بۇركىتشى ايشولپان: بالاپاندى ۇيادان الۋى، 79 ەر اداممەن جارىسۋى، قالاي رەكورد ورناتقانى تۋرالى

 بۇگىنگى ماقالا الەمگە ساياتشىلىق ءداستۇردى ۇستانعان ەڭ جاس قىز رەتىندە تانىمال بولعان ايشولپان نۇرعايىپ قىزى تۋرالى بولماق.

8 جاسىمدا بۇركىت ۇستاپ، اڭعا شىقتىم

- ايشولپان، سۇحباتتى نە سەبەپتى باسقا ەمەس، بۇركىت ۇستاۋ جانىڭا جاقىن بولعانى تۋرالى ايتۋدان باستاساق...

- مەن اعامنىڭ بۇركىت ۇستاعانىن كورىپ وسكەندىكتەن، بۇركىتتى جاقسى كوردىم. 8 جاسىمدا اكەمە بۇركىت ۇستاعىم كەلەتىنى تۋرالى ويىمدى ايتتىم. ول قارسى بولعان جوق. اكەم مەنى قۇسبەگىلىككە باۋلىدى. ەڭ العاش قىس مەزگىلىندە اكەم، اتام ۇشەۋمىز تاۋعا اڭ اۋلاۋعا شىققان كەزىمىز ەسىمدە. مەن بۇركىتتى ءوزىم ۇشىردىم. ول قاسقىر اۋلادى. اكەم مەن اتام بارىپ بۇركىت پەن قاسقىردى اجىراتىپ الدى. جالپى، بۇركىت ۇشىرۋ كەزىندە ەركىندىكتى سەزىنەمىن. وسى سەزىم ماعان ەرەكشە ۇنايدى.

- سەنىڭ تانىمال بولۋىڭا سەبەپشى بولعان يزرايلدىك فوتوگراف اشەر سۆيدەنسكيمەن قالاي تانىستىڭ؟

- يزرايلدەن كەلگەن فوتوگراف اشەر سۆيدەنسكي ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ تىنىس- تىرشىلىگى، بۇركىتشىلەر تۋرالى سۋرەت تۇسىرۋگە كەلگەن. ول كەزدە مەن 13 جاستا ەدىم. اكەممەن بىرگە اڭعا شىعىپ جۇرگەن كەزىم بولاتىن.

مەن تۋرالى دەرەكتى فيلم ەكى جارىم جىل ءتۇسىرىلدى

- فوتوگراف سۋرەتتەردى رەجيسسەر وتتو بەللگە كورسەتكەن سوڭ ومىرىڭدە قانداي وزگەرىستەر بولدى؟

- 2014 -جىلى اعىلشىننىڭ «Daily Mail» باسىلىمىندا مەن تۋرالى ماقالا جارىق كوردى. ءسويتىپ الەمگە ساياتشىلىق ءداستۇردى ۇستانعان ەڭ جاس قىز رەتىندە تانىمال بولدىم. ودان كەيىن امەريكالىق رەجيسسەر وتتو بەلل مەن تۋرالى «بۇركىتشى قىز» اتتى دەرەكتى فيلم ءتۇسىرىپ، «وسكار» سىيلىعىنا ۇسىندى. دەرەكتى فيلم 15 ۇزدىك فيلمنىڭ قاتارىنا ەندى.

- دەرەكتى فيلمدى ءتۇسىرۋ بارىسىندا قانداي قىزىقتى وقيعالار بولدى؟

- دەرەكتى فيلم 2014 -جىلدان باستاپ ەكى جارىم جىل ءتۇسىرىلدى. ءتۇسىرىلىم جۇمىستارى اياقتالعان سوڭ ا ق ش، كورەيا، دۋباي جانە تاعى باسقا الەمنىڭ تۇكپىر- تۇكپىرىندەگى 31 مەملەكەتتە دەرەكتى فيلمنىڭ كورسەتىلىمى بولدى. مەن وسى مەملەكەتتەردىڭ بارىندە بولدىم. 31- مەملەكەت قازاقستان بولدى. بۇل - مەن ءۇشىن ەڭ قۋانىشتى توسىن سىي ەدى.

