ناپولەون دا، تولستوي دا قىزعانشاق ايەلدەرىنىڭ قۇربانى

None
None
نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - ايەلىنەن وڭاشا قالعان كەزدەرى - لينكولننىڭ ەڭ باقىتتى ساتتەرى ەدى...

ناپولەون بوناپارتتىڭ مۇراگەرى III ناپولەون الەمدەگى ەڭ ادەمى ايەلدەردىڭ ءبىرى ماريا ەۆگەنيا اۆگۋستينا دە مونتيۋوعا ۇيلەنەردە ۇلكەن شۋ كوتەرىلدى.

نەگە دەسەڭىز، ەۆگەنيا اقسۇيەكتەر تۇقىمىنا جاتپايتىن. اكەسى جاي عانا قاراپايىم شارۋا ەدى. ناپولەون بولسا ەشكىمنىڭ ءسوزىن تىڭداماي كوزدى تارس جۇمىپ «سۇيگەن سۇلۋىنا» ۇيلەنىپ تىندى.

ەكەۋى دە ءبىر- ءبىرىن قاتتى جاقسى كوردى. كۇش- قۋاتى مەن دەنساۋلىقتارى دا مىعىم بولاتىن. ەلدەگى ەڭ اتاقتى جانە داۋلەتتى ادامداردىڭ قاتارىندا ەدى. وسىلايشا ءتورت قۇبىلاسى تەڭ جۇبايلارعا اينالدى.

الايدا، كوپ وتپەي- اق بۇل وتباسىنىڭ شاڭىراعى شايقالىپ، ۋىقتارى سىنا باستادى. وكىنىشكە وراي، ەۆگەنيانىڭ حانشايىم اتالۋى دا، عاشىقتىق كۇشى دە، تاق سيقىرى دا بۇل وتباسىنىڭ باقىتىن ساقتاپ قالا المادى. ەۆگەنيا تىم قىزعانشاق بولدى. باسىندا مۇنى اسا ەلەي قويماعان ناپولەوننىڭ كەيىننەن باسى ابدەن قاتتى. بارا- بارا يمپەراتوردىڭ سارايى ناعىز تامۇققا اينالدى. كوڭىلىندەگى كۇدىكتەن ارىلا الماعان ەۆگەنيا قاي كەزدە بولماسىن بولماشى نارسەدەن ۇرىس-كەرىس شىعارۋعا دايىن تۇراتىن. ءتىپتى، ەڭ ماڭىزدى مەملەكەتتىك كەزدەسۋلەر ءوتىپ جاتقانىنا قاراماستان، ناپولەونعا ايعايلاپ ۇرسىپ، ابىرويىن توگىپ، الگى جەردى ازان-قازان ەتۋدەن تايىنبايتىن.

ءسىڭلىسىنىڭ ۇيىنە قاشىپ بارىپ، كۇيەۋىن جامانداپ جىلاپ- سىقتاۋدى ۇيرەنشىكتى ادەتكە اينالدىردى. ءالسىن- ءالسىن قىرشىما سوزدەرمەن ناپولەوننىڭ نامىسىنا ءتيىپ، زىعىردانىن قايناتاتىن. كەرەمەت سارايلاردى يەلەنگەنى بار بولسىن، ايەلىنىڭ شاتاعىنان، نە بولسا سودان قىزعانىپ ۇرىس شىعارا بەرەتىن مىنەزىنەن ابدەن مەزى بولعان ناپولەون كەيدە ميىن تىنىقتىراتىن الاقانداي جەر تابا الماي الاسۇراتىن.

ەۆگەنيانىڭ تىم قىزعانشاقتىعى اقىر سوڭىندا ناپولەوننىڭ تۇبىنە جەتپەي قويمادى. «ناپولەون مەن ەۆگەنيا. ءبىر يمپەريانىڭ تراگي- كومەدياسى» اتتى شىعارماسىندا رەينگارد بىلاي دەيدى:

«ەۆگەنيادان ءبىر اۋىق قۇتىلۋ ءۇشىن ناپولەون تۇندە سارايدىڭ ارتقى ەسىكتەرىنىڭ بىرىنەن تىعىلىپ شىعاتىن. باس كيىمىن باسا كيىپ، جاقىن ادامدارىنىڭ بىرەۋىمەن پاريجدىڭ كوشەلەرىندە جۇرەتىن»، - دەپ جازدى.

