قۇراندى كىم جيناقتادى جانە سۇرەلەردى كىم رەتتەدى؟

ول قاشان، قالاي جينالدى جانە ونى كىم جاسادى؟ سۇرەلەردىڭ، پارالاردى كىم رەتتەدى جانە ول قانداي زاڭدىلىققا سۇيەنگەن؟

بۇل ساۋالدى ەكىگە ءبولىپ قاراستىرعان ءجون. ءبىرىنشى، قۇراننىڭ ءبىر كىتاپقا جيناقتالۋ تاريحى. ەكىنشىسى، قۇران سۇرەلەرىنىڭ ءتارتىبى مەن رەتى قانداي شارتپەن تۇزىلگەندىگى.

1. قۇراننىڭ جيناقتالۋ تاريحى.

زايد بين سابيت (ر. ا. ): «پايعامبارىمىز (س. ع. س. ) دۇنيە سالعاندا قۇران ءبىرتۇتاس بولىپ جيناقتالماعان ەدى[1]»، - دەگەن.

سونىمەن بىرگە، زايد بين سابيت (ر. ا. ): «اللا ەلشىسىنىڭ كەزىندە قۇراندى تەرىگە جازۋشى ەدىك[2]»، - دەگەن دە ءسوزى بار. ال، ءابۋ ساعيدتەن (ر. ا. ): «مەنەن ەش نارسە جازباڭدار، قۇراننان باسقا جازعان نارسەلەرىڭدى ءوشىرىپ تاستاڭدار. مەنىڭ سوزدەرىمدى (حاديستەردى) ايتا جۇرىڭدەر، ەشتەڭە ەتپەيدى. كىمدە-كىم مەنىڭ اتىمنان جالعان سويلەسە توزاقتان ورنىن ازىرلەي بەرسىن[3]»، - دەگەن ريۋايات جەتكەن.

دەمەك، بۇل ايتىلعانداردىڭ بارلىعى پايعامبارىمىزدىڭ (س. ع. س. ) كەزىندە قۇران كىتاپ تۇرىندە جيناقتالىپ، رەتتەلمەگەنىن بىلدىرەدى. ءبىراق، ونى ساحابالار تەرىگە جانە باسقا دا جازۋعا بولاتىن سول زامانداعى زاتتارعا حاتقا ءتۇسىرىپ وتىرعان. ءتىپتى، 40 قا تارتا كۋتتاب ۋاحي (ۋاحي جازۋشىلار) ساحابالار بولدى.

ال، مۋسحاف (كىتاپ) بولىپ جيناقتالۋى ەكى كەزەڭنەن: ءابۋ باكىر (ر. ا. ) جانە وسمان (ر. ا. ) حاليفالىعى تۇسىندا قولعا الىنۋىنان تۇرادى.

ءبىرىنشى كەزەڭ.

زايد بين سابيت (ر. ا. ): «ياماما شايقاسىنان كەيىن ءابۋ باكىر مەنى وزىنە شاقىرتتى. (حاليفانىڭ) قۇزىرىندا ومار بين حاتتاب بار ەكەن. ءابۋ باكىر: «ماعان ومار كەلىپ: «شايقاس كوپتەگەن قاريلاردى الىپ كەتتى. باسقا دا جەرلەردە قاريلار كوپتەپ كوز جۇمىپ، قۇراننىڭ كوبىنەن ايىرىلىپ قالامىز با دەگەن قاۋپىم بار. قۇراندى جيناۋعا (كىتاپ ەتۋگە) ءامىر ەتكەنىڭىز دۇرىس دەپ سانايمىن»، - دەدى.

مەن ومارعا: «اللا ەلشىسى (س. ع. س. ) جاساماعان ءىستى مەن قالايشا جاساماقپىن؟» - دەدىم. ومار: «بۇل جاقسى، قايىرلى ءىس»، - دەگەنىنەن تانبادى. سوندا مەن دە وماردىڭ ويىن ءتۇسىندىم. «راسىندا، سەن اقىلدى جىگىتسىڭ، ساعان ەشبىر ءمىن تاعا المايمىز. سەن اللا ەلشىسىنىڭ (س. ع. س. ) ۋاحيىن حاتقا ءتۇسىرۋشى ەدىڭ. قۇراندى جيناقتا»، - دەپ تاپسىرما بەردى.

مەن ءۇشىن تاۋدى ءبىر ورىننان ەكىنشى ورىنعا اۋىستىر دەسە، قۇراندى جينا دەگەننەن اۋىر بولماس ەدى. «سىزدەر قالايشا اللا ەلشىسى (س. ع. س. ) جاساماعان ءىستى قولعا الماقشىسىزدار؟!» - دەدىم. ءابۋ باكىر (ر. ا. ): «بۇل جاقسى دا قايىرلى ءىس»، - دەپ اللا تاعالا مەنىڭ جۇرەگىمدى دە ءابۋ باكىر مەن وماردىڭ كوڭىلىندەگىنى قالاعانشا قايتالاۋمەن بولدى.

