ساقالدى وقۋشى - ماڭعىستاۋ ايتقىشتارى
سولاردىڭ ءبىرى- ادەبيەتشى ۇستاز، ارتىندا اتالى ءسوزى، ءمىردىڭ وعىنداي جۇرەككە ءدوپ تيەتىن وتكىر ازىلدەرى قالعان ازان كەلجانوۆ اعامىز. وقىرماندارعا ازان اعانىڭ ەل اۋزىندا جۇرگەن ءبىر توپ اڭگىمەلەرىن ۇسىنىپ وتىرمىن.
ساقالدى وقۋشى
ازان اعامىز كوپ جىلدار بويى مەكتەپتە ديرەكتورلىق قىزمەت اتقارىپ، سونىمەن بىرگە شاكىرتتەرگە قازاق ءتىلى جانە ادەبيەت پانىنەن ءدارىس بەرگەن كىسى. كوڭىلى بىرەۋگە قانشا قاتتى قالىپ جاتىرسا دا، ازەكەڭ كوپ جۇيكەسىن جۇقارتىپ اشۋلانباي، ءوزىنىڭ وتكىر دە ءادىل قالجىڭدارىمەن مايدالاي عانا تويتارىس بەرە سالادى ەكەن.
كەتىك قالاسىنىڭ ءبىر مەكتەبىندە ديرەكتور بولىپ تۇرعان كەزىندە جوعارىدان، قالايدا ءجۇز پايىزدىق ۇلگەرىم جانە ەشبىر وقۋشى مەكتەپتى تاستاپ كەتپەۋ جونىندە قاتال، قاھارلى قاۋلى كەلىپتى. مۇعالىمدەر ابىگەرگە ءتۇسىپ، جەپ وتىرعان ناندارى، كورىپ وتىرعان كۇندەرى ءۇشىن الگى قاۋلىنى ورىنداماسقا لاجى قالماپتى. بۇيرىقتىڭ ورىندالۋى جولىندا ابىرويلارىن قۇربان ەتىپ، توردەگى باستارىن ەسىككە سۇيرەپ، شاكىرت، اتا- انا الدىندا ءمۇجالسىز حالگە جەتتى.
«تاعابايدىڭ ەركىنى بيىل «توعىزىنشىدا» ءتورتىنشى جىل وتىر، مەكتەپتەن شىقپاق ويى بار، وعان مۇرت بىلاي تۇرسىن، ساقال شىعىپ كەتتى ونى قايتەمىز؟» - دەپ ءبىر سىنىپ جەتەكشىسى جىلامسىراي بايانداپتى.
الدەنەلەردى جازىپ شۇقىنىپ وتىرعان ازەكەڭ قاعازدان باسىن الماستان «ەكەۋمىزدىڭ ءسوزىمىز ەشقايدا وتپەيدى، ساقالىن قىردىرىپ الجىعانشا وقىتا بەرىڭىز- دەگەن ەكەن.
جاۋاپسىز بالا
ازەكەڭنىڭ كورشىلەرىنىڭ ءبىرى توي وتكىزىپ جاتىرسا كەرەك. جات بىلاي تۇرسىن، جاقىنى بولسىن شاقىرىلماعان جەرگە بارۋ قازەكەڭنىڭ قانىندا جوق نارسە. قوناقتار كەلگەنشە ونى- مۇنى ءسوز قىلىپ قاۋقىلداسىپ تۇرعان توي يەلەرى ءۇيدى اينالىپ ءوتىپ بارا جاتىرعان ازان اعانى كورىپ «وسى ازان اعا شاقىرىلدى ما، ءاي سوعان ايتىلعان جوق- اۋ» - دەپ بىرىنە- ءبىرى قاراسىپتى. مۇنداي جاعدايدا اۋىل ادامدارىنىڭ بار پالەنى تويعا شاقىرۋعا جۇمساعان بالاعا اۋدارا سالىپ، ەشبىر قىسىلماستان قايتا شاقىرۋشى جىبەرىپ، تويعا حابار ايتا سالاتىن «تاماشا» تاسىلدەرى بار.
«ازەكە، بىزدەن كىنا جوق، حابارشى جۇگىرمەك ءسىزدى قالدىرىپ كەتىپتى» - دەپ جوعارىدا ايتىلعانداي بار كىنانى بايعۇس بالاعا قيىپ سالىپتى.
«قازاقتىڭ قۋلىعى تەك قازاقتى عانا الداۋعا جەتەدى» - دەگەن، ءمان- جايدى ءتۇسىنىپ تۇرعان ازەكەڭ «سول جاۋاپسىز بالانى ءوزىم دە ىزدەپ بارا جاتىرمىن» - دەگەن ەكەن.
اعايىننىڭ باعاسى
كۇندەردىڭ كۇنىندە ازەكەڭ جاقىن اعايىنىنىڭ بالاسىنا «ەكى» دەگەن باعا قويۋدان باسقا امالى قالماپتى.
