موڭعولياداعى ءبىر ۋىس قازاقتىڭ اراسىنان شىققان تالانتتى بالۋان

None
None
نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - سەرىك بەردىمۇرات ۇلى - 1994-جىلى موڭعول ەلىنىڭ باي-ولكە ايماعىندا دۇنيەگە كەلگەن ازامات.

جاسى 20 دان جاڭا اسسا دا ءبىراز بيىكتەردى باعىندىرىپ ۇلگەردى. اتاپ ايتقاندا: سامبو كۇرەسىنەن جاسوسپىرىمدەر اراسىندا الەم چەمپيوناتىنىڭ ەكى دۇركىن (2010 جانە 2011) قولا جۇلدەگەرى، جاسوسپىرىمدەر اراسىندا سۋمو كۇرەسىنەن جاپونيا اشىق چەمپيوناتىنىڭ (2011) قولا جۇلدەگەرى جانە جاستار اراسىندا الەم چەمپيونى (شياڭگاڭ، 2012). موڭعولدىڭ ۇلتتىق كۇرەسىنەن جاستار اراسىندا مەملەكەت چەمپيونى (2012, 2014) جانە «ايماق ارىستانى» (2013). بەلبەۋ كۇرەسىنەن ستۋدەنت-جاستار اراسىندا وتكەن ازيا بىرىنشىلىگىنىڭ كۇمىس مەدال يەگەرى (2013). دزيۋدودان جاسوسپىرىمدەر اراسىندا موڭعوليا چەمپيونى (2009) جانە ەرەسەكتەر اراسىندا (2014) كۇمىس مەدال يەگەرى. قازاقشا كۇرەستەن 2012-جىلى شىمكەنت قالاسىندا ۇيىمداستىرىلعان قاجىمۇقان تۋرنيرىنىڭ جەڭىمپازى ءارى «ەۋرازيا بارىسىنىڭ» (2013) كۇمىس جۇلدەگەرى اتانعان تالانتى قازاق ۇلانى.


ارىستاردىڭ ىزىمەن...

موڭعولياداعى ءبىر ۋىس قازاقتىڭ اراسىنان شىققان تالانتتى سپورتشىلار بارشىلىق. اتاپ ايتقاندا، 1964-جىلى توكيو وليمپياداسىنا قاتىسقان جەلاياق الدانىش رامازان قىزى دەيتىن اپايىمىز بار. وسى كىسى 1963-جىلى 800 مەترگە جۇگىرۋدەن ايەلدەر اراسىندا موڭعول ەلىنىڭ جاڭا رەكوردىن (2.10,07) توقتاتقان بولاتىن. بۇل كورسەتكىش ارادا جارتى عاسىر وتسە دە ءالى بۇزىلعان جوق. ءسويتىپ الدانىش اپامىز كۇللى عالامداعى قازاق اتاۋلى حالىقتىڭ قىزدارى اراسىنان وليمپياداعا قاتىسقان تۇڭعىش تۇلعا رەتىندە تاريحتا قالدى.

زاماندا توپ جارىپ، تۇعىرعا شىققان تاعى ءبىر موڭعوليالىق قازاق ازاماتى - باقىت ودناي ۇلى. ەركىن كۇرەس ءتۇرى بويىنشا اسا اۋىر سالماقتا ونەر كورسەتىپ، 1980-جىلى ماسكەۋ وليمپياداسىنا قاتىسقان، 1981-جىلى ا ق ش- تىڭ توليدا قالاسىندا وتكەن الەم كۋبوگىندا قولا مەدال ەنشىلەپ، 1986-جىلعى الەم بىرىنشىلىگىندە تاعى دا قولا جۇلدەگە قول جەتكىزگەن كورنەكتى بالۋان. ءبىر ايتا كەتەرلىك دۇنيە: ەركىن كۇرەستەن الەم چەمپيوناتىندا مەدال العان عالامداعى تۇڭعىش قازاق ازاماتى وسى - باقىت اعامىز.