ءۇش جىل بۇرىن جالعىز ەدىم، قازىر 15 بۇركىتشى قىز بار

- سەن ءومىر سۇرگەن ولكەدە قىز بالانىڭ اكەسىمەن بىرگە اڭعا شىعۋى قانشالىقتى ءجيى كەزدەسەدى؟

- قۇسبەگىلىك - جەتى اتامىزدان جالعاسىپ كەلە جاتقان ءداستۇر. ءبىز ۇيدە ءتورت اعايىندىمىز: اعام، باۋىرىم جانە ءسىڭلىم بار. اعام بۇركىتشى بولعان. ول وقۋعا ءتۇسىپ، ستۋدەنت بولعان كەزدە ونىڭ بۇركىتىنە مەن قارادىم. جالپى، بۇركىت جانىنا يەسىنەن باسقا ەشكىمدى جۋىتپايدى، ءبىراق اعاممەن بىرگە وسكەندىكتەن، ونىڭ بۇركىتى مەنىڭ داۋىسىمدى جاقسى تانىدى. ال قىز بالانىڭ بۇركىت ۇستاۋىنا كەلەتىن بولسام، ءۇش جىل بۇرىن مەن جالعىز بۇركىتشى قىز بولسام، قازىر بايان- ولگەيدە 15 بۇركىتشى قىز بار.

- اڭ اۋلاتۋ ءۇشىن بۇركىتتى قالاي باپتاۋ كەرەك؟

- بۇركىت كۇنىنە جارتى كەلى ەت جەيدى. قىس مەزگىلىندە اڭ اۋلاپ، ازىعىن ءوزى تابادى. جاز مەزگىلىندە اكەم قويان اتىپ، قورەكتەندىرەدى. نەگىزىندە بۇركىتتىڭ ۇياباسارىن ۇستايدى، سەبەبى ونىڭ دەنە تۇرپاتى قىرانعا قاراعاندا ىرىلەۋ بولادى جانە اڭ اۋلاۋعا قابىلەتتىرەك بولادى. 4-5 جىل قولدا ۇستاپ، جۇمىرتقالايتىن ۋاقىتىندا ەركىندىككە جىبەرەمىز.

بالاپانىن الىپ جاتقان كەزىمدە بۇركىت كەلىپ قالدى

- بۇركىتتىڭ بولمىسى قانداي بولادى؟

- بۇركىتتىڭ بولمىسى ءوزىن باعاتىن ادامعا ۇقسايدى. بۇركىت ءوز يەسىن داۋىسىنان عانا ەمەس، اياعىنىڭ دىبىسىنان- اق تانيدى. مىسالى، مەنىڭ بۇركىتىم - اققانات وزىمە ۇقسايتىن. مەن ۇيگە كىرگەن كەزدە بىردەن سەزىپ، داۋىس شىعارادى. قازىر ونى ەركىندىككە قويا بەردىك. نەگىزى بۇركىتكە ات قويمايدى، ءبىراق يىعىنداعى قاناتى اق ءتۇستى بولعان سوڭ سولاي اتاپ كەتتىم.

- اققاناتتى العاش ۇستاپ العان كەزىڭ ەسىڭدە مە؟

- رەجيسسەر وتتو بەلل دەرەكتى فيلم ءتۇسىرۋدى باستاعان كەزدە تاۋعا قاراي ورمەلەپ، 18 مەتر بيىكتىككە ورمەلەپ شىعىپ، اققاناتتى ۇيادان ءوزىم الدىم. الدىمەن بۇركىتتىڭ ۇشىپ كەتۋىن كۇتتىك. ۇيادا ەكى بالاپان بولدى. بۇركىت ەكى بالاپاننىڭ بىرەۋىن تاۋدىڭ ەڭ بيىك شىڭىنا اپاردى دا، قاناتىمەن قاعىپ جىبەردى. بالاپانى جەرگە قاراي قۇلديلاپ، كەيىن قاناتىن جايىپ، ارى قاراي ۇشىپ كەتتى. مەن ەكىنشى بالاپاندى العالى جاتقان كەزدە بۇركىت كەلىپ قالدى. اكەم ونى ۇركىتىپ تۇردى.

