عايىپتان پايدا بولعان اق تۇيە

سول ەمشى «انا ءبىر اۋىلدا بىرەۋ قاتتى ناۋقاستانىپ جاتىر» دەپ شاقىرتۋشى كەلسە، بار شارۋاسىن تاستاپ اۋىرعان ادامدى ەمدەۋگە كەتە بەرەدى. اۋىل اراسى ەكى- ءۇش كۇندىك جول بولسا دا، بارمايمىن دەمەيدى ەكەن. كەيدە ايلاپ جوق بولىپ كەتەتىن كورىنەدى. ەم ءۇشىن اقى بەرسە از- كوپ دەمەي الادى، بەرمەسە وكپە ارتپاي قايتا بەرەدى. قۇداي قوسقان قوساعى دا، «بالا- شاعاڭدى اش- جالاڭاش قالدىرىپ قايدا باراسىڭ، قاشان كەلەسىڭ؟ « دەپ سۇراماي، وشاعىنا يە بولىپ قارا شاڭىراقتا قالا بەرەدى ەكەن. ەل اراسىندا «ەمشىمىن دەپ ەل ارالاپ قاڭعىعانشا، بالا- شاعاسىن اسىراماي ما؟ « دەپ سىرتىنان عايباتتايتىندار دا بولىپتى. ءبىراق ەمشى سول تىرشىلىگىنەن اينىماپتى.

ارادا جىلدار وتەدى. ءبىر كۇنى ناۋقاستى ەمدەپ، كورشى اۋىلدان قايتقان ەمشى ۇيىنە اق تۇيە جەتەكتەپ كەلىپتى. شاماسى بوتالاعانىنا كوپ بولماعان. جەلىنى تولىپ تۇر ەكەن. ەمشىنىڭ ايتۋىنشا، قىر استىندا كەزدەسكەندە تۇيەنىڭ قاسىندا بوتاسى بولماعان. تۇيە دە بوتاسىن ىزدەپ ەشقايدا مويىن سوزباعان كورىنەدى. ماڭايعا كوز جۇگىرتىپ، بوتاسى كورىنبەگەن سوڭ تۇيەنى ۇيىنە اكەلگەن كورىنەدى. اۋىلداعىلار مۇنى ءارتۇرلى ءتۇسپالداپتى. بازبىرەۋلەر «بايدىڭ بالاسىن اجالدان اراشالاپ قالعانى ءۇشىن بەرىپتى» دەسىپتى. ءتىپتى « بىر جاقتان ۇرلاپ كەلىپتى» دەۋشىلەر دە تابىلعان كورىنەدى. ءبىراق ەمشىگە ول تۇيەنى باي دا بەرمەگەن، ول ۇرلاپ تا اكەلمەگەن. قىر استىندا عايىپتان كەز بولعان ەكەن.

قۇدايدىڭ قۇدىرەتىمەن قانشا رەت ساۋسا دا الگى تۇيەنىڭ ءسۇتى سارقىلماپتى. بالا- شاعاسىمەن قوسىلىپ ءىشىپ تاۋىسا المايدى. ءتورتىنشى كۇنى كورشى اۋىلدا ءبىر بايدىڭ بالاسى ناۋقاستانىپ، شابارمان جىبەرىپ ەمشىنى الدىرىپتى. ەمشى بايدىڭ بالاسىن ءۇش كۇن ەمدەپ ناۋقاسىنان ايىقتىرادى. ءبىر كۇن قوناق ەتىپ، ريزا بولعان باي ەمشىگە بۇزاۋلى سيىر بەرەدى. ەمشى ۇيىنە كەلسە تۇيە كورىنبەيدى. ايەلىنەن سۇراسا، «قايدا كەتكەنىن بىلمەيمىز، تاڭەرتەڭ تۇرساق، ورنىندا تەك باس ءجىبى قالىپتى» دەيدى. كۇن كەش بولىپ قالعان سوڭ ەمشى «ەرتەڭ ىزدەرمىن» دەپ ويلايدى.

