قىتاي تىلىنە ابايدىڭ 145 ولەڭى مەن 3 پوەماسىن اۋداردىم - اكپار ءماجيت ۇلى

اكپار ءماجيت ۇلى ادەبيەت سالاسىنداعى العاشقى تۋىندىسى مەملەكەتتىك سىيلىقتى العان تالانتتى جازۋشى. سونداي- اق جەتى ءتىلدى ەركىن مەڭگەرگەن پوليگلوت. اكپار شىعارماشىلىقپەن قاتار مەملەكەتتىك ساياساتتا دا سىڭىرگەن ەڭبەگى ەرەكشە تۇلعا.

ول قىتاي تىلىندە جازاتىن جازۋشى بولعانىمەن، سول ەلدەگى قازاق ادەبيەتى مەن مادەنيەتىنىڭ دامۋىنا ەلەۋلى ۇلەس قوسقان قايراتكەر. ءبىز بەيجىڭدەگى جازۋشى، اۋدارماشى اكپار اعامىزبەن بىرنەشە ساۋال توڭىرەگىندە اڭگىمە وربىتكەن ەدىك. سونى وقىرماندار نازارىنا ۇسىنامىز.

- ءسىزدى ابايدىڭ قارا ءسوزىن قىتاي تىلىندە اۋدارعان العاشقى اۋدارماشى رەتىندە بىلەمىز. مەملەكەتتىك سىيلىقتى دا جاس كەزىڭىزدە العان دەپ ەستيمىز. اڭگىمەڭىزدى ءوزىڭىزدىڭ شىعارماشىلىق تاريحىڭىز، اتقارعان قىزمەتتەرىڭىز جونىندە ايتۋمەن باستاساڭىز...

- ابايدىڭ قارا سوزدەرىن قىتاي تىلىنە العاشقى اۋدارعان سىبە ۇلتىنىڭ وكىلى قاباي (حا حۋان جاڭ) اتتى قالامگەر ەدى. ول كىسى قازىر 92 جاسقا كەلدى. سول ەڭبەكتەرىمىز ءۇشىن بيىل قاباي ەكەۋمىز بىرگە قازاقستان تاراپىنان ماراپاتتالدىق. مەن 1994 -جىلى قازان ايىندا ابايدىڭ قارا سوزدەرىن قىتاي تىلىنە اۋدارعانمىن.

1995 -جىلى ابايدىڭ 150 جىلدىق مەرەيتويىنا وراي بەيجىڭدەگى مەملەكەتتىك «ۇلتتار باسپاسىندا» قىتايشا، قازاقشا ەكى تىلدە «اباي اقىلياسى» دەگەن اتپەن باسىلىپ شىققان. ول جولعى اۋدارمامدى قىتاي ءتىلدى وقىرماندار ىستىق ىقىلاسپەن قابىلدادى.

ال ءوزىمنىڭ جەكە شىعارماشىلىعىم تۋرالى ايتار بولسام، مەن 1972 -جىلدان باستاپ ءبىراز جىل جۋرناليست بولىپ قىزمەت ىستەگەنمىن. تەك 1978 -جىلدان كەيىن ادەبي شىعارماشىلىقپەن اينالىسا باستادىم. ەڭ العاشقى تۋىندىم «نۇرمان قارت جانە ونىڭ تازىسى بارىس» اتتى اڭگىمەم 1979 -جىلى قىتايدىڭ مەملەكەتتىك سىيلىعىن الدى.

1981 -جىلى مەملەكەتتىك جازۋشىلار وداعىندا جاڭا قۇرىلعان «ۇلتتار ادەبيەتى» جۋرنالىنا جۇمىسقا ورنالاستىم. كەيىننەن جازۋشىلار وداعىنىڭ ۇلتتار ادەبيەتى باسقارماسىنىڭ باسشىسى بولدىم.

«ۇلتتار ادەبيەتى»، «جازۋشىنىڭ ءتۇيىندى جيناعى» (作家文摘 •典藏 )، «قىتاي جازۋشىلارى» سەكىلدى مەملەكەتتىك جۋرنالدارعا باس رەداكتورلىق قىزمەتتەر اتقاردىم...

ساياسي قىزمەتتەرىم تۋرالى ايتار بولسام، 1993 -جىلدان باستاپ 15 جىل بەيجىڭ قالالىق ساياسي كەڭەستىڭ مۇشەسى (قالالىق ساياسي ءماسليحاتتىڭ دەپۋتاتى) بولدىم. 2008-2017 -جىلدارى ارالىعىندا 10 جىل قىتاي مەملەكەتتىك ساياسي كەڭەستىڭ مۇشەسى (دەپۋتاتى - اۆت. ) قىزمەتىن اتقاردىم. وسى قىزمەتتە تۇرعاندا ماڭىزدى 4 زاڭ جوباسىن ۇسىندىم. ول ۇسىنىستارىم قىتاي پارلامەنتىندە ماقۇلدانىپ، قازىر سولار زاڭ رەتىندە اتقارىلىپ كەلەدى.

