جاپونداردان نەنى ۇيرەنۋگە بولادى؟

None
None
نۇر- سۇلتان. قازاقپارات - قازاقتىڭ ۇلى جازۋشىسى مۇحتار اۋەزوۆ نەبارى 20 جاسىندا جازعان «جاپونيا» اتتى ماقالاسىندا كۇنشىعىس ەلىنىڭ 1861 - جىلى جۇزەگە اسىرعان ايگىلى «مەيدزي» رەفورماسىن تەرەڭ تالداپ، الاش جۇرتىنا مىقتى يدەولوگيا ۇسىنعان بولاتىن.

ءاليحان بوكەيحانوۆ، احمەت بايتۇرسىنوۆ، ءمىرجاقىپ دۋلاتوۆتار باستاعان الاش پارتياسى دا ءوزىنىڭ باستى بەس ۇستانىمى نەگىزىندە جاپونيا ۇلگىسىندەگى ۇلتتىق دەموكراتيالىق مەملەكەت قۇرماق بولدى.

سەبەبى ⅩⅩ عاسىر باسىندا ازيا كەڭىستىگىندە بىردە- ءبىر ەل ءوز بوستاندىعىن، دەربەستىگىن ءدال جاپوندارداي ساقتاي الماعان ەدى. الاشتىقتار عىلىم- بىلىمگە دەن قويعان، ۇلتتىق داستۇرگە نەگىزدەلگەن زاڭى بار جاپون مەملەكەتتىلىگىن ۇلگى تۇتتى. قازىر دە ساياسي ءارى ەكونوميكالىق تۇرعىدا الەمدە الدىڭعى قاتارلى ەل بولىپ وتىرعان جاپونداردان ۇيرەنەرىمىز كوپ.

جاپون ۇستامدىلىعى

جاپون جازۋشىسى اكۋتاگاۆا ريۋنوسكەنىڭ «بەت ورامال» دەگەن اڭگىمەسى بار. اڭگىمەنىڭ باستى كەيىپكەرى - جاپون پروفەسسورىنىڭ الدىنا ءبىر كۇنى ءوز ستۋدەنتتەرىنىڭ ءبىرىنىڭ اناسى كەلەدى. ول بالاسىنىڭ قايتىس بولعانىن ەستىرتە وتىرىپ، ۇستازعا وعان بەرگەن ءبىلىمى ءۇشىن العىسىن ايتادى. كەنەت پروفەسسور قولىنان ءتۇسىپ كەتكەن قاعازدى ءيىلىپ الىپ جاتىپ، ۇستەلدىڭ استىندا ايەلدىڭ بەت ورامالدى تىنىمسىز مىجعىلاپ وتىرعانىن كورەدى. باسىن كوتەرسە، ايەلدىڭ ءجۇزى جىلى جىميىپ قانا تۇر. قايتا ەڭكەيسە، ايەل بەت ورامالدى مىجعىلاپ وتىرادى. الگى ايەلدىڭ ءىشى وكىنىشتەن ورتەنىپ جاتسا دا، سەزىمگە ەرىك بەرمەي وتىرعان بۇل قىلىعى پروفەسسورعا ناعىز جاپون مادەنيەتىنىڭ سيمۆولىنداي كورىنەدى.

1916 - جىلى جازىلعان بۇل اڭگىمەدە جاپون مىنەزىندەگى وسى ءبىر ەرەكشە قاسيەت سونشالىقتى شىنايى بەرىلگەندىگىنە ارادا ءبىر عاسىرعا جۋىق ۋاقىت وتكەندە بۇكىل الەم كوز جەتكىزدى. 2011 -جىلى جاپون ارالىنان 70 شاقىرىم قاشىقتىقتا قۋاتى 9 بالدان اسقان سۇراپىل جەر سىلكىنىسى بولدى. سونىڭ سالدارىنان تەڭىز بەتىندە بيىكتىگى كەي جەرلەردە 40 مەترگە دەيىن جەتكەن الىپ سۋنامي تۋىپ، جاعالاۋدى تۇگەل شايدى. فۋكۋسيما-1 اتوم ەلەكتر ستانساسى زاقىمداندى: وراسان زور رادياتسيالىق اپات بولىپ، ەلەكتر ستانساسىنىڭ اينالاسىنداعى 20 شاقىرىمدىق راديۋستاعى ايماق «قاۋىپتى رادياتسيالىق ايماق» دەپ جاريالاندى. 12 پرەفەكتۋرادا قازا تاپقان ادامدار سانى 15870 ادامعا جەتىپ، 2846 ادام ءىز- ءتۇزسىز كەتتى، 6110 ى جارالاندى. سۋ بەتى ويىنشىق سەكىلدى قالقىپ جۇرگەن ماشينالار، كەمەلەر مەن ۇشاقتارعا تولىپ كەتتى، مىڭداعان ءۇي مەن عيمارات سۋ استىندا قالدى.

