ابىلاي حاننىڭ كوشباسشىلىق قاسيەتتەرى

None
None
نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - ابىلاي حاننىڭ شىن اتى - ءابىلمانسۇر. (1711-1781) قازاق ورداسىنىڭ حانى، قازاق مەملەكەتىنىڭ تاريحىنداعى اسا كورنەكتى مەملەكەت قايراتكەرى، ارعى تەگى جوشى حان، بەرگى بابالارى قازاق ورداسىنىڭ نەگىزىن سالعان ءاز- جانىبەك، ودان سوڭ ەڭسەگەي بويلى ەر ەسىم حان، سالقام جاڭگىر حان.

ابىلاي - جاڭگىر حاننىڭ بەسىنشى ۇرپاعى. ءابىلمانسۇر (كەيىن قازاققا حان بولىپ ابىلاي اتانعان) «اقتابان شۇبىرىندى» جىلدارىندا جەتىم قالىپ، ءۇيسىن تولە ءبيدىڭ قولىنا كەلەدى. اش- جالاڭاشتىقتان جۇدەگەن وڭىنە، ءوسىپ كەتكەن شاشىنا قاراپ تولە بي وعان «سابالاق» دەپ ات قويىپ، تۇيەسىن باقتىرادى. ابىلمامبەت تورەنىڭ جىلقىسىن دا باعادى.

مىنە ءوز ءومىر جولىن وسىنداي قيىنشىلىقتان باستاعان ون ءۇش جاسار بالا، ءۇش ءجۇزدىڭ باسىن قوسىپ، قازاق حاندىعىن وركەندەتەدى!

تاعدىردىڭ قالاۋى بويىنشا ول تولە ءبيدىڭ ءتالىم- تاربيەسىندە بولىپ، قازاق دالاسىنىڭ دانالىعىن بويىنا جيناپ بابا اقىلى مەن پاراساتىن، ەل بيلەۋ قابىلەتىن، انتالاعان جاۋعا قارسى قازاق حالقى باسى بىرىكسە عانا تويتارىس بەرە الاتىنىن ساناسىنا ۇيالاتا بەرگەن.

وسە كەلە ۇلكەن اكەسىنىڭ ارۋاعىن شاقىرىپ، جاۋعا ابىلايلاپ ات قويعان ءابىلمانسۇر جەڭىستى ۇرىستان سوڭ، ورتا ءجۇزدىڭ سۇلتانى دەپ تانىلىپ، قازاق دالاسىنداعى ەڭ بەدەلدى امىرشىلەردىڭ بىرىنە اينالادى. بۇدان سوڭعى جەردە ءابىلمانسۇر ەسىمى ۇمىتىلىپ، ابىلاي اتانادى.

مىنە، جاڭاعى مالشى بالا، قازاق حالقىنىڭ حانى، باتىرى بولدى! قانشا ۇرىس، شايقاستاردا جەڭىسكە جەتىپ، اتى تاريحتا قالدى.

تاريحشىلاردىڭ ايتۋى بويىنشا، زەرتتەۋلەر كەزىندە، ابىلاي حاننىڭ ءبىر ساۋ سۇيەگى بولماي شىقتى. قانداي ادام وسىنداي قيىنشىلىققا شىداي الادى؟ توزىمدىلىگى تاڭ قالدىراتىنى راس. ال قول استىنداعى جاۋىنگەرلەرى، قورقىنىشپەن ەمەس سىيلاستىقپەن قاراعان بولاتىن.

ابىلاي قاھارلى حان بولۋىمەن قاتار، قازاق حالقىنىڭ رۋحاني كاسيەتىنەن ەركىن سۋسىنداعان دارىندى كۇيشى رەتىندە دە بەلگىلى. ول - "اقتولقىن"، "الابايراق"، "بۇلانجىگىت"، "دۇنيە قالدى"، "جەتىمتورى"، "قايران ەلىم"، "قارا جورعا"، "قورجىنقاقپاي"، "مايدا جەل"، "ساداققاققان"، "سارى بۋرا"، "شاندىجورىق"، ت. ب. كۇيلەردىڭ اۆتورى.

مەن ءارقاشاندا وسى كوشباسشىنىڭ جاقسى قاسيەتتەرىنە قىزىعىپ وتەمىن. ون ءۇش جاسار بالا، ءوز جولىنان تايماۋ كەرەك ەكەنىن جاستايىنان كوكەيىندە ساقتاعان.

بۇل ادامنىڭ ءومىربايانىنا ۇڭىلسەك، ەشقاشان قول قۋسىرۋعا بولمايتىنىنا كوزىمىز جەتەدى.

توزىمدىلىگى، وزىنە دەگەن سەنىمدىلىگى تاڭ قالدىرادى. قانداي ادام بولماسىن، بارلىق قيىنشىلىققا ءتوزىپ بەرە المايدى. ال ابىلاي بولسا، ءتوزىپ قانا ەمەس، ىشىندەگى كۇدىگىن ەشقاشان سىرتىنا شىعارماي، قۋانىش- قايعىسىن ءبىر ءتىرى جانعا بىلدىرمەگەن. بارلىعىن ءوز ىشىندە ۇستاپ، باسقا كوزگە كىرشىكسىز ادام بولىپ كورىنگەن جان. ول، قازاق حالقى قانداي كوشباسشىنى كورگىسى كەلسە، سوندايدى بەردى، سونداي بولدى!

اسەم ماعاجانوۆا

«ەل»


سوڭعى جاڭالىقتار