قىزعانىشتىڭ قىزىل ءيتى بۇل وشاقتى دا ويراندادى. ايەلىنىڭ ميىن جەۋى يمپەراتوردىڭ ءوزىن ۇيىنەن بەزدىرىپ جىبەردى.

قىزعانىش سەزىمىنىڭ و باستان ايەلدەرگە ءتان ەكەندىگىن ەر ازاماتتار ۇنەمى ەسكەرسە ەكەن. ەسكەرىپ، قىزعانىشتى ەسەلەيتىن ارەكەتتەرگە بارماسا ەكەن!

لەۆ تولستويدىڭ ايەلى كوز جۇماردان بۇرىن قىزدارىنا: «اكەلەرىڭنىڭ ولىمىنە مەن كىنالىمىن»، - دەپ سالدى. قىزدارى وتكەن-كەتكەندى ەسكە الىپ كوز جاستارىن كولدەتتى. راسىندا دا، شەشەلەرىنىڭ ارىز- شاعىمى، كىنامشىلدىگى، قىزعانىشى ءبىر بىتپەيتىن. مۇنىڭ ءبارى اكەلەرىنە اۋىر سوققى بوپ تيگەنى انىق. الايدا، تولستوي دا، ايەلى دە باقىتتى جاندار ەمەس پە ەدى؟ تولستوي ءوز زامانىن دۇرىلدەتكەن ەڭ اتاقتى جازۋشى ەدى. ونى جاقسى كورەتىندەر ونىڭ اۋزىنان شىققان ءار ءسوزىن قاعىپ الاتىن. اسا باعالايتىن. ءتىپتى، «شارشادىم، جاتامىن» دەگەن سوزدەرىنە دەيىن ەرەكشە ءمان بەرەتىن. حالىق اراسىندا بەدەلى دە وتە جوعارى بولاتىن. بالالارى تاربيەلى ءارى سۇيكىمدى ەدى. وزدەرىن باقىتتى سەزىنگەندەرى سونشالىق، ايەلى ەكەۋى جاتسا- تۇرسا ۇنەمى قۇدايعا شۇكىرشىلىك ەتەتىن.

الايدا، جاسى ۇلعايا كەلە تولستويدىڭ تانىم تارازىسى، ومىرگە كوزقاراسى بىرتە- بىرتە وزگەرە باستادى. بۇكىل الەم مويىنداعان ءوز شىعارمالارىن تۇككە تۇرعىسىز وتە قارابايىر دەپ باعالادى. بار ەسىل- دەرتى جوقشىلىق پەن سوعىستى توقتاتۋعا اۋدى. وسى تاقىرىپتاردا كىشىگىرىم شىعارمالار جازا باستادى.

جاس كۇنىندە كوپ كۇناعا بوي الدىرعان تولستوي بۇدان كەيىن اقىرەت الەمىن كوپ ويلادى. دۇنيەقوڭىزدىقتان ادا تاقۋا ءومىر سۇرۋگە بەل بايلادى. وزىنە تيەسىلى جەرلەرىن كەدەي- كەپشىككە ۇلەستىردى. وسىلايشا، ولاردىڭ جاي- كۇيىن جاقىننان ۇعىنۋعا تىرىستى. ەگىس القابىندا جۇمىس ىستەپ، وتىن شاۋىپ، ەگىن وردى. بولمەسىن سىپىرىپ، اياق كيىمىن جامادى، اعاش تاباقتان اس ءىشتى. وشتەسكەن دۇشپاندارىن دا جاقسى كورۋگە تىرىستى.

ال، ايەلى شە؟ تولستوي داۋلەتتى ومىردەن باس تارتقان سايىن ايەلىنىڭ بار ىنتاسى دۇنيەگە اۋدى. ول ءۇشىن بايلىق پەن تىرنەكتەپ جيعان اتاق- ابىرويدان باس تارتۋ ولىممەن پارا- پار ەدى. تولستويدىڭ كۇنا ساناعان نارسەلەرىنەن ول ايىرىلعىسى كەلمەدى. سول ءۇشىن دە ايەلى قانشاما جىل جۇبايىنىڭ كوڭىلىن قۇلازىتىپ، جانىن جارالاپ كەلدى. «كىتاپتارىڭنىڭ قالاماقىسىن مولايت»، - دەپ بارىن سالا جانتالاستى. تولستوي ەندىگى جەردە ءوز قالاۋىنشا ءومىر سۇرگىسى كەلەتىنىن ايتقان سايىن، ايەلىنىڭ شەكە- باسى تىرىستى. ءۇيدى باسىنا كوتەرە ايعايلايتىنى سونشا، ءتىپتى «قۇدىققا ءتۇسىپ ولەم» دەپ قورقىتاتىن.