مەن اق تاسقا، قۇرما جاپىراقتارىنا جازىلعان جانە ادامدار جاتتاعان قۇراندى جينادىم... جيناقتالعان مۋسحاف ءابۋ باكىر دۇنيە سالعاندا ونىڭ قۇزىرىندا بولدى. سوسىن وماردىڭ قولىندا، كەيىن ومار قىزى حافسادا (مۇسىلماندار اناسى) بولدى[4]».

ەكىنشى كەزەڭ.

ءاناس (ر. ا. ) ريۋاتى: «حۋزايفا بين يامان وسمان (حاليفا) قۇزىرىنا كەلدى. ول شاقتا ارمەنيا جانە ازەربايجاندا شايقاس ءجۇرىپ جاتقان. حۋزايفا مۇسىلمانداردىڭ قىراعاتتاعى[5] كەلىسپەۋشىلىكتەرىنە كۋا بولادى. ول وسمانعا: «ۇمبەت ياھۋدي مەن ناسارالار سياقتى كەلىسپەۋشىلىككە بارماي تۇرىپ، الدىن ال»، - دەپ كەڭەس بەردى.

وسمان مۇسىلماندار اناسى حافساعا ادام جىبەرىپ: «بىزگە مۋسحافتى بەرە تۇرىڭىز، ودان بىرنەشە مۋسحاف كوشىرىپ الايىق. سوڭىرا وزىڭىزگە قايتارامىز»، - دەپ سالەمدەمە جولدادى. وسىدان سوڭ زايد بين سابيت، ابدۋللا بين زۋباير، ساعيد بين اس جانە ابدۋراحمان بين حاريس بين ھيشامعا مۋسحافتى كوشىرۋگە ءامىر ەتتى. وسمان ءۇش قۇرايىشتىق جىگىتكە: «ەگەر سەندەر زايد بين سابيتپەن قۇراننىڭ ءبىر جەرىندە كەلىسە الماي قالساڭدار، ونى قۇرايىش تىلىمەن جازىڭدار. ويتكەنى، قۇران قۇرايىش تىلىندە ءتۇستى»، - دەدى.

تورتەۋى وسىلايشا مۋسحافتى كوشىرىپ شىقتى. وسمان ءتۇپنۇسقانى مۇسىلماندار اناسى حافساعا قايتارىپ، كوشىرمەلەرىن جان-جاققا تاراتتى. سونىمەن بىرگە، بۇل مۋسحافتاردان باسقا جازىلعان قۇران جازبالارىن (قاتە وقىلماۋى ءۇشىن) ورتەۋگە ءامىر ەتتى[6]».

2. قۇران سۇرەلەرىنىڭ ءتارتىبى

ءابۋ باكىر ءال-انباري: «اللا تاعالا قۇراندى تۇتاستاي دۇنيە اسپانىنا ءتۇسىردى. سوڭىرا جيىرما بىرنەشە جىل بويىنا ءبىر سۇرەنى ورىن العان وقيعاعا بايلانىستى، ءبىر اياتتى سۇراۋشىعا جاۋاپ ەتىپ ءبولىپ ءتۇسىردى. جابىرەيىل (ع. س. ) پايعامبارعا (س. ع. س. ) ءار ايات پەن سۇرەنىڭ ورنىن كورسەتىپ وتىردى. سۇرەلەردىڭ جانە اياتتاردىڭ جانە ارىپتەردىڭ بارلىعىنىڭ ورنى پايعامبارىمىز (س. ع. س. ) بەلگىلەگەن. كىمدە-كىم ءبىر سۇرەنى ىلگەرى نەمەس كەيىن قويسا، قۇران جۇيەسىن بۇزعان بولىپ تابىلادى[7]»، - دەگەن.

سونداي-اق، كارماني: «سۇرەلەردىڭ رەتى مەن ءتارتىبى - اللا تاعالا قۇزىرىنداعى لاۋحۋل ماحفۋزداعىداي ءتارتىپ بويىنشا. سوندىقتان، پايعامبارىمىز (س. ع. س. ) ءار جىلى (رامازاندا) قۇراندى جابىرەيىلگە وقىپ بەرۋشى ەدى[8]»، - دەگەن.

[1] يتقان في ۋلۋم قۇران، 1-توم، 181-بەت

[2] مۋستادراك

[3] مۋسليم

[4] بۇحاري

[5] قىراعات - قۇراندى وقۋ ديالەكتىسى

[6] بۇحاري

[7] يتقان في ۋلۋم قۇران، 1-توم، 195-بەت

[8] بۇرحان، كارماني

muslim.kz