ەندەشە، جوعارىدا ارىسقا ءتۇسىپ، از قازاقتىڭ ابىرويىن كوتەرگەن الدانىش پەن باقىتتىڭ ءىزىن باسىپ، لاشىنداپ ۇشقان جاس سۇڭقارداي بوز كىلەمنىڭ ۇستىندە شۇيگىن سالىپ، كوك ايدىندا سۋىلىنان جالىن ءيىسى بۇرقىراپ لاپىلداعان يتەلگى قۇستاي تەپكىسى تاس ۇگىتەر تۇلپار تۇياقتى جاس ورەن سەرىك بەردىمۇرات ۇلى قانات قاعىپ، جەتىلىپ كەلەدى.

بۇل بالانى قازاقيا ءالى تانىپ ۇلگەرگەن جوق. سەبەبى، ول جىراقتا ءجۇر. ونىڭ سىرتىندا ءالى جاس. ءبىراق بولاشاعىنان زور ءۇمىت كۇتۋگە تولىق نەگىز بار. جاراتۋشى ءبىر اللا باۋىرىمىزدى كولدەنەڭ پالە-جالا، قاتەر-كەسەلدەن امان ساقتاپ، ءوزىنىڭ راحىم سيپاتىمەن قۋاتتاندىرسا (اۋمين) اتام قازاق ايتقانداي، الماس قانجار قىن تۇبىندە جاتپايدى، ءبىر كۇنى جارقىراپ قىننان شىعادى.

شىمكەنت قالاسىندا جىل سايىن تۇراقتى ءوتىپ كەلە جاتقان قازاقشا كۇرەستەن قاجىمۇقان اتىنداعى حالىقارالىق تۋرنير جالاۋىن كوتەردى. وسى جارىسقا موڭعول ەلى اتىنان سالماعى 90 كەلى 19 جاسار سەرىك بەردىمۇرات ۇلى كەلىپ قاتىستى. ءتۇبىت مۇرتى جاڭادان تەبىندەپ كەلە جاتقان بۇل بوزبالانىڭ قازاق كۇرەس كۋرتكاسىن تۇڭعىش رەت كيگەنى دە وسى ەدى. قىزىق بولعاندا اتاجۇرتتىڭ نەبىر اپايتوس الىپتارى 19 جاسار سەرىكتىڭ ءبىر قاققانىنان قالماي قاپى كەتىپ جاتتى. وسىلاي قازاق كۇرەس تاريحىندا تۇتىكپەن سۋ ءىشىپ، تۇندىكتەن كۇن كورگەن تاعى ءبىر تۇلپاردىڭ تۋىپ كەلە جاتقانى انىق بولدى. اتالمىش جارىستى سىرتتاي تاماشالاعان ءبىز «ا، قۇدايلاپ» قالا بەرگەن ەدىك...

سودان كەشىكپەي 2013-جىلى جەلتوقسان ايىنىڭ العاشقى اپتاسىندا تاراز قالاسىندا «ەۋرازيا بارىسى» دەيتىن ءدۇبىرلى دودا ۇيىمداستىرىلدى. سەگىز مەملەكەت مىقتى بالۋاندارىن ۇكىلەپ اكەلدى. اراسىندا موڭعوليا دا بار. ارينە، بۇل ەل قۇراماسىنىڭ سەرىكسىز ءسانى كىرە مە؟!. 90 كەلى سالماقتا ءبىزدىڭ بالا بەلدەستى. «ا» دەگەندە تۇركيالىقتارمەن جولى تۇيىسكەن موڭعولدار 5:0 ەسەبىمەن باسىم ءتۇستى. سەرىك بولسا ءوز سالماعىنداعى قارسىلاسى تۇرىكتىڭ تانىمال بالۋانى ەردال دوعاندى دوپشا دومالاتتى. كەلەسى كەزەڭدە سامبودان رەسەيدىڭ بىرنەشە دۇركىن چەمپيونى، ەۋروپا بىرىنشىلىكتەرىنەن ولجا سالىپ جۇرگەن وتە تاجىريبەلى بالۋان دميتري ميحايلوۆپەن جولى ءتۇيىستى. جالپى سەرىكتىڭ كۇرەسىن اڭداعان ادام ونىڭ تەك شابۋىلعا يەك ارتارىن اڭعارار ەدى. بۇل جولى دا رەسەيلىك بالۋاندى وڭاي ەڭسەردى.