ابدەن ازار دا بەزەر بولعان تولستوي ەندىگى جەردە تەك قانا: «وسى ايعايدان قۇلاعىم تىنشىسا ەكەن، قايتسەم قۇتىلام» دەگەندى عانا ويلادى. سوڭىندا ۇيىنەن بەزىپ، جىراققا كەتپەككە وقتالدى. بوراندى ءتۇننىڭ بىرىندە ۇيىنەن شىعىپ، باسى اۋعان جاققا قاراي جۇرە بەردى. ول ون ءبىر كۇننەن كەيىن ءبىر ستانسيادان تابىلدى. وكپەسى سۋىقتان قابىنىپ ولەيىن دەپ جاتقان كەزدىڭ وزىندە ايتقانى: «ايەلىمدى قاسىما جولاتپاڭدارشى» دەگەن تىلەك بولدى.

بۇل تۇستاعى وكىنىش ايەل قالاۋىنىڭ دۇرىستىعى ياكي بۇرىستىعى ەمەس، ءىس- ارەكەتىنىڭ قاتەلىگىندە. قاتەسىن كەش ءتۇسىنىپ: «مەن ناقۇرىس ەكەنمىن»، - دەپ سان سوعىپ وكىنگەنمەن بولار ءىس بولىپ، بوياۋى سىڭگەن سوڭ نە پايدا؟ !

ا ق ش- تىڭ ەڭ بەدەلدى پرەزيدەنتتەرىنىڭ ءبىرى - ابراام لينكولننىڭ قاستاندىقپەن ولتىرىلگەنى بەلگىلى. الايدا ونىڭ وتباسىلىق ومىردەن تارتقان قاسىرەتى وزىنە جاسالعان قاستاندىقتان الدەقايدا اۋىر ءتيدى. وعان جيىرما ءۇش جىل بويى كۇن سايىن قاستاندىق جاسالعانداي ەدى. ويتكەنى، ايەلى ىلعي دا كوڭىلىن قالدىرىپ، رەنجىتۋمەن بولاتىن.

جۇبايىنىڭ ءومىر بويى وعان كوڭىلى تولمادى. تەك دۇرسە قويا بەرگەندى، ىستەگەن ءىسىن كوزىنە شۇقىپ، كەلەكە- مازاقتى عانا ءبىلدى. ونىڭ ويىنشا، لينكولن ەل قاتارلى ءومىرى ەشتەڭەنى دۇرىس ىستەگەن ەمەس. ول وتىرسا وپاق، تۇرسا سوپاق بولدى. قالاي ءجۇرىپ- تۇرۋ كەرەكتىگىن، قالاي جۇرتپەن ارالاسۋ كەرەكتىگىن ءبارىن- ءبارىن ميىنا قۇيىپ، قۇلاق ەتىن جەي بەرگەننەن جالىقپايتىن. ءتىپتى، قۇلاعىنىڭ ۇلكەن، مۇرنىنىڭ قيسىق، استىڭعى ەرنىنىڭ سالبىراپ كەتكەندىگىن، قۇرت اۋرۋىمەن اۋىراتىن ادامعا ۇقسايتىندىعىن، اياقتارىنىڭ ۇلكەن، باسىنىڭ كىشكەنتاي ەكەندىگىن دە سان رەت ايتقان- دى.

لينكولننىڭ ءومىربايانىن جازعان البەرت بيەۆەريدجە بىلاي دەيدى:

«لينكولننىڭ ايەلىنىڭ اشتى ايعايى مەن قورلاپ- كەمسىتكەن سوزدەرى كۇندە كوشەگە ەستىلىپ جاتاتىن. كورشىلەرى كۇندەلىكتى داۋ- جانجالدارىنا تالاي رەت ەرىكسىز كۋا بولدى. لينكولننىڭ جۇبايى تەك سوزبەن عانا تۇيرەپ قويماي، تۇرتپەكتەي دە بەرەتىن. ونىسى قورلىقتان كەم تۇسپەيتىن».