جەكە شىعارماشىلىعىما كەلسەك، «قايران 15-تەگى قاليداي»، «اقساق قۇلان»، «كوك كوگەرشىن»، «قاناس بويىندا»، «باياعى سۇلەيمەنىم كورىنبەيدى»، «مۇحامەت»، «مۇقالي» قاتارلى 40 تان استام كىتابىم جارىق كوردى. سونىڭ ىشىندە «اقساق قۇلان»، «مۇقالي»، «اكپار ءماجيت شىعارمالارى» سەكىلدى ءبىرقاتار جيناعىم قازاقستاندا باسىلىپ شىقتى.

2018 -جىلعى قىركۇيەكتە زەينەتكە شىقتىم. قازىر قىتاي مەملەكەتتىك جازۋشىلار وداعىنىڭ كينوسەناريلەر كوميسسياسىنىڭ ورىنباسار مەڭگەرۋشىسى، قىتاي مەملەكەتتىك كينو-سەناريشىلار قوعامىنىڭ زاڭدى يەسى دەگەن سياقتى قوعامدىق قىزمەتتەردى اتقارىپ كەلەمىن. ارينە، جازۋشى بولعان سوڭ شىعارماشىلىقتى دا توقتاتقان جوقپىن.

- ءسىز قىتاي تىلىنە اۋدارعان «ابايدىڭ قارا سوزدەرى» اتتى كىتابىڭىز نەشە رەت قايتا باسىلدى؟ حانزۋ وقىرماندارى قالاي قابىلدادى؟

- مەن اۋدارعان ابايدىڭ قارا سوزدەرى العاش رەت بەيجىڭدەگى «ۇلتتار باسپاسىنان» باسىلىپ وقىرماندارمەن قاۋىشتى. سودان بەرى بۇل كىتاپ ون شاقتى رەت قايتا باسىلدى. سوعان قاراپ حانزۋ وقىرماندارى ءسۇيىپ وقيتىن كىتاپ بولعانىن اڭعارۋعا بولاتىن سەكىلدى. قىتايدىڭ ەڭ تانىمال ءبىر جۋرنالى ابايدىڭ قارا سوزدەرىنەن بىرنەشە مارتە ۇزىندىلەر جاريالادى.

ايتا كەتۋ كەرەك، 2013 -جىلى 7-قىركۇيەكتە ءتوراعا شي جينپيڭ قازاقستاندا نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتىندە سويلەگەن سوزىندە ابايدىڭ «دۇنيە - ۇلكەن كول، زامان - سوققان جەل، الدىڭعى تولقىن - اعالار، كەيىنگى تولقىن - ىنىلەر، كەزەكپەنەن ولىنەر، باياعىداي كورىنەر» دەگەن قارا ءسوزىن مىسالعا الىپ سويلەگەن.

بۇدان قىتاي باسشىسىنىڭ قازاقستان ەلىنە زور قۇرمەتى بارىن جانە اباي فيلوسوفياسىنىڭ ىقپالى كەڭ ەكەنىن اڭعارۋعا بولادى.

2018 -جىلى قىتاي حالقىنىڭ ءداستۇرلى شاعان مەرەكەسىندە وتكەن گالا-كونسەرتتە قىتايدىڭ اسا تانىمال ءارتىسى فىڭ گوڭ ابايدىڭ وسى قارا ءسوزىن وقىپ شىقتى. ءسويتىپ، ءداستۇرلى جاڭا جىل مەرەكەسىندە ميللياردتاعان كورەرمەن ۇلى ابايدان حاباردار بولدى.

ايتا كەتەيىن، سول مەملەكەت ءتوراعاسى مەن جاڭاعى فىڭ گوڭ وقىعان ابايدىڭ سوزدەرى مەنىڭ اۋدارمام ەدى.

- «قارا ءسوزدى» اۋدارۋدا ءسىزدىڭ جازۋشىلىق قابلەتىڭىزدىڭ ارقاسىندا اۋىرلىق سەزىنبەگەن بولارسىز. ال ەندى ۇلى اقىننىڭ ولەڭدەرىن ءتارجىمالاۋدا قيىندىق تۋعان جوق پا؟ الدە ءسىزدىڭ دە اقىندىق قاسيەتىڭىز بار ما ەدى؟

- جوعارىدا ايتىپ وتكەندەي، ابايدىڭ قارا سوزدەرىن وسىدان 26 جىل بۇرىن اۋدارعانمىن. 1995 -جىلدان بەرى سول اۋدارمام وننان استام رەت قايتا باسىلدى دەدىم. بيىل سول اۋدارمامدى قايتالاي ءبىر زەردەلەپ شىقتىم. بۇل جولى كەيبىر سوزدەرگە، ابزاتستارعا وزگەرىس ەنگىزىلدى. ول دا بولسا زاماننىڭ تالابى.

ال ولەڭدى اۋدارۋعا كەلسەك، ءوزىم قىتاي تىلىندە تەك پروزا عانا ەمەس، ولەڭ دە جازامىن. 1979 -جىلى ورتالىقتاعى راديوستانساعا قازاقتىڭ 64 حالىق ءانىن قىتايشاعا اۋدارىپ بەرگەم. سول جىلى شىنجاڭ قوعامدىق عىلىم اكادەمياسىنا حانزۋشاعا 30 مىڭ ارىپتىك «شىنجاڭداعى قازاق ادەبيەتىنىڭ قىسقاشا تاريحىن» اۋداردىم. كەيىن قىتايداعى سايپيدين ءازيز (ۇيعىر) قۇرمانالى وسپان (قازاق) سەكىلدى ۇيعىر، قازاق، وزبەك، قىرعىز، تاتار ۇلتتارىنىڭ جازۋشى، اقىندارىنىڭ پروزاسىن، پوەزياسىن حان تىلىنە ءتارجىمالادىم. سوندىقتاندا ۇلى اقىننىڭ ولەڭدەرىن اۋدارۋدا كوپ قينالمادىم دەۋىمە دە بولادى. ايتسە دە، اباي ولەڭدەرىن اۋدارۋدا ءبىر ەستەن كەتپەيتىن وقيعا - 2019 -جىلى 16-قاراشادا كومپيۋتەرىمدەگى تەحنيكالىق اقاۋدىڭ سەبەبىنەن اۋدارىپ قويعان ابايدىڭ 36 ولەڭى ءوشىپ كەتتى. اسىرەسە سونىڭ ىشىندە ءتارجىمالاپ بىتكەن «سەگىز اياق» بار ەدى. ءسويتىپ، ەكى اي بويى جاساعان ەڭبەگىم ەش بولدى. امالسىزدان قايتا اۋدارۋعا كىرىستىم.

بيىلعى كارانتين كەزىندە ۇلى اقىننىڭ 145 ولەڭىن جانە 3 پوەماسىن قىتاي تىلىندە سويلەتتىم. بۇل 145 ولەڭ مەن 3 پوەمانى ماعان قازاقستاننىڭ «ۇلتتىق اۋدارما بيۋروسى» قوعامدىق قورى تاڭداپ بەرگەن بولاتىن. ول اۋدارمامدى 2020 -جىلى ناۋرىزدىڭ سوڭىندا جىجاڭ ادەبيەت باسپاسىنا تاپسىردىم. ماۋسىمنىڭ باسىندا ەكى اسپيرانت قىز ابايدىڭ قارا ءسوزى مەن ولەڭدەرىنىڭ كوررەكتورلىق نۇسقاسىن حاڭ جوۋ قالاسىنان بەيجىڭگە اكەپ وزىمە كورسەتىپ قايتتى.

جىجاڭ ادەبيەت باسپاسى «اباي» كىتابىنا ەرەكشە ءمان بەرگەندىكتەن، تامىز ايىندا باسىلىپ شىعىپ ۇلگىردى. بۇل دانىشپان اقىننىڭ 175 جىلدىق مەرەيتويىنا وراي جاساعان سىي بولدى.

وسى يگىلىكتى جۇمىستى ۇيىمداستىرعان قازاقستاننىڭ «ۇلتتىق اۋدارما بيۋروسى» قوعامدىق قورىنىڭ ديرەكتورى راۋان كەنجەحان ۇلىنا، قىزمەتكەرى انار قۇرمانجان قىزىنا ۇلكەن قۇرمەتىمدى بىلدىرگىم كەلەدى...

- «ادامزاتتىڭ ءبارىن ءسۇي باۋىرىم دەپ» دەگەن ۇلى ابايدىڭ شىعارماشىلىعىن، تۇلعاسىن تانىتۋدا، دارىپتەۋدە قانداي جۇمىستار ىستەۋ ابزال دەپ ويلايسىز؟

- «ادامزاتتىڭ ءبارىن ءسۇي باۋىرىم دەپ» دەگەن ۇلى ابايدىڭ شىعارماشىلىعىن، تۇلعاسىن ءبىزدىڭ ەلدەگى حانزۋ تىلىندەگى وقىرماندارعا وتە ۇنايدى. ويتكەنى قىتاي حالقىنىڭ كلاسسيك ويشىلى مىڭزىنىڭ «مەيرىمدى بولساڭ ادامدى ءسۇي» دەگەن ويىمەن ۇندەسىپ تۇر. سوندىقتاندا ەگەر ۇلى اقىننىڭ شىعارماسىن ءبىزدىڭ ەلگە دارىپتەسە، قىتاي وقىرماندارى جىلى قابىلدايدى دەپ ويلايمىن...

- ءسىز اۋدارعان ابايدىڭ قارا سوزدەرى قىتاي ءتىلدى مەرزىمدى باسىلىمداردا جارىق كوردى مە؟

- مەن اۋدارعان ابايدىڭ قارا سوزدەرىن قىتاي تىلىندە شىعاتىن تارالىمى ەڭ كوپ «وقىرمان ورەسى» (读者文摘 ) جۋرنالى ۇزىندىلەرىن بەردى. بەيجىڭدەگى «ۇلتتار دىبىس- بەينە باسپاسىنان» (民族音像出版社 ) 2015 -جىلى قازاقشا، حانزۋشا، ۇيعىرشا اۋديو نۇسقاسى جارىق كوردى. سونداي-اق سول جىلى 20-قاراشادا ءۇرىمجى قالاسىندا اباي شىعارمالارىن دارىپتەۋ ءۇشىن وتكەن كولەمدى عىلىمي كونفەرەنسيانى دا وسى قاتارعا قوسا كەتكەن ءجون. سەبەبى سول عىلىمي كونفەرەنسيا الەۋمەتتىك جەلىدە كەڭىنەن تاراعان بولاتىن...

- قازىرگى «اباي تانۋ عىلىمى» قاي دەڭگەيدە دەپ ويلايسىز؟

- «اباي تانۋ عىلىمى» قازىرگى ۋاقىتتا عىلىمي زەرتتەۋ جاعىنان ايتقاندا جاڭا باعىتتارعا بەت بۇردى دەپ ەسەپتەيمىن. «اباي تانۋدى» مەملەكەت تاراپى دا كەڭىنەن قولداعانى بايقالادى. اسىرەسە قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆ مىرزا بيىلعى ءبىر سوزىندە ابايدىڭ شىعارماشىلىعىن تەرەڭدەي زەرتتەۋگە بار كۇشتى سالۋ كەرەكتىگىن ايتىپتى. بۇل وتە قۋانىشتى جاعداي دەگەن بولار ەدىم. سەبەبى رۋحاني جاعىنان كەمەلدەنگەن ۇلت الەمدىك ارەنادا ءوز ورىنىن تابا الادى.

- بيىل دانىشپان اقىننىڭ 175 جىلدىق مەرەيتويىنا بايلانىستى تەك قازاققا عانا ەمەس، كۇللى ادامزات بالاسىنا ورتاق، ىزگىلىككە، ادامگەرشىلىككە شاقىراتىن وي-تولعامدارى دارىپتەلۋ كەرەك بولعان. وسى يگىلىكتى شاراعا وراي ق ح ر- دا ابايدى ەسكە الۋ سىندى قاندايدا ءبىر مادەني ءىس-شارا ءوتتى مە؟

- 2015 -جىلى 11-قاراشادا بەيجىڭدەگى زيالى قاۋىم وكىلدەرى ابايدىڭ 170 جىلدىعىنا وراي مادەني ءىس-شارالار ۇيىمداستىرعان. سول يگىلىكتى ىسكە مەندە قاتىسقانمىن. سودان بەرى دە بەيجىڭدەگى شاو ياڭ پاركىندەگى جىنتاي مادەنيەت ورتالىعىندا اباي وقۋلارى ءوتىپ تۇردى. سونداي-اق بەيجىڭدەگى اباي ەسكەرتكىشى دە وسى پاركتە ورنالاسقان. ال الداعى 7-جەلتوقساندا بەيجىڭدە ۇلى اقىننىڭ قارا سوزدەرى مەن بىرگە بيىلعى قىتايشاعا اۋدارىلعان ولەڭدەردىڭ «اباي» اتتى جيناعىنىڭ تۇساۋكەسەرى وتپەك. ونى قىتايداعى قازاقستان ەلشىلىگى ۇيىمداستاردى ەكەن.

- سۇحباتىڭىزعا راحمەت.

سۇحباتتاسقان بەيسەن سۇلتان ۇلى