وسى ساتتە الەمنىڭ بارلىق ارنالارى مەن اقپارات اگەنتتىكتەرى قايعىلى اپات بولعان جەرلەردەن حابارلار، رەپورتاجدار تاراتىپ جاتتى. سوندا قيراعان ءۇيىنىڭ قاسىندا سويلەپ تۇرعان جاپون ازاماتتارى سابىرلى قالىپتارىنان تانباي، ەشكىمدى قارعاپ- سىلەمەي، ۇكىمەتىنە دە وكپە ارتپاي، بيلىكتى دە كىنالاماي، اپات بولاتىنىن ەسكەرتۋى ءتيىس سەيسمولوگيا قىزمەتىنە دە ءتىل تيگىزبەي بولعان جايدى بايانداپ بەرىپ جاتتى. بۇل - جاپون ۇلتىنىڭ قانىنداعى ۇستامدىلىق قاسيەتىنىڭ ەرەكشە كورىنىسى ەدى.

جاپون ادالدىعى

قازىرگى ۋاقىتتا شەتەلگە بارۋ بۇرىنعىداي قيىن ءىس ەمەس. قاجەتتى قارجى قالتاڭىزدا بولسا، قاي ەلدىڭ دە ەسىگى اشىق. ءبىراق كىم بولسا دا باراتىن ەلى تۋرالى ءبىراز مالىمەت جيناپ، وندا قانداي مادەنيەت، دەمالىس ورىندارى بارىن، قانداي تاريحي نىسانداردى ارالاۋعا تۇرارلىعىن، ول ەلدىڭ قانداي ەرەكشەلىگى بارىن، نەنى ەستە ۇستاپ، نەدەن ساقتانۋ كەرەكتىگىن تۇگەل زەرتتەپ الادى. بۇل تۇستا وعان عالامتورداعى پىكىرلەر مەن كەڭەستەر كومەككە كەلەدى. جاپونياعا ساياحاتىنان العان اسەرىمەن بولىسكەن جۇرت بۇل ەلدەگى ەرەكشە بازار تۋرالى تامسانا ايتادى. وندا باعبان تاڭەرتەڭ كەلىپ، جەمىستەرىن، جانىنا تارازىسىن قويىپ، باعاسىن جازىپ قالدىرادى دا، كەتىپ قالادى ەكەن. ال ادامدار الگى بازاردان كەرەگىن ولشەپ الىپ، اقشاسىن قالدىرىپ جۇرە بەرەدى. قوجايىن كەشكە اقشاسىن جيناپ الىپ كەتەدى. ادامداردا جەمىستەردى تەگىن اكەتۋ نەمەسە بىرەۋلەر قالدىرعان اقشانى قالتاعا باسىپ، تايىپ تۇرۋ سەكىلدى وي مۇلدە بولمايدى. ول ەلدە دە كەدەي- كەپشىك، مۇقتاج جاندار بار، ءبىراق ونداعى قوعامدىق سانا بولەك.

بۇدان باسقا، ءبىر جەردە باعالى زاتىن ۇمىت قالدىرىپ، ءبىراز ۋاقىتتان كەيىن كەلسە، الگى زاتىن تۇرعان ورنىنان ەشكىم قوزعاماعانىن كورىپ، تاڭعالعان تالاي ادام بولعان ەكەن. قوعامدا وسىنشا ادالدىق پەن ءتارتىپ ورناۋىنا جاپونداردىڭ ءاربىرى ەسىنەن شىعارمايتىن مىنا ۇران سەبەپ بولۋى بەك مۇمكىن: «جاپوندار ۇرلامايدى، جاپوندار كەشىكپەيدى، جاپوندار الدامايدى». ال ساۋدا ورىندارىنا بارا قالساڭىز ساۋدالاسۋعا بولمايدى، سەبەبى جاپوندىقتار ارتىق باعا قوسپايدى جانە ءوسىمقورلىقتى جاقتىرمايدى.