لينكولننىڭ ايەلىنىڭ قاتىگەزدىگى جايلى كوپتەگەن وقيعالار ءالى كۇنگە دەيىن ەل اراسىندا ايتىلۋدا. مىسالى، ياكوب يەرليدىڭ پانسيوناتىندا تۇرىپ جاتقان كەزدەرىندە جۇبايى لينكولننىڭ بەتىنە ىستىق كوفە قۇيىلعان باكالدى لاقتىرعان. ءتىلىن تىستەگەن لينكولن ول جولى دا ىشتەي ىزالانىپ، ءۇن قاتپاعان كورىنەدى.

قىزعانىشتان نەگە بولسىن باراتىن قىلىعىنان جەرىنگەندىگى سونشالىق، ايەلىنەن وڭاشا قالعان كەزدەرى - لينكولننىڭ دە ەڭ باقىتتى ساتتەرى بولعان.

سپرينگفيەلدتە ون بىرگە جۋىق ادۆوكات بار ەدى. ءبارى دە ماڭايداعى قالالارعا بارىپ، سول جاقتاردا جۇمىس ىستەپ، وتباسىلارىن اسىرايتىن. ال، اپتا سوڭىندا ولار ۇيلەرىنە ورالاتىن. كوبىنە ولاردىڭ بىرەۋى قايتپاي قالاتىن. ول - ابراام لينكولن ەدى. ول بارعان قالالارىندا ايلار بويى قالىپ قويۋدى ادەتكە اينالدىرعان-دى. ءۇيىن ساعىنبايتىن دا. قوناق ۇيلەردىڭ ءبىر بۇرىشىندا تۇرا بەرۋگە قاشاندا قۋانا-قۋانا كەلىسەتىن. سونداعىسى ايەلىن كورگىسى كەلمەگەننەن. ءىشى لاس قوناق ۇيلەردە تۇرا بەرۋ ول ءۇشىن دولى مىنەزدى ايەلىنە بارعاننان الدەقايدا جاقسىراق ەدى. لينكولن قانشاما جىل وسىلاي ءومىر ءسۇردى. اقىر سوڭىندا ايەلى اشۋ- ىزانىڭ قۇربانى بولدى. جىندانىپ كەتتى.

بۇل ءۇش ايەل دە كۇيەۋلەرىنە باق ەمەس، سور بولىپ كەزىككەنى انىق. ءوز ومىرلەرىن بىلاي قويعاندا، جۇبايلارىنىڭ دا ءومىرىن وكسىتكەنى تىم وكىنىشتى ءارى ساباق الارلىق.

نيۋ- يوركتا ون ءبىر جىل اجىراسۋ ىستەرىمەن اينالىسقان بەسسيە گامبۋرگەر بىلاي دەيدى:

«ەر ازاماتتاردىڭ ءۇيىن تاستاپ كەتۋىنىڭ ەڭ باستى سەبەبى - ايەلدەرىنىڭ قۇلاق ەتىن جەپ، ىزىڭداپ ميىن اشىتاتىندىعىندا».

وتباسى باقىتىن ويران ەتەتىن، ورىنسىز وجار قىلىققا باسىپ، وسپادار مىنەز تانىتاتىن وراشولاق ويلى وسىنداي ايەلدەر دە ورتامىزدا بارشىلىق. ەندەشە، مىقتاپ ەستە ۇستاڭىز، جاراسىمدى وتباسى قۇرا ءبىلۋدىڭ سيقىرى مىنادا:

جارىڭىزدىڭ قۇلاق ەتىن جەۋدەن اۋلاق بولىڭىز!

اسىرەسە، ىزىلى ءبىر بىتپەيتىن ايەل بولۋدان ساقتانىڭىز!

ايەلدەردىڭ قىزعانىشىن ارتتىراتىن قىلىقتاردان اۋلاق بولۋ كەرەك. ايەلدەر دە نە بولسا سودان قىزعانىش تۋدىرماسا، سۇتتەي ۇيىعان وتباسىنىڭ تىنىشتىعىنا سىزات تۇسپەسى انىق.

(دەيل كارنەگي كىتابىنان ءۇزىندى)

islam.kz


سوڭعى جاڭالىقتار