فينالدا ەلىمىزدىڭ اسا تانىمال بالۋانى مۇحيت تۇرسىنوۆپەن بەتپە-بەت شىقتى. ەكى مىقتى ءبىرىن-ءبىرى الا الماي قينالدى. اقىرى جەڭىس سەرىكتىڭ قانجىعاسىندا كەتتى. ارتىنان مۇحيت شىڭعىس ۇلى «سەرىك قانداي بالۋان ەكەن؟» دەگەن جۋرناليستەردىڭ سۇراعىنا: «وتە مىقتى بالۋان ەكەن» دەپ جاۋاپ بەرىپتى. مۇحيت 1988-جىلى تۋعان وتە تاجىريبەلى بالۋان. قازاق كۇرەسىنەن الەم كۋبوگىنىڭ يەگەرى (2011)، ازيا چەمپيونى (2009). ەندەشە وسىنداي قۋاتتى بالۋاندى ەڭسەرۋ ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلە بەرەتىن شارۋا ەمەس...

قىسقاسى، ديىرمەننىڭ تاسىنداي دوڭگەلەنگەن ءبىر-ەكى جىلدىڭ ىشىندە «سەرىك بەردىمۇرات ۇلى» دەگەن ەسىم ەلىمىزدىڭ سپورت سۇيەر قاۋىمىنا تانىس بولىپ ۇلگەردى.

اتاسى ايۋمەن الىسقان

كوشپەندىلەر سونىڭ ىشىندە قازاق حالقىنىڭ تانىمىندا، «تەگى جاقسىنىڭ تەگەۋىرىنى مىقتى» دەيتىن ءتامسىل بار. ءتىپتى، «تەكتىدەن تەكتى تۋادى، اتانىڭ جولىن قۋادى» دەپ تە ايتادى. دەمەك، بوزبالا شاعىندا تۇلپار ءمىنىپ، تۋ ۇستاعان سەرىكتىڭ ءتۇپ-تۇقيانىنا ۇڭىلسەك: بالانىڭ التىنشى اتاسى كوبەگەن دەگەن ادام التايدىڭ كۇڭگەي بەتىندە ءومىر ءسۇرىپتى. وسى كوبەڭنىڭ مالىنىڭ قۇتى ەسەپتەلگەن اقباس اتانىن ايۋ جارىپ كەتىپتى.

اكەسىنىڭ نازالانعانىنا نالىپ ۇلكەن ۇلى اقتاي ءىنىسى بوزتايدى قاسىنا ەرتىپ، اتان جارعان ايۋدى ىزدەپ شىعادى. ايۋ دا وسال جاۋ ەمەس، الدە قالاي بولۋى مۇمكىن دەپ، اقتاي اتامىز كۇپىنىڭ سىرتىنان ءسىرى جارعاق كيىپ، ەكى بىلەگىنە قايىس ارقان وراپ الادى. ءسويتىپ ەكەۋى تۋرا ايۋدىڭ اپانىنا بارادى. ايۋ اقىرىپ تۇرا ۇمتىلعاندا اقتاي قولما-قول الىسا كەتەدى. ماق ۇلىقتىڭ سوياۋداي تىرناعى ءسىرى جارعاق پەن قايىستان وتە قويمايدى. اعاسى ايۋمەن تىرەسىپ تۇرعان ساتتە ءىنىسى بوزتاي جاندارمەن ۇزىن قانجارىن ايۋدىڭ تاقىر قولتىعىنان تىعىپ ۇلگەرەدى.

وسىنداعى ايۋمەن ارپالاسقان اقتاي باتىردىڭ قانجىعالى دەيتىن بالاسىنان قىلاڭ تۋادى. قىلاڭنان - جامانقارا، ودان - ەلەش. ەلەشتە: قوجابەرگەن، بەردىمۇرات اتتى ەكى ۇلى بولعان. وسىنداعى بەردىمۇرات مىنا ءبىز ءسوز ەتىپ وتىرعان سەرىك بالۋاننىڭ اكەسى. قازىر ۇلان- باتىر قالاسىندا جەكە كاسىپپەن اينالىسادى. ال، سەرىكتىڭ اناسى گۇلدانا جەڭىسحان قىزىنىڭ ماماندىعى - ينجەنەر.

