ادامزات جويىلىپ كەتە جازداعان 8 تاريحي وقيعا

ءبىز تابيعاتقا ءامىرىمىزدى جۇرگىزەمىز دەپ ويلايمىز. ءبىراق تابيعات ولاي ويلامايدى جانە ۇنەمى ادامزات بالاسىن جەر بەتىنەن «جويۋعا» تىرىسادى. ازىرگە بارلىق ارەكەتى ناتيجەسىز. قازىرگى كوروناۆيرۋس ىندەتىنىڭ بولۋى دا سول ارەكەتتىڭ ءبىر كورىنىسى.. .

1. 340 مىڭ جىل بۇرىنعى سۋپەرجاڭانىڭ جارىلۋى

1972 -جىلى يتالياندىق استرونومدار 340 مىڭ جىل بۇرىن كۇن جۇيەسىنەن ونشا قاشىق ەمەس جەردە سۋپەرجاڭا جارىلىس بولعانىن انىقتادى. سۋپەرجاڭا جارىلىس سالدارىنان ارتىندا گاز كوپىرشىگىن قالدىرىپ، كىشكەنتاي نەيتروندى جۇلدىزعا اينالعان. عالىمداردىڭ پايىمداۋىنشا، عالامشارعا جەتكەن رادياتسيانىڭ ۇلكەن دوزاسى جەر بەتىندەگى تىرشىلىككە، اسىرەسە ادامزاتقا قاتتى اسەر ەتكەن. جەردەگى تىرشىلىك يەلەرىن كۇيدىرگەن. جارىلىستىڭ كۇشتى بولعانى سونشالىق، ونىڭ جارىعى كۇن جارىعىنان الدەقايدا كۇشتى بولعان.

عالىمداردىڭ پىكىرىنشە، ەگەر سۋپەرجاڭا كۇن جۇيەسىنە وتە جاقىن قاشىقتىقتا جارىلعان بولسا، ول جەر اتموسفەراسىنىڭ جيىرما پايىزىن كۇيدىرىپ، ونداعى بارلىق تىرشىلىك يەلەرىن تۇگەل جويىپ جىبەرۋى مۇمكىن ەدى.

2. مۇز ءداۋىرى 195 مىڭ جىل بۇرىن

195 مىڭ جىل بۇرىن كاينوزوي مۇز ءداۋىرىنىڭ كەزەكتى اينالىمى باستالدى. اۋا رايى قاتتى سۋىپ، جەردىڭ باسىم بولىگىن مۇز جاپتى. كاينوزوي داۋىرىندە مۇز قازىرگى وڭتۇستىك افريكا رەسپۋبليكاسىنان بولەك، بارلىق جەردى باسقان. وسىنىڭ سالدارىنان وسىمدىكتەر مەن جانۋارلاردىڭ جويىلىپ كەتۋ قاۋپى تۋدى. سۋىق اۋا رايىنان قاشقان ادامدار قازىرگى وڭتۇستىك افريكانى پانالادى. سول كەزدە جەر بەتىندە تەك بىرنەشە ءجۇز ادام قالعان ەكەن.

3. 75 مىڭ جىل بۇرىن توبا سۋپەرۆۋلكانىنىڭ اتقىلاۋى

شامامەن 75 مىڭ جىل بۇرىنعى سوڭعى مۇز داۋىرىندە توبا سۋپەرۆۋلكانى ويانىپ، 2800 تەكشە شاقىرىمنان استام ماگما اتقىلاعان. ونىڭ سالدارىنان اسپانعا 800 تەكشە مەتر كۇل ۇشقان.

عالىمداردىڭ پايىمداۋىنشا، كۇل بۇلتى بۇكىل الەمدى بىرنەشە جىل بويى جاۋىپ، تەمپەراتۋرانىڭ تومەندەۋىنە الىپ كەلدى. ءار ءتۇرلى بولجامدار بويىنشا، سول كەزدەگى اۋا رايى ءبىر گرادۋستان ون بەس گرادۋسقا دەيىن تومەندەگەن. بۇل وسىمدىكتەردىڭ، جانۋارلاردىڭ جانە ادامداردىڭ ولۋىنە سەبەپ بولدى. كۇن ساۋلەسى ءتۇسىپ، اۋا رايى ىسي باستاعاندا جەر بەتىندە شامامەن 20 مىڭعا جۋىق ادام قالعان ەكەن.