اعايىندىعىن العا تارتىپ، مۇنى ءبىراز تۇقىرتىپ الۋعا مەكتەپكە كەلگەن الگى بالانىڭ شەشەسىنە ازان اعا «باسقالارعا «ءبىر» دەگەن باعا قويىلىپ، جاقىندىعىمىزدى ەسكەرىپ ءوزىمىزدىڭ بالا عوي دەپ، ءسىزدىڭ بالاعا «ەكى» قويۋعا تۋرا كەلدى» دەپ سىنىپ جۋرنالىن الىپ جۇرە بەرىپتى. اۋزىنا قاپەلىمدە ءسوز تۇسپەي قالعان بالانىڭ شەشەسى، قۇداي ساقتاپ «ءبىر» الىپ قالماي، «ەكى» العان بالاسىن الدىنا سالىپ، ءۇنسىز كەتە بارىپتى.
كوڭىل ايتۋ
كەڭەس كەزەڭىندە جازعى كانيكۋل كۇندەرىندە كەتىكتە پيونەر لاگەرى اشىلىپ، وعان ازەكەڭدى مەڭگەرۋشى ەتىپ تاعايىنداپتى. ىشكەنى الدىندا، ىشپەگەنى ارتىندا، ونىڭ ۇستىنە ازان اعايلارىنىڭ جانىندا ءجۇرىپ كوڭىلسىزدىكتىڭ نە ەكەنى قاپەرلەرىنەن شىعىپ، دەمالۋعا كەلگەن بالا بىتكەن جاز جايناتىپ، كۇن كۇلدىرىپ جاتىپتى. كوپ قىزىقتىڭ ءبىر شىجىعى بولاتىنى سياقتى بالالاردان قالعان «سارقىتتى» ولگەنىن بىلمەي جەپ، لاگەر ماڭىنداعى ۇيلەردىڭ ءبىرىنىڭ سيىرى جارىلىپ ءولىپتى. سيىرىن بالالارمەن بىرگە بورداقىلاۋعا ازەكەڭە وتكىزىپ قويعانداي، مال يەسى كىرجيىپ بىرنەشە كۇن امانداسپاي ءجۇرىپتى.
ونىڭ رەنجۋىنىڭ قيسىنسىز ەكەنىن بىلە تۇرا، كوپ جۇرەگىنە جاقىن الماي ازاكەڭ جەڭىل ازىلمەن: «سيىرىڭىز اشتىقتان ەمەس، توقتىقتان كەتتى عوي» - دەپ كوڭىل ايتىپتى.
تەلەفوننىڭ تالكەگى
تەلەفون قوبديىنان با، الدە تارتىلعان جەلىدەن بە، ءتىپتى بولماسا تەلەفون ستانساسىنىڭ اقاۋىنان ەكەنىن، ازەكەڭ ءبىراز كۇن ەش جەرمەن تىلدەسە الماي، حابار- وشارسىز قۇلاق كەسكەندەي بولىپ قالىپتى. مونتەر جىگىت قۇرال- سايمانىن ارقالانىپ قانشا كەلسە دە ناتيجە بولماپتى تۇرمىسىنان گورى قىزمەت بابىنا كەرەگىرەك بولعان سوڭ، ازەكەڭ بايلانىستىڭ باستىعىنا شاعىمدانىپتى.
ماماندىعىن جەتە بىلمەگەنى بىلاي تۇرسىن وزىنىكىن دۇرىسقا ساناعان بايلانىسشى جىگىت «ساقالدى باسىڭىزبەن مەنى باستىققا كەلمەيدى دەپ جامانداپسىز ۇيات ەمەس پە؟ « دەپ كەرگىپتى.
جەتەسىز نەمەنىڭ ورىنسىز ارتىق سوزىنە شامدانعان ازەكەڭ «مەن سەنى كەلمەيدى دەگەن جوقپىن، كەلگەنمەن ەشتەڭە بىلمەيدى دەدىم» دەگەن ەكەن.
تەجەگىشتىڭ وقۋى
مەكتەپتە وقۋدى ويسىراتىپ وقىماعانىمەن ازاننىڭ ءبىر وقۋشىسى شوپىرلىق ءبىتىرىپ، ءبىر مەكەمەدە جۇرگىزۋشى بولىپتى. وقۋ بىلمەگەنىمەن قويماي، اقىلىنىڭ ازداپ تايازدىعى دا قوسا- قابات بار كورىنەدى. اقىلى تاياز بولماسا، وقۋدى باسى الۋ كەرەك قوي، ارعى جاعىندا جاراتىلىستان دا بار شىعار. ونىسىن تىزبەلەپ قايتەمىز ەلدىڭ ءبارى اقىلدى، وقىمىستى بولىپ كەتسە ءماشىندى كىم ايدايدى؟ ءبىر كۇنى ازەكەڭ جۇمىستان كەشىرەك شىعىپ جاياۋلاتىپ كەلە جاتىرسا، جانىنان الگى شاكىرتى ماشىنىمەن وتىڭكىرەپ بارىپ توقتاپتى.