موڭعول كۇرەس تاريحىنداعى تۇڭعىش قازاق

سەرىك بەردىمۇرات ۇلى العاشقى قادامىن موڭعولدىڭ ۇلتتىق كۇرەسىنەن باستاعان. ال، اتالمىش كۇرەس جايلى ايتار بولساق، ونىڭ تاريحى بەرى دەگەندە 2000 جىلعا تاتيدى. جىلىنا ءبىر رەت بولاتىن «ناداام» تويىندا توپجارعان بالۋاننىڭ ابىرويىن ولشەۋ مۇمكىن ەمەس. وليمپيادا چەمپيونى ونىڭ قولىنا سۋ قۇيۋعا جارامايدى. وسىنداي قۇرمەت پەن ىقىلاستىڭ ناتيجەسىندە بۇل ەلدە ۇلتتىق كۇرەسى توتەنشە دامىعان. قازىرگى تاڭدا جاپون ەلىنىڭ سۋموسىنا ءوز «پاتشالىعىن» ورناتقان موڭعول جىگىتتەرىنىڭ الىمدىلىعىنىڭ قۇپياسى ۇلتتىق كۇرەسىنىڭ بايىرعى جاۋىنگەرلىك رۋحىندا جاتىر.

ءتول ونەرىن جان-تانىنەن جوعارى باعالايتىن بۇل حالىقتىڭ اراسىندا ۇلتى باسقا جىگىتتىڭ توپجارۋى وتە قيىن. قۇپيالاماي انىعىن ايتقاندا موڭعولدار ۇلتتىق كۇرەستىڭ تۇعىرىنا جات جۇرت بالاسىنىڭ قوناقتاۋىن قورلاۋ دەپ تۇسىنەدى. مىنە، وسىنداي كەرەعار كوزقاراستى جاپىرا جايپاپ، ءبىزدىڭ بالا 2012-جىلى جوعارى توپتاعى جاسوسپىرىمدەر اراسىندا چەمپيون اتاندى جانە كەلەسى 2013-جىلى جاستار اراسىندا ەكىنشى ورىنعا، 2014-جىلى تاعى دا چەمپيون اتاندى. بۇنداي جەتىستىك ونداعى قازاقتاردىڭ تاريحىندا بۇرىن-سوڭدى بولعان ەمەس. دەمەك موڭعول كۇرەس تاريحىنا جاڭادان سۇرلەۋ سالعان - سەرىك بەردىمۇرات ۇلى.

ەندى بۇعان باۋىرىمىزدىڭ دزيۋدو كۇرەسىنەن 2009-جىلى ەل چەمپيونى اتانىپ، 2010 جانە 2012-جىلدارى سامبو كۇرەسىنەن جاسوسپىرىمدەر اراسىندا تاعى دا توپ جارعانىن، ءسويتىپ الەم بىرىنشىلىگىنە قاتىسىپ قوس قولا مەدال قانجىعالاپ كەلگەنىن قوسىپ قويىڭىز...

كۇرەس تالعامايتىن بالۋان نەمەسە سۋمونىڭ سۇلتانى

ءبىر قىزىعى سەرىكتىڭ كوزىنە كۇرەس كورىنسە بولعانى شەشىنىپ تاستاپ بەلدەسە بەرەدى. مىسالى، وزبەكتىڭ كۋراشىنان ۇلان- باتىر قالاسىنىڭ چەمپيونى اتانسا، تاتاردىڭ بەلبەۋ كۇرەسىنەن «قازان-2013» ۋنيۆەرسياداسىنا جولداما ۇلەستىرگەن ستۋدەنت-جاستار اراسىنداعى قۇرلىق باسەكەسىندە جەڭىستىڭ ەكىنشى تۇعىرىنا كوتەرىلگەنى بار.

سونداي-اق، جۋىقتا عانا ەرەسەكتەر اراسىندا دزيۋدو كۇرەسىنەن ۇيىمداستىرىلعان چەمپيوناتتا فينالعا شىعىپ، بەيجىڭ وليمپياداسىنىڭ چەمپيونى، لوندون وليمپياداسىنىڭ كۇمىس جۇلدەگەرى نايدان تۇۆشينباياردان جەڭىلدى.