79 ەر اداممەن بىرگە بۇركىتشىلەر سايىسىنا قاتىستىم

- بالاپاندى العاننان كەيىن وزىڭە قالاي ۇيرەتتىڭ؟

- ونى قولعا ۇيرەتۋ وڭاي ەمەس. بۇرىن- سوڭدى ادام كورمەگەندىكتەن، قورقىپ، قاشادى. وعان ەت بەرىپ، سيپاپ، ءبىر اي بويى داۋىسىڭا ۇيرەتەسىڭ. تاۋعا اپارىپ، داۋىسىڭدى شىعارىپ شاقىرعان كەزدە ءوزى قولىڭا كەلىپ قونا باستايدى. ونى قاقپانمەن ۇستايتىندار دا بولادى، ءبىراق ول وتە قيىن.

- بۇركىتشىلەردىڭ جارىسىنا قاتىسىپ كوردىڭ بە؟

- 2014 -جىلى 13 جاسىمدا اققاناتپەن بايان- ولگەي ايماعىنداعى ساياتتوبەدە وتكەن بۇركىتشىلەر سايىسىنا قاتىستىم. 79 ەر ادامنىڭ اراسىندا جالعىز قىز بولدىم. باستاپقىدا قوبالجۋ سەزىمى بولعانمەن، ءوز ۇرەيىمدى جەڭىپ كەتتىم. ەڭ الدىمەن «شاقىرۋ» سايىسى بولدى: قولعا ەت قويىپ، تاۋ جاقتا تۇرعان اققاناتتى شاقىرعان كەزدە 5 سەكۋندتا ۇشىپ جەتتى. ودان كەيىن «شىرعا» سايىسى بولدى: قويان تەرىسىن تارتقان كەزدە بۇركىت ونى ءتىرى اڭ ەكەن دەپ ۇشىپ كەلەدى. «شىرعا» سايىسىندا اققانات 6 سەكۋندتا جەتتى. وسىلايشا بۇركىتشىلەر سايىسىندا رەكورد ورناتتىم. ادەتتە بۇركىتتەر 10-11 سەكۋندتا ۇشىپ كەلەدى ەكەن.

اۋىلدا تەزەك تەرىپ، مال جايامىن

- اۋىلداعى ءبىر كۇنىڭ قالاي وتەدى؟

- جاز مەزگىلى وتە قاربالاس وتەدى. تاڭعى 5.00-6.00-دە تۇرىپ، سيىر ساۋامىز. بيە بايلاپ، قۇرت قايناتامىز. سابا ءپىسىپ، ىرىمشىك جاسايمىز. تەزەك تەرىپ، مال جايامىز. قىستا كوبىنەسە ساباق وقىپ، بوس ۋاقىتىمدا سيىر ساۋىپ، اكەممەن بىرگە اڭعا شىعامىن. نەگىزى اڭ اۋلايتىن ۋاقىت 15 - قىركۇيەك پەن 15 - اقپان ارالىعى. 15 - اقپاننان باستاپ بۇركىت تۇلەپ، ۇشا الماي قالادى.

- قازاقستانعا العاش كەلۋىڭىز تۋرالى توقتالىپ وتسەڭ ...

- قازاقستان ۇلتتىق تەلەارناسىندا تىلشىلىك قىزمەت اتقاراتىن عابيت اعا بوكەنباي اۋىلىما كەلىپ، مەنەن سۇحبات الدى. سۇحبات بارىسىندا مەن وعان قازاقستانعا كەلۋدى ارماندايتىنىمدى ايتقان ەدىم. ول مەنى قازاقستانعا الىپ كەلدى.

