتىر.
- بۇرىنعى باستىعىمىز قازاق ەدى.
- ە، نە بوپ قالدى؟
- وي، قۇرتىپ كەتتى عوي، زورعا قۇتىلدىق قوي.
- ەندى كىم كەلدى؟
- كارىس كەلدى، جاقسى جۇمىس ىستەپ جاتىر.
سوندا كىم جاقسى بولدى؟ قازاققا قازاق جامان. قاشاننان وسى عوي... ال، كارىستىڭ نە ىستەپ جاتقانىندا قازاقتىڭ شارۋاسى جوق. ايتەۋىر، باستىق قازاق بولماسا بولدى.
* * *
باۋىر كەرەك بولسا، باۋىرىڭدى كۇت.
* * *
ءبىز ۋىزعا جارىعان ادامداردىڭ سارقىتىن ىشتىك.
* * *
ساعىڭدى سىندىراتىندار - ساعىنا المايتىندار عوي.
* * *
ءبىر اللادان اسقان سسەناريست جوق.
* * *
بۇگىنگى قوعام قاجەتىن قاناعاتتاندىرماعاندار وتكەندى ساعىنادى، وزگە ەلدىڭ جەتىستىگى تۋرالى ايتقىش كەلەدى.
* * *
قولىڭدا بيلىك بولسا، كوك شىبىندار كوپ بولادى.
* * *
الماتىدا مەيىرىمگە ەسكەرتكىش ورناتۋ كەرەك.
* * *
ماسەلە ماقۇلمەن شەشىلمەيدى، اقىلمەن شەشىلەدى.
* * *
كورگەنسىزدە كوز بولمايدى، ساناسىزدا ءسوز بولمايدى.
* * *
قازىر «تيسە تەرەككە، تيمەسە بۇتاققا» دەپ بيلىككە توپىراق شاشىپ جىبەرۋ تۇككە دە تۇرمايدى. ارينە، كىم دە بولسىن اۋىز وزىنىكى بولعان سوڭ ايتادى. كىمنىڭ اۋزىنا قاقپاق بولاسىڭ، بىرەۋ دۇرىس ايتادى، بىرەۋ بۇرىس ايتادى. سولاي ەكەن دەپ سونىڭ ىزىنە ءتۇسىپ جاتقان بيلىك جانە جوق. ونسىز دا جۇمىسى باستان اسادى. قالاي بولعاندا دا حالىققا قىزمەت ەتىپ جاتقان سول بيلىك.
تاياۋدا ءبىر جاس جىگىت جۇمىس ىزدەپ جۇرگەنىن ايتتى. دارىندى ازامات. قولۇشىن بەرۋ پارىز. ءۇش جەرگە حابارلاستىق، ءبىر عاجابى ۇشەۋىنىڭ دە باسشىلارى - ورىس ءتىلدى (اۋىزەكى تىلدە قازاقشا جاقسى سويلەيدى) قازاقتار. ۇشەۋىنەن دە «ءا» دەگەندە ەستىگەن جاۋابىمىز: «قازاقشاسى قالاي؟»، «قازاقشاسى جاقسى ما؟»، «قازاقشاسى دۇرىس بولسا بازار جوق». بۇرىن «ورىسشاسى قالاي؟» دەپ سۇرايتىن. بۇل نەنى بىلدىرەدى: ءسوز جوق، بيلىكتە ۇلتجاندى ازاماتتار قاتارى ارتىپ كەلە جاتقانىن بىلدىرەدى.
* * *
ناعىز رۋشىل، جەرشىل ادامنىڭ ءوزى سول تۋرالى كوپ ايتا بەرەتىن ادامنىڭ ءوزى بولسا كەرەك.
* * *
جوعارىدا كور قازىلىپ جاتىر، ەتەكتە بىرەۋدى تاعى دا سول كورگە تۇسىرەتىن وسەك قىزىپ جاتىر.
* * *
- ءوي، نەعىپ جەرگە قاراپ كەلە جاتىرسىڭ؟ - دەپتى ءبىر اعاسى ىنىسىنە.
- ءوزىڭىز جەرگە قاراتىپ كەتكەن سوڭ، ەندى قايدا قارايمىز؟ - دەپتى ءىنىسى.
* * *
قازىر قازاقشا بىلمەيتىن قازاققا اياپ قارايتىن بولدىق. ماسەلەن، بىلاي:
- ە، بيشارا، قازاقشا بىلمەيدى ەكەن عوي.
وسى ءسوزدىڭ عۇمىرى ولار ءۇشىن ءارى قىسقا، ءارى ۇزاق بولسا ەكەن.
«وسەكتوبە»
بالاسىنا اياق كيىم الىپ بەرە الماي وتىرعان ءبىر قازاق: «ليبەريانىڭ پرەزيدەنتىن الىپ تاستاپتى عوي»، - دەپ اڭگىمە ايتىپ وتىر دەيدى.
* * *
ءبىر اۋىل ادامدارىنىڭ ءومىرى كوبىنە وسەك ايتۋمەن وتەدى ەكەن. «سىنىقتان باسقانىڭ ءبارى جۇعادى». ءتىپتى، كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىندە الگى اۋىلدا وسەك ايتپايتىن ادام قالماپتى. وسەكشى دەگەن ات ماقتانىشقا اينالا باستاپتى. كەنەت ولاردى تابان استىندا ۇيات قىسىپ، ەندىگى جەردە وسەكتى ءبىر- بىرىنەن قاشىپ ايتۋعا كوشىپتى. ءبىراق، ءبارىبىر كوزگە ءتۇسىپ، وسەكتىڭ اۆتورلارى ءبىلىنىپ قالا بەرىپتى. سودان ءبىر- ەكى ايەل ايلاسىن اسىرعىسى كەلىپ: «وسەكتى تىعىلىپ وتىرىپ ايتساق، ۇستىمىزدەن تۇسسە، ءبارىبىر وسەك ايتىپ وتىر دەيدى، ودان دا اناۋ توبە باسىنا شىعىپ اڭگىمەلەسەيىك، كوزگە كورىنىپ وتىرساڭ كۇدىك بولمايدى، «ە، ەرىككەن نەمەلەر» دەيدى دە قويادى»، - دەپ كەلىسىپتى.
ءبىراق، سول ءبىر اتام زاماننان تاريحي اتاۋى بار توبە كوپ ۇزاماي «وسەكتوبە» دەپ اتالىپ كەتىپتى.
«وسەكشى وتىرعان جەرىن ورتەيدى» دەگەن وسى.
* * *
بىرەۋ «ەگەر ينتەلليگەنتسيا مىقتى بولسا، قۇلدىق پسيحولوگيادان تەز شىعامىز» دەپ تاۋىپ ايتقانداي مەكىرەندى. بۇل ءسوزدى ايتقالى قاشان؟! بالكىم كوپ ايتقاننىڭ اسەرى مە ەكەن، زيالىلار قازىر سول قۇلدىق پسيحولوگيانى ءبىر كىرىپ، ءبىر شىعىپ تۇراتىن كەڭسەگە اينالدىرىپ العان جوق پا؟
* * *
جەر سىلكىنە بەرەدى. ادام قولىمەن جاسالعان ۇياتتاردان (ت. ايبەرگەنوۆ) قارا جەر دە قايىسىپ تۇر- اۋ. قاشانعى شىداسىن.
almaty-akshamy.kz