سول ءتۇنى ەمشى ءتۇس كورەدى. تۇسىندە كەشە عانا ۇيىنەن جوعالعان اق تۇيەنى مىنگەن، اق ساقالدى قاريا كەزىگەدى. قاريا «تۇيەنىڭ باس ءجىبىن قالدىردىم. ول - سەنىڭ شاڭىراعىڭا ءناسىپ ەتكەن ىرىس- بەرەكە. ول ءجىپتى ەشتەڭەگە پايدالانبا. ۇنەمى ءۇيىڭنىڭ تورىنە ءىلىپ قوي. ەگەر ول ءجىپتى باسقا بىرەۋگە بەرەر بولساڭ ىرىس- بەرەكەڭ كەتەدى. ەگەر ءجىپتى بولسەڭ ىرىس- بەرەكەڭ بولىنەدى. ەگەر وسى ايتقانىمدى ورىنداساڭ، ۇرپاعىڭ 70 جىل جوقتىق كورمەيدى» دەيدى. ويانىپ كەتسە، ءتۇسى ەكەن. ايەلىنەن تۇيەنىڭ باس ءجىبىن سۇرايدى. ءتۇن ورتاسى بولسا دا، قورادا قازىقتا قالعان ءجىپتى اكەلىپ تورگە ءىلىپ قويادى. تاڭەرتەڭ تۇرعان سوڭ ايەل بالا- شاعاسىن جيناپ «مىنا جىپكە ەشقاشان ءتيىسۋشى بولماڭدار، ءتىپتى مەن ولگەننەن سوڭ دا توردە ءىلۋلى تۇرسىن» دەپ تاپسىرادى.

سول كۇننەن باستاپ، ەمشىنىڭ قوراسىنا مال جينالا باستايدى. بارعان جەرى قۇر قايتارمايدى. ءسويتىپ، ءارى- بەرىسى ون جىلدىڭ شاماسىندا ەمشى سول ايماقتاعى مالدى كىسىلەردىڭ بىرىنە اينالادى. قىزىل ۇكىمەت ورناپ، بايلاردىڭ مالىن تارتىپ الىپ جاتقاندا دا ەمشىنىڭ مالىنا كوپ تيىسە قويمايدى. ەمشى بارلىق بالاسىن جەكە وتاۋ ەتىپ شىعارىپ، ەنشىسىنە مالىنان ءبولىپ بەرىپ وتىرادى. قولىندا ەڭ ۇلكەن ۇلىن الىپ قالادى. ەمشى 60-جىلدارى 90 نان اسقان شاعىندا، قارتايىپ، ومىردەن وزادى. باياعى تۇيەنىڭ باس ءجىبى قارا شاڭىراقتا، ۇلكەن ۇلدىڭ قولىندا قالادى.