بۇل از دەسەڭىز 2011-جىلى تەلەگەي تەڭىزدى كەشىپ ءوتىپ جاپونيا ەلىندە وتكەن سۋموشىلار چەمپيوناتىنا قاتىسادى. 17 جاسار بوزبالا نەبىر الىپتارمەن ايانباي ايقاسىپ، قولا جۇلدەگە قول جەتكىزەدى. ءدال وسى تۇستا جاپوندىق كۇرەستىڭ عۇلاماسى وياكاتا تاكاساگانىڭ قىراعى كوزى سەرىكتى شالادى. بۇل باپكەر بۇعان دەيىن ۇلتى موڭعول داگۆادورج دەگەن بالانى جاتتىقتىرىپ، 25 دۇركىن ەل چەمپيونى اتاندىرعان جانە «اساشەوريۋۋ» دارەجەسىنە جەتكىزىپ، كۇللى عالامعا ايگىلى ەتكەن ادام.

وياكاتا باپكەر سەرىككە جاتىپ كەپ جالىنادى. «جاپون ەلىندە قال، قۇداي بۇيىرسا سەن دۇنيەنى ءدۇر سىلكىندىرەتىن سۋموشى بولاتىن ءتۇرىڭ بار، ءتىرى ادامعا نە قاجەت ءبارىن جاسايمىن». بۇل كەز كەلگەن بالۋانعا ايتىلاتىن ءسوز ەمەس، ءارى جاپوندىق باپكەر كولدەنەڭ كوك اتتىعا جالىنبايدى دا. ءبىراق سەرىك باس تارتقان ەكەن. وعان سەبەپ، ازاماتتىڭ اتاجولىنا بەرىكتىگى. جەرگىلىكتى گازەتتەرگە بەرگەن سۇحباتىندا سەرىك: «جاپوندىق سۋموشىلار بۇرىنعى وتكەن مىقتىلاردىڭ ارۋاعىنا كۇن سايىن ساجدە ەتىپ، مۇسىنىنە تابىنادى ەكەن، بۇل قۇبىلىس ۇنامادى» دەپتى. ارينە، جۇرەگىندە يمانى بار مۇسىلمان بالاسى ءۇشىن جات قىلىق.

ءسويتىپ، «سۋموسى قۇرىسىن» دەپ كۇنشىعىس ەلىنەن اتتانعان سەرىك كەلەسى 2012-جىلى قازان ايىنىڭ 27-28- كۇندەرى شياڭگاڭ قالاسىندا سۋمو كۇرەسىنەن الەم جەڭىمپازدارىن انىقتايتىن كەزەكتى چەمپيوناتقا شاقىرتۋ الدى. بۇل ەكى جىلدا ءبىر دۇركىن وتكىزىلىپ تۇراتىن اسا مارتەبەلى جارىس. بۇل جولى 18-رەت جالاۋىن كوتەرگەن چەمپيوناتقا الەمنىڭ 40 ەلىنەن 200 دەن استام سۋموشىلار كەلىپ كۇش سىناسقان ەكەن.

اتالمىش الەم چەمپيوناتىندا 100 كەلى سالماقتا موڭعوليا نامىسىن قورعاعان سەرىك بەردىمۇرات ۇلى «ا» دەگەندە جەرگىلىكتى سۋموشىنى جىعىپ، كەلەسى بەلدەسۋدە گرۋزين بالۋانىمەن جولى ءتۇيىستى. ونى دا جەڭگەن جاس جىگىت، ءوز توبىنىڭ شەشۋشى سىنىندا رەسەيلىك بالۋاننان ايلاسىن اسىردى. ءسويتىپ سوڭعى چەمپيوندىق تيتۋل ءۇشىن جاپوندىق بالۋان، ستۋدەنتتەر اراسىنداعى الەم چەمپيونى ونامي اشيححاشيمەن كۇش سىناستى. بار-جوعى ەكى مينۋتتىڭ ىشىندە جاپوندى ايقىن باسىمدىلىقپەن جەڭگەن سەرىك الەم چەمپيونى اتاندى. ياعني، سۋمو كۇرەسىنەن الەم چەمپيونى اتانعان تۇڭعىش قازاق رەتىندە تاريحتا اتى قالدى.


بەكەن قايرات ۇلى


2015- جىل


سوڭعى جاڭالىقتار