4. 1883 -جىلعى قۇيرىقتى جۇلدىز

1883 -جىلى 12-تامىزدا استرونوم حوسە بونيللا مەكسيكاداعى زاكاتەكس وبسەرۆاتورياسىندا كۇن ديسكىسىن كەسىپ ءوتىپ جاتقان 300 دەن استام قاراڭعى بەلگىسىز زاتتاردى بايقادى. ءۇش جىلدان كەيىن بونيللا ءوزىنىڭ اشقان جاڭالىعىن فوتوسۋرەتتەرىمەن قوسا فرانتسۋزدىڭ L'Astronomie گازەتىندە جاريالادى. استرونومدار «حوسە تەلەسكوپ لينزالارىن جاۋىپ تۇرعان قاراپايىم شاڭدى كورگەن» دەدى. ءبىراق ولار قاتەلەسكەن بولاتىن.

2011 -جىلى مەكسيكا ۇلتتىق اۆتونوميالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ زەرتتەۋشىلەرى حوسە بونيللا سالماعى ميلليارد تونناعا جۋىق ۇلكەن كومەتا شوعىرىن كورگەنىن انىقتادى. كومەتانىڭ پاراللاكسىن ەسەپتەگەننەن كەيىن عالىمدار «كومەتا مەن ونىڭ قالدىقتارى جەردەن نەبارى 600 شاقىرىم قاشىقتىقتا ۇشىپ ءوتتى جانە ەگەر ولاردىڭ ەڭ بولماعاندا ءبىر بولىگى پلانەتاعا سوعىلسا، بۇل ادامزاتتىڭ جويىلۋىنا اكەلۋى مۇمكىن ەدى» دەگەن قورىتىندىعا كەلدى.

5. 1918 -جىلعى يسپان تۇماۋى

ۆيرۋستار تابيعاتتىڭ ءبىر بولىگى. جاقىندا حالىقارالىق عالىمدار توبى قۇستار مەن سۇتقورەكتىلەردەن 850 مىڭعا جۋىق ۆيرۋس انىقتادى، ولاردىڭ ءارقايسى قازىرگىدەي پاندەميا تۋدىرا الاتىنىن انىقتادى.

ⅩⅩعاسىردىڭ باسىندا يسپان تۇماۋى كوپتەگەن ادامداردىڭ ءومىرىن جالمادى. يسپان تۇماۋى - جۇقتىرعان جانە قايتىس بولعان ادامدار سانى بويىنشا ەڭ ۇلكەن تۇماۋ پاندەمياسى بولدى. ءار ءتۇرلى بولجام بويىنشا، پاندەميانىڭ ەكى جىلىندا كەم دەگەندە 550 ميلليون ادام يسپان تۇماۋىن جۇقتىرعان. ول سول كەزدەگى الەم حالقىنىڭ 30 پايىزى ەدى. ال اتالمىش ىندەتتەن 17 دەن 100 ميلليونعا دەيىن ادام قايتىس بولعان. بۇل سول كەزدەگى حالىقتىڭ شامامەن 3-20 پايىزى.

ادامداردىڭ باقىتىنا وراي ۆيرۋس مۋتاتسيالانباعان، ايتپەسە الەم ادامزساتسىز قالاتىن ەدى.

6. كۇن داۋىلى 2012 -جىل

بارلىعى 2012 -جىلدى اسىعا كۇتتى، ويتكەنى مايالاردىڭ بولجامىن بويىنشا وسى جىلى اقىرزامان كەلۋى كەرەك ەدى. كەيىن عالىمدار مايا تايپاسىنىڭ قاتەلەسپەگەنىن، 2012 -جىل شىنىندا دا ادامزاتتىڭ سوڭعى جىلى بولۋى مۇمكىن ەكەنىن انىقتادى. 2014 -جىلى NASA 2012 -جىلدىڭ شىلدەسىندە جەردەگى كەيىنگى ءبىر عاسىرداعى ەڭ كۇشتى داۋىل بولعانىن مالىمدەدى. ونىڭ سەبەبى كۇندە ماگنيتتەلگەن پلازمامەن بىرگە جۇلدىز شىعاراتىن ۋلتراكۇلگىن جانە رەنتگەن ساۋلەسىنەن تۇراتىن رادياتسيالىق داۋىل بولعان.