«باياعىدا ەكىلىكتەردى ءۇيىپ قانشا قويساڭ دا، دالادا قالماي شوپىرلىق وقىپ الدىم» دەپتى سامولەتتىڭ وقۋىن بىتىرگەندەي ازەكەڭە وجىرايا قاراپ.
ازەكەڭ «تورموز باسۋدىڭ ساباعىنا ءتىپتى قاتىسپاعانسىڭ- اۋ دەيمىن» دەپتى.
مەكتەپكە قاراۋىل الۋ
ءبىر جىلى مەكتەپكە قاراۋىل توقتاماي، بىرىنەن سوڭ ءبىرى اۋىسا بەرىپتى. ايلىعى ماردىمسىز جۇمىسقا جۇمىسشى قايدان تۇراقتاسىن. ونداي جۇمىسقا كەلەتىندەر، انا جەر، مىنا جەردەن جۇمىستان قۋىلعان دايەكسىزدەر. ول دا سوندايلاردىڭ سورتىنان بولۋ كەرەك ءبىر جەزدەسى، «ازەكەڭنىڭ مەكتەبىنە قاراۋىل كەرەك» دەگەندى ۇزىنقۇلاقتان ەستىپ، سالىپ جەتىپ كەلىپتى. مەكتەپتىڭ قارايعان دۇنيەسى بار، تەنتەك بالدار تەرەزەسىن شاعىپ كەتسە دە جاقسى ەمەس، مەكتەپكە سوقتاۋىلداي ءبىر قاراۋىل دەگەنمەن كەرەك. جەزدەسىن جۇمىسقا الايىن دەسە، ونىڭ مەكتەپتى قىراعى كۇزەتەتىنىنە كۇمانى بار، المايىن دەسە اپاسى كورمەي كەتۋى مۇمكىن، ازەكەڭ ەكى وتتىڭ اراسىندا قالىپتى.
جەزدەسىنىڭ قاس قارايسا تۇزگە وتىرۋعا، جالعىز شىعا المايتىن قورقاقتىعىنان تاعى حاباردار «كوپ بولسا بۇرىڭعىلارداي بولار» دەپ امالسىزدان جۇمىسقا قابىلداپتى. جەزدەسىن جۇمىسقا الۋى سول ەكەن، مەكتەپ مۇلىكتەرىنىڭ جوعالۋى، تەرەزە سىنۋ سياقتى كەلەڭسىز جاعدايلار كوبەيە ءتۇسىپتى. قاراۋىل كەش تۇسسە بولدى مەكتەپتى ىشىنەن تارس كىلتتەپ الىپ، تاڭ ابدەن اتقانشا ءبىر قىلاڭ بەرمەگەسىن سولاي بولۋى ءتيىس.
ازەكەڭ بىردەڭە دەيىن دەسە جەزدەسى، ءوز قولىن ءوزى كەسسىن بە، ىشتەن تىنىپ ءجۇرىپتى. تاعى دا ءبىر تەرەزە تالقان بولعان تۇستا، جەزدەسىنە بىلدىرتپەي مەكتەپكە قونىپ قالىپتى. تەرەزەدەن ايدىڭ جارىعى ءتۇسىپ تۇر. مەكتەپ ءدالىزىنىڭ قاق ورتاسىندا جەزدەسى بىرەۋ بايلاپ كەتكەندەي قوزعالماستان وتىر، ونداي قاراۋىلدان نە قايىر؟! ادەيى جەزدەسىنە كورىنىپ، انداي جەردە ويقاستاپ ءجۇرىپ- ءجۇرىپ، ءبىر سىنىپ بولمەسىنە كىرىپ كەتىپتى. ازعانا دامىلداپ سول جاساعانىن تاعى ءبىر قايتالاپتى.
جەزدەسى سول وتىرعان جەرىندە وتىر، تىرشىلىكتىڭ نىشانىن بەرىپ دىبىستاۋ دا جوق. «قوي قۇرعىردىڭ جۇرەگىن ۇشىرىپ ءولتىرىپ الارمىن» دەپ قايتادان شىقپاي، تاڭ اتقانشا سول بولمەدە ۇيىقتاپ شىعىپتى.
ەرتەسىنە جۇمىس باستالعاندا قان- ءسولسىز جەزدەسى كەلىپ تۇر، قولىندا جۇمىستان شىعۋ تۋرالى ارىزىن جازىپ الىپ كەلىپتى.
ازەكەڭ دىم بىلمەگەندەي «اۋ جەزدە تىم جاقسى جاساپ ءجۇر ەدىڭ نە بولدى؟» دەپتى.
«باسقا جەردەن ءبىر جۇمىستىڭ رەتى بولىپ» دەپ مىڭگىر- سىڭگىر ەتىپتى جەزدەسى.
ال باسقالار سۇراي قالسا «انا ازاننىڭ مەكتەبىن پەرى جايلاعان» دەيتىن كورىنەدى.
ەرەكەن قورابايەۆ