- ەڭ جاس بۇركىتشى قىز رەتىندە تانىمال بولعاننان كەيىنگى ءومىرىڭ قالاي وزگەردى؟

- تانىمال بولعانىما ءوزىم تاڭ قالدىم. باستاپقىدا اكەمنىڭ دوستارى قىز بالا ءۇشىن بۇركىت ۇستاۋ، 40 گرادۋس ايازدا تاۋ- تاستىڭ ىشىندە اتپەن ءجۇرۋ وڭاي بولمايتىنىن ايتىپ، قارسى بولدى. مەن قىز بالا بولسام دا بۇركىتشى بولا الاتىنىمدى وسىلاي دالەلدەدىم.

قاي سالانى تاڭداسام دا، بۇركىتشىلىكتەن قول ۇزبەيمىن

- سىزگە قازاقستان مەملەكەتى 20 مىڭ دوللار كولەمىندە گرانت ۇسىندى. اتالعان گرانتتى قازاقستاندا ءبىر جىل مەرزىمدە اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەنۋگە پايدالانا الاتىنىڭدى بىلگەندە قانداي سەزىمدە بولدىڭ؟

- مەنى گارۆارد پەن وكسفورد ۋنيۆەرسيتەتتەرى وقۋعا شاقىردى. ول جاققا كەلەسى جىلى بارامىن. ەندى ءبىلىم- يننوۆاتسيا وردالارىنا قاراستى كەمبريدج باعدارلاماسىمەن وقىتاتىن Spektrum مەكتەبىندە وقىپ جاتىرمىن. بۇل مەن ءۇشىن ۇلكەن قۋانىش.

- اتا- اناڭدى، باۋىر- ءسىڭلىڭدى، اۋىلىڭدى ساعىناسىڭ با؟

- مەن بايان- ولگەيدەگى مەكتەپ- ينتەرناتتا وقىعانمىن. اتا- اناڭدى، اۋىلىڭدى ساعىنۋ سەزىمدەرىن سول كەزدە باسىمنان وتكەرىپ تاستادىم. قازىر بار كۇشىمدى ءبىلىم الۋعا جۇمساپ جاتىرمىن.

- بولاشاقتا كىم بولعىڭ كەلەدى؟

- بولاشاقتا ءبىلىم بەرۋ سالاسىن تاڭداۋىم مۇمكىن. قاي سالانى تاڭداسام دا بۇركىتشىلىكتەن قول ۇزبەيمىن.

مامىر ايىندا مەن تۋرالى كىتاپتىڭ تۇساۋكەسەرى بولادى

- وقىرمانعا ايتار جاڭالىعىڭ بار ما؟

- مەن تۋرالى كىتاپ جازىلىپ بىتكەنىن ايتقىم كەلەدى. كەلەسى جىلدىڭ مامىر ايىندا تۇساۋكەسەرى بولادى. كىتاپتى امەريكالىق ازامات جازدى. ول 2018 -جىلى مەنىڭ تۋعان جەرىمە كەلىپ، كىتاپ جازۋدى باستاپ كەتكەن بولاتىن.

- بۇركىتشى بولعىسى كەلەتىن قىزدارعا قانداي كەڭەس ايتاسىڭ؟

- ەڭ الدىمەن، شىدامدى، سابىرلى، سالماقتى بولۋ كەرەك. ءبىر قولىڭمەن 15-20 كەلىلىك قۇستى كوتەرىپ ءجۇرۋ وڭاي ەمەس. جىگەر كەرەك.

- سۇحباتىڭ ءۇشىن راقمەت!

P. S. ايشولپان نۇرعايىپ قىزىنان سۇحبات الۋعا كومەكتەسكەن دۇنيەءجۇزى قازاقتارىنىڭ قاۋىمداستىعىنا العىس بىلدىرەمىز.

فوتولار: ايشولپاننىڭ جەكە مۇراعاتىنان

اۆتور: زارينا قاھارمان