ەگەر ءبىزدىڭ پلانەتامىز سول ساتتە داۋىلدىڭ باستالۋ جولىندا بولسا، ول بىزگە شامامەن ءبىر كۇندە جەتەتىن ەدى. ماگنيت داۋىلى بارلىق ەلەكتر جۇيەسى مەن قۇرىلعىلاردى ىستەن شىعارىپ، ادامزات بالاسىن قايتادان ورتا عاسىرعا ءبىراق- اق «ۇشىرىپ» اپاراتىن. بۇدان بولەك، مۇنداي كۇشتى داۋىل جەر بەتىندەگى بارلىق تىرشىلىكتىڭ د ن ق تىزبەگىن بۇزىپ، ەمى جوق سىرقاتتار تۋعىزاتىن.

نەگىزىنەن بىزگە سول كەزدە ساتتىلىك جولداس بولعانعا ۇقسايدى. سەبەبى، ماگنيت داۋىلى ءبىر اپتا بۇرىن باستالعان بولسا، جەر داۋىلدىڭ تۋرا جولىنا تۇسكەن بولار ەدى.

7. چەليابى مەتەوريتى 2013 -جىل

چەليابينسكىگە مەتەوريت ءتۇسىپ، ونىڭ قالدىقتارى جان- جاقا ۇشقانى ەسىڭىزدە مە؟ ءتىپتى ونىڭ جەر بەتىنە ءتۇسۋى ءبىرقاتتار اپات اكەلىپ، ناتيجەسىندە ەكى مىڭعا جۋىق ادام جاراقات الدى. چەليابينسكتەگى بىرنەشە عيمارات قيرادى. NASA ساراپشىلارىنىڭ پىكىرىنشە، اتموسفەرانىڭ تىعىز قاباتتارىنداعى چەليابى مەتەوريتىنىڭ جارىلۋ كۇشى 300 دەن 500 كيلوتونناعا دەيىن بولعان. بۇل حيروسيماعا تاستالعان اتوم بومباسىنان جيىرما ەسە كۇشتى.

NASA ماماندارى ديامەترى 19,8 مەتر، سالماعى 13 مىڭ تونناعا جۋىق مەتەوريت اۋادا جارىلىپ كەتپەي، جەر بەتىنە تۇسسە، بۇل بىرنەشە ەلدى مەكەننىڭ تولىعىمەن جويىلۋىنا اكەلەتىن ەدى دەپ بولجايدى. يا، بۇل ادامزات بالاسىن تولىق جويماعانىمەن ميلليونداعان ادامنىڭ ولىمىنە سەبەپ بولاتىن.

8. 2013 -جىلعى اپوفيس

اپوفيس استەرويدى وتە تانىمال جانە ءبىزدىڭ پلانەتامىز ءۇشىن ەڭ قاۋىپتى استرونوميالىق نىسانداردىڭ ءبىرى. 2013 -جىلى ول جەردەن 14 ميلليون 460 مىڭ شاقىرىم قاشىقتىققا ۇشىپ ءوتتى. بۇل وتە ۇلكەن قاشىقتىق سياقتى، ءبىراق ءىس جۇزىندە كۇنگە دەيىنگى قاشىقتىقتىڭ وننان بىرىنە جەتپەيدى. ونىڭ ديامەترى شامامەن 325 مەتر. ول ءبىزدىڭ پلانەتامەن سوقتىعىسقان كەزدە جارىلىس كۇشى، ءار ءتۇرلى باعالاۋلار بويىنشا، 506 دان 1200 مەگاتونناعا دەيىن بولاتىن. سالىستىرۋ ءۇشىن ايتاتىن بولساق، تۋنگۋس مەتەوريتىنىڭ جارىلىس كۇشى 10 نان 40 مەگاتونناعا دەيىن، ال ەڭ قۋاتتى اتوم بومباسىنىڭ («پاتشا بومبا») جارىلىس كۇشى – 57 دەن 58,6 مەگاتونعا دەيىن.

زەرتتەۋشىلەر اپوفيس جەر بەتىنە تۇسسە ونىڭ كراتەرىنىڭ ديامەترى التى شاقىرىمعا تەڭ بولار ەدى دەپ سانايدى. بۇل اپاتتىڭ سالدارىنان ادامزات تۇگەلدەي جويىلاتىن ەدى، ال ءتىرى قالعاندارى جەر بەتىن جاپقان كۇل سالدارىنان پايدا بولاتىن ۇزاق قىستان امان قالمايتىن.

massaget.kz