تاعى ءبىر ەرەكشەلىك، ساۋدا ورتالىقتارىنا، ءدامحانالارعا كىرەبەرىستە قولشاتىر قالدىراتىن ورىن بولادى. الگى جەرگە كىرەردە قولشاتىرىڭىز قولايسىزدىق تۋدىرماس ءۇشىن ارنايى ورىنعا قويىپ كەتەسىز، شىعاردا زاتىڭىز قويعان ورنىندا تۇرادى. بىرەۋ اۋىستىرىپ كەتۋ، الىپ كەتۋ دەگەن مۇلدە بولمايدى.

جاپون ەڭبەكقورلىعى

جەر جۇزىندە ءوزىنىڭ ەڭبەكقورلىعىمەن ەرەكشەلەنگەن ەلدەردىڭ ءبىرى - تاعى دا جاپونيا. جاپوندار وزدەرىنىڭ كاسىبيلىگىن دالەلدەۋ ءۇشىن تالماي ەڭبەكتەنۋگە بار. ءتىپتى، كەي ءىرى كومپانيالار قىزمەتكەرلەرى دەمالىسقا شىقپاي قويعاندىقتان جىلىنا ءبىر اي جۇمىستارىن توقتاتۋعا ءماجبۇر بولادى ەكەن. بىلايشا ايتقاندا، قىزمەتكەرلەرىن دەمالىسقا قۋعانداي بولىپ ازەر شىعارادى. ول ول ما، كەيبىرەۋلەرى سونشا كوپ ۋاقىتىن جۇمىستا وتكىزگەندىكتەن السىرەپ، قىزمەت ورنىندا ەسىنەن تانىپ قالادى ەكەن.

جاپون حالقى سوڭعى ءبىر عاسىردا وزدەرىن ەڭبەككە جەككەنى سونشالىق، ولاردا «ينەمۋري» (قاتىسىپ وتىرىپ ۇيىقتاۋ) دەگەن ءداستۇر قالىپتاسقان. بۇل جۇمىس ورنىندا، قوعامدىق كولىكتەردە، قوعامدىق ورىنداردا ۇيىقتاۋ دەگەندى بىلدىرەدى. ينەمۋريدىڭ وزىندىك ەرەجەلەرى دە قالىپتاسىپ ۇلگەرگەن. ماسەلەن، قىزمەتكەرلەرى باسشىنىڭ الدىندا ۇيىقتاۋعا بولمايدى، ال باسشى قىزمەتكەرلەرىنىڭ الدىندا كوز شىرىمىن الۋىنا رۇقسات. ەكىنشىدەن، ينەمۋري قوعامعا ءقاۋىپ توندىرمەۋى كەرەك. سول ءۇشىن كوبىنە قوعامدىق كولىكتەردە تۇرىپ، جۇمىس ورنىندا ورىندىقتا وتىرىپ ۇيىقتاۋ ادەتى قالىپتاسقان.

جاپوندار ينەمۋريگە قۇرمەتپەن قارايدى. مىسالى، ءبىزدىڭ ەلدە بىرەۋ كوشەدە ۇيىقتاپ جاتسا كورگەن جۇرت ونى نە ماس، نە ەسىنەن تانىپ قالعان ادام دەپ ويلايدى. ال ول ەلدە قوعامدىق ورىندا قالعىپ وتىرعان كىسىنى تۇنگە دەيىن جۇمىس ىستەيتىن، ەڭبەكقور ادام دەپ تانيدى.

XX عاسىردىڭ ءىرى مەنەدجمەنت تەورەتيگى، امەريكالىق عالىم پيتەر درۋكەر: «جاپوندىقتاردىڭ قۇپياسى مىناۋ: ولار جۇمىسى تۋرالى بايانداما جاسامايدى، تەك جۇمىسىن جاسايدى»، - دەگەن ەكەن. مىنە، بۇل دا جاپوندىقتاردىڭ ەڭبەكقورلىعىن بۇكىل الەم تانىپ، مويىنداعاندىعىن بىلدىرسە كەرەك.

ەربول جانات


سوڭعى جاڭالىقتار