ۇلكەن ۇلدىڭ مالى كوبەيگەن ۇستىنە كوبەيە تۇسەدى. وزگە ۇلدار دا تارشىلىق كورمەيدى. ءبىراق اعاسى سەكىلدى قورا تولى مال بىتپەيدى. ارادا 5-6 -جىل وتكەندە ەمشىنىڭ كەمپىرى دە قايتىس بولادى. كەمپىر ولگەن سوڭ بالالاردىڭ اراسىندا جىك تۋادى. بار ىرىس- بەرەكە تۇيەنىڭ باس جىبىنە بايلانعانىن بىلگەن ەمشىنىڭ وزگە ۇلدارى «تۇيەنىڭ باس ءجىبىن تەڭ ەتىپ ءبولىپ الامىز» دەپ شۋ شىعارادى. ۇلكەن ۇل اكەسىنىڭ ايتقان وسيەتىن ەستەرىنە سالىپ، «ەگەر ءجىپتى بولسەك ىرىس- بەرەكەمىز ءبولىنىپ كەتەدى. وندا ءبارىمىز بۇل كۇنىمىزگە زار بولامىز» دەيدى. الايدا، ىنىلەرىنىڭ ءبىرى اعاسىن جاقتاسا، ەندى ءبىرى اعاسىمەن كەلىسپەيدى. تۋىسقان جەتى جىگىتتىڭ اراسىندا ۇرىس- كەرىس كوبەەدى. بەرەكە- بىرلىگى قاشا باستايدى. «بۇلاي كەتە بەرسە ارامىز مۇلدە اجىراپ كەتەر» دەپ ءجىپتى ىنىلەرىنە ءبولىپ بەرۋگە ۇيعارادى. ەرتەڭىندە ىنىلەرىن شاقىرىپ ويىن ايتادى. ىنىلەرى اعاسىنىڭ ويىن قۇپتايدى. ءسويتىپ، تۇيەنىڭ باس ءجىبىن تەڭدەي ەتىپ، جەتى بولىككە ءبولىپ الادى. ءبىراق اينالاسى ون جىلعا جەتپەي جەتى بالانىڭ دا قوراسىندا مال قالمايدى.

80 -جىلداردا سول ەمشىنىڭ نەمەرەلەرى ءبىزدىڭ اۋىلدا تۇردى. ءبىر قىزىعى ءبارى ناشار تۇراتىن. مال السا اۋىرماي- اق ءولىپ قالاتىن. ايتەۋىر ءبىرى ەكى بولمايتىن. نەگە ەكەنىن ۇلكەندەر جاعى «ولارعا قارعىس تيگەن» دەيتىن. سونان سوڭ ولاردىڭ وتباسىندا ەڭ كوبى ءۇش بالا ەدى. ال ولارمەن قاتارلاس وتباسىلاردا 6-7 بالادان بولاتىن. اجەمنىڭ ايتۋىنا قاراعاندا تۇيەنىڭ باس ءجىبىن بولىسپەك بولعاندا ۇلكەن ۇلى تۇسىندە اكەسىن كورەدى. اكەسى «ءجىپتى بولمەڭدەر» دەيدى. ءبىراق ەمشىنىڭ ۇلكەن ۇلى «ءتۇس كوردىم، اكەمىز ءجىپتى بولىسپەۋدى سۇرادى دەگەنىمە ءبارىبىر سەنبەيدى. ءجىپتى وزىنە الىپ قالۋ ءۇشىن ويدان شىعارىپ وتىر دەپ ويلايدى دەپ ىنىلەرىنە ايتپاعان. ءسويتىپ، اكەنىڭ وسيەتىن تىڭداماعان ۇلدار قارعىسقا ۇشىراعان» دەيتىن اجەم. كىم بىلگەن، بالكىم سول كۇنى ەمشىنىڭ ۇلكەن ۇلى اكەسى تۇسىنە كىرىپ، ءجىپتى بولمەۋدى سۇراعانىن ايتسا، ىنىلەرى يلانار ما ەدى؟ !

نەگىزى، ءار وتباسىدا ىرىس- بەرەكەنىڭ ۇيىتقىسى بولىپ تۇرتىن ۇلكەندى- كىشىلى قاسيەتتى دۇنيەلەر بولاتىن كورىنەدى. ەگەر سول دۇنيە كەتسە، ىرىس- بەرەكە دە كەتەدى. ونداي دۇنيەنى بازبىرەۋلەرىمىز بىلسەك، كەيبىرىمىز بىلمەگەندىكتەن قاستەرلەمەيمىز، ءتىپتى كەيبىرىمىز وعان ءمان بەرمەي، قولدان شىعارىپ الادى ەكەنبىز. سوندىقتان قولداعى ءاربىر دۇنيەنى قاستەرلەپ، ۇقىپتى ۇستاۋ قاجەت ەكەن.

اقبىلەك احمەتوۆا

